26 Δεκεμβρίου 2012

"Λόγος, ουτοπία και διαλεκτική του Διαφωτισμού" του Albert Wellmer [μετ. Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος] - IΙ

(κλείνουμε τη παρουσίαση του βιβλίου "Λόγος, ουτοπία και διαλεκτική του Διαφωτισμού" του Albert Wellmer, στα τελευταία δυο κεφάλαια του οποίου ο συγγραφέας επιχειρεί επιτυχημένα να αναδείξει την «επικοινωνιακή ορθολογικότητα» και την «επικοινωνιακή δράση» του Χάμπερμας και από τα οποία δεν μεταφέρονται κάποια αποσπάσματα καθόσον μελλοντικά θα γίνει ειδικότερη αναφορά στον Χάμπερμας, με ένα ακόμα χαρακτηριστικό απόσπασμα)   

[...]
Οι νεομαρξιστές φιλόσοφοι προσπάθησαν να ολοκληρώσουν ορισμένες από τις διορατικές συλλήψεις του Βέμπερ σ' ένα αναθεωρημένο μαρξικό πλαίσιο. Απλουστεύοντας κανείς θα μπορούσε να περιγράφει τη βασική στρατηγική των φιλοσόφων της «σχολής της Φραγκφούρτης» (του Χορκχάϊμερ, του Αντόρνο και ιδιαίτερα του Μαρκούζε) ως έξης: υιοθέτησαν την αρνητική διαλεκτική της προόδου από τον Βέμπερ και, ταυτόχρονα, κριτικάρισαν την αντίληψη του για την τυπική και εργαλειακή ορθολογικότητα ως «κολοβωμένη» αντίληψη ορθολογικότητας η οποία δεν του επέτρεπε να συλλάβει ούτε τη δυνατότητα μιας έλλογης οργάνωσης της κοινωνίας που θα εναρμονιζόταν με μια συγκεκριμένη σύλληψη του Λόγου.
Αυτή η συγκεκριμένη σύλληψη του Λόγου θα περιέκλειε τις ιδέες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, και της ευτυχίας και θα πρόσφερε κατά συνέπεια μια ευνοϊκή οπτική γωνία από την οποία θα ήταν δυνατόν να ασκηθεί στις εξορθολογισμένες κοινωνίες του εικοστού αιώνα η κριτική ότι είναι «παράλογες», ότι με την εσωτερική τους οργάνωση βιάζουν την έννοια της ορθολογικότητας. Αυτός είν’ ένας τρόπος σκέψης που στην πραγματικότητα θα ήταν αδύνατος για τον Βέμπερ. Για τον Βέμπερ, σ' έναν απο-μαγευμένο κόσμο, καμιά λογική δικαιολόγηση προτύπων, αξιών ή μορφών κοινωνικής οργάνωσης δεν ήταν δυνατή ˙ κατά συνέπεια, η ιδέα μιας έλλογης οργάνωσης της κοινωνίας ως συνόλου δεν θα είχε νόημα γι' αυτόν. Οι φιλόσοφοι της Φραγκφούρτης, από την άλλη μεριά, αναγνώριζαν ότι η «κολοβωμένη» αντίληψη της ορθολογικότητας αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα των ανεπτυγμένων βιομηχανικών κοινωνιών ˙ κατά την άποψη τους αυτή η αντίληψη ορθολογικότητας δεν ήταν απλώς επαρκής για να περιγράψει την πραγματική πορεία που είχε πάρει η εξέλιξη του εκσυγχρονισμού στην ευρωπαϊκή ιστορία, άλλα εξέφραζε επίσης και την αλλοίωση της συνείδησης και την πραγμοποίηση των κοινωνικών σχέσεων που είχαν επέλθει με την ανάπτυξη του καπιταλισμού. Για τον λόγο αυτό μπόρεσαν επίσης να συμφωνήσουν με τον Βέμπερ — εναντίον του Μαρξ — ότι η εσώτερη λογική της διαδικασίας του κεφαλαιοκρατικού εκσυγχρονισμού δεν οδηγούσε στην εμφάνιση μιας αταξικής κοινωνίας άλλα στην εμφάνιση μάλλον ενός κλειστού συστήματος εργαλειακής και διοικητικής ορθολογικότητας, εδραιωμένου τελικά όχι στην πραγμοποιημένη συνείδηση των ατόμων τα όποια εντάσσονταν ολοένα και περισσότερο στη διαδικασία της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Κατά τους φιλοσόφους της Φραγκφούρτης η βεμπεριανή αντίληψη της ορθολογικότητας αντιπροσώπευε την αλήθεια σχετικά με τη σύγχρονη κοινωνία, την εσωτερική λογική της ανάπτυξης της και τη βασική της βασική της ιδεολογία. Ωστόσο, ακολουθώντας — εναντίον του Βέμπερ — τη μαρξική προοπτική μιας απελευθερωμένης, έλλογα οργανωμένης αταξικής κοινωνίας, χρειάστηκε να ξανασκεφτούν την ιστορική διαλεκτική της προόδου και της επανάστασης · ή, πιο σωστά, χρειάστηκε να αποσυνδέσουν τη διαλεκτική της προόδου από την προοπτική του επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας. Η διαλεκτική της προόδου γίνεται αρνητική, αποβλέποντας στην καταστροφή μάλλον παρά στην πραγματοποίηση τοδ Λόγου. Συνεπώς η απελευθερωμένη κοινωνία δεν είναι πλέον δυνατόν να θεωρείται ως το φυσικό ή λογικό προϊόν της εκδίπλωσης των αντιφάσεων του καπιταλισμού ˙ η πραγματοποίησή της πρέπει μάλλον να θεωρηθεί ως μια διακοπή στο φαύλο συνεχές της προόδου, ως ένα άλμα από την προϊστορία της καταναγκαστικής προόδου στο βασίλειο της ελευθερίας. Έτσι η ελεύθερη ιστορική πράξη με την οποία η ανθρωπότητα θα απελευθερωνόταν τελικά από την αρνητική διαλεκτική της προόδου θα αποτελούσε μια ριζική επανάσταση.
[...]

Δεν υπάρχουν σχόλια: