Αισθητικά [Denis Diderot - μετάφραση Κλαίρη Μιτσοτάκη]

Από την επιστολή: «Για την προέλευση και τη φύση του ωραίου»

[...]Ονομάζω λοιπόν ωραίο εκτός εμού οτιδήποτε περιλαμβάνει μέσα του εκείνο που μπορεί να ξυπνήσει στη νόησή μου την ιδέα των σχέσεων και ωραίο σε σχέση με μένα ό,τι μου ξυπνά αυτή την ιδέα. [...]

Από τις «σκόρπιες σκέψεις».

Το αίσθημα του ωραίου είναι απόρροια μακράς σειράς παρατηρήσεων. Πότε έγιναν οι παρατηρήσεις αυτές; Κάθε ώρα, κάθε στιγμή. Οι παρατηρήσεις αυτές κάνουν περιττή την ανάλυση. Το γούστο έχει αποφανθεί πολύ πριν μάθουμε το κίνητρο της κρίσης του ˙ συχνά το αναζητά χωρίς να μπορεί να το βρει, κι εντούτοις επιμένει.

Από το τελευταίο κεφάλαιο των «Δοκιμίων για τη ζωγραφική».

Εμπειρία και μελέτη: αυτά είναι τα προκαταρκτικά στοιχεία για όποιον κατασκευάζει με τα χέρια του και για όποιον κρίνει. Ύστερα έρχεται η απαίτηση της ευαισθησίας. Όμως βλέπουμε ανθρώπους να είναι δίκαιοι, να κάνουν ευεργεσίες, να είναι ενάρετοι, από καθαρό ενδιαφέρον, από καθαρό πνεύμα και αίσθηση τάξεως, χωρίς να νιώθουν από αυτό απόλαυση και ευχαρίστηση ˙ μπορεί επίσης να υπάρχει καλό γούστο χωρίς ευαισθησία, καθώς επίσης και ευαισθησία χωρίς καλό γούστο. Η ευαισθησία, όταν φτάνει στα άκρα, δεν είναι πια σε θέση να διακρίνει ˙ όλα αδιακρίτω ς τη συγκινούν. Ο ένας θα πει ψυχρά; «Τι ωραίο που είναι!» κι ο άλλος, συγκινημένος, συγκλονισμένος, μεθυσμένος: θα αναπηδήσει, θα χτυπήσει κάτω τα πόδια, θα κλάψει από συγκίνηση (Οράτιος, De arte poetica)Και θα τραυλίζει και δεν θα μπορεί να βρει εκφράσεις που να μιλούν για την ψυχική του κατάσταση.Ευτυχέστερος χωρίς αμφιβολία είναι ο τελευταίος. Ποιος όμως είναι ο καλύτερος κριτής; Αυτό είναι το ζήτημα. Οι ψυχροί άνθρωποι, αυστηροί και ήρεμοι παρατηρητές της φύσης, γνωρίζουν συχνά πιο καλά τις λεπτές χορδές που πρέπει να κρούσουν: παριστάνουν τους ενθουσιασμένους χωρίς να είναι ˙ αυτή είναι ιη διαφορά μεταξύ ανθρώπου και ζώου.Η λογική διορθώνει συχνά τη βιαστική κρίση της ευαισθησίας ˙ την καλεί να απολογηθεί. Γι’ αυτό και υπάρχουν τόσα έργα που σχεδόν μόλις αποσπάσουν το χειροκρότημα ξεχνιούνται ˙ τόσα άλλα, που ενώ πέρασαν απαρατήρητα ή περιφρονήθηκαν, χρειάζονται την παρέλευση του χρόνου, τις προόδους του πνεύματος και της τέχνης, και πιο συγκεντρωμένη προσοχή για να τους αναγνωριστεί η αξία τους.Από εδώ απορρέει η επιτυχία κάθε ιδιοφυούς έργου. Είναι μόνο του. Το εκτιμούμε ανάγοντας το κατευθείαν στη φύση. Και ποιος μπορεί ν’ αναχθεί ως εκεί; μόνο ένας άλλος ιδιοφυής άνθρωπος.