Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης - Ο Κνουτ Χάμσουν στη Χώρα των Θαυμάτων

Διαβάστε ή κατεβάστε (σε μορφή pdf), ακολουθώντας το σύνδεσμο εδώ, το ογδοηκοστό όγδοο βιβλίο της σειράς "εν καινώ" των 24Γραμμάτων, το δοκίμιο: "Ο Κνουτ Χάμσουν στη Χώρα των Θαυμάτων" του Γιώργου Σχορετσανίτη.

Ο ΧΑΜΣΟΥΝΚΝΟΥΤ ΣΤΗ ΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑ [Απόστολος Θηβαίος]

Ο Αμερικάνος ποιητής Τζιμ Ντούγκλας Μόρισον σημειώνει. Είναι σφάλμα να πιστεύουμε πως η τέχνη χρειάζεται το θεατή για να υπάρξει. Η ταινία κυλά χωρίς μάτια. Ο θεατής δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτή. Εξασφαλίζει την ύπαρξή του.

Η χρονική απόσταση απ΄ την παραπάνω δήλωση, αλλά και η αυθαίρετη, δημιουργική ανάγκη καθιστά δυνατές τις αναγωγές επί της βάσεως θεωρημάτων όπως το παραπάνω. Μ΄ αυτήν την παραδοχή θα μπορούσε κανείς παραφράζοντας τα λόγια του Αμερικάνου βασιλιά «σαύρα» να ισχυριστεί πως οι τόποι και οι άνθρωποί τους είναι δυνατόν να υπάρχουν έξω και πέρα από τις συμπερασματικές μονομέρειες της ιστορικής επιστήμης. Η τέχνη και η ζωή, με τα διδάγματα και τις διαμορφωμένες τους αρχές θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην επιβίωση ενός τόπου μ ΄επάρκεια τρομερή. Στην ανάδειξη των ανθρώπων που αναπλάθουν σε κάθε ιστορική περίοδο, ερήμην της ίδιας της επιστήμης τον ειδικό, εθνολογικό χαρακτήρα τους.

Ο πρόλογος του Γιώργου Σχορετσανίτη για τη χώρα των θαυμάτων και τον Νορβηγό νομπελίστα Κνουτ Χάμσουν στηρίζει την ιδεολογία του στη μοναδική αντοχή των περιοχών που μετεωρίζονται ανάμεσα στη δύση και την ανατολή. Περιοχές όπως ο Καύκασος που μοιραία επωμίστηκαν το σύνορο του δυτικού κόσμου απ΄ τον ανατολικό μυστικισμό που καραδοκεί αιωνόβιος, σαν φυσικό στοιχείο του, σαν τα βουνά ή τις κρυστάλλινες λίμνες, σαν τους λόφους που κατοικούν τόσες χιλιάδες χρόνια το σώμα της Τιφλίδας. Ο Καύκασος μπορεί να υπάρξει δίχως την αποφασιστική, γεωπολιτική  του σημασία. Οι άνθρωποί του μονάχα αρκούν, καθώς επιζούν σε μικρούς, σκιερούς οικισμούς. Αρκεί μια υπόμνηση για τους Αργοναύτες, ένας πίνακας ζωγραφικός που αναπαριστά τον Προμηθέα, Χριστό παλιό να προοικονομεί τη θηριωδία της αγάπης. Ο Σχορετσανίτης, συνηθισμένος στα ταξίδια και τις φωτογραφικές αναπαραστάσεις των τοπίων και των συμβόλων που τις υποκαθιστούν, καθίσταται περιπλανώμενος, πιστός χαρακτήρας των φαντασιώσεων του σπουδαίου Κνουτ Χάμσουν. Στα ίδια χνάρια βαδίζει, προσδίδοντας στην περιήγησή του την εξειδικευμένη ιδιότητα της καλλιτεχνικής ευαισθησίας. Βηματίζοντας όπως ο Νορβηγός συγγραφέας στα καυκάσια χώματα, εντοπίζει τα ειδικά χαρακτηριστικά του τόπου μέσα από τις λογοτεχνικές μαρτυρίες ενός αθεράπευτου περιηγητή, για τον οποίο ο Καύκασος στάθηκε η πρώτη και αναλλοίωτη Ιερουσαλήμ. Όταν θα στραφούμε με μίσος απέναντι στα σφάλματα της ιστορίας, τότε λοιπόν θα παραχωρήσουμε στη γη του Καυκάσου μια θέση ανάμεσα στις πόλεις της ανθρώπινης πίστης μας.

Μ΄ αυτό το όραμα, δυσδιάκριτο μες στο ρομαντικό ρεαλισμό του Γιώργου Σχορετσανίτη συναντούμε στην Τιφλίδα πρόσωπα, όπως ο Προμηθέας, οι νεκροί Αργοναύτες και ο συγγραφέας Κνουτ Χάμσουν. Αυτός ο τελευταίος θαρρείς πως ακολουθεί τον μυθολογικό ήρωα στο θάνατό του, αρνούμενος τη δύση και τις ευκαιρίες της για τον ανθρώπινο και τρυφερό ρυθμό ετούτης της ενδιάμεσης γης. Άλλωστε σ΄ αυτά τα μέρη αφθονούν οι φυσικές φωτιές και οι τοπικές ομίχλες βεβαιώνουν τη ζωντανή γη, τους θεούς βεβαιώνουν, κατώτερους όπως εκείνοι του Μπόρχες και ευτυχισμένους μες στην τόση πλοκή του ανθρώπινου δράματος. Ο Κνουτ Χάμσουν προχωρεί ίσια στα σύνορα αυτού του κόσμου, αφήνει πίσω του τη δύση της Νέας Υόρκης και της καθολικής, κεντρικής Ευρώπης για μέρη με ρυθμό που χωρούν τ΄ ανθρώπινα σύμβολα και τις ήττες.

Ο Νορβηγός στις αρχές του αιώνα και ο Έλληνας ιατρός της δεύτερης χιλιετίας συναντιούνται σ΄ ένα χώρο όπου η ιστορία κατόρθωσε ν΄ αναδυθεί απ΄το τίποτε, προικισμένη με το μύθο και τις αδιάκοπες υποκαταστάσεις. Ένας χώρος όπου τ΄ ανθρώπινο στοιχείο αναζητά και διαρκώς εφευρίσκει μεθόδους, σχέδια για μια ανάκαμψη. Ο Καύκασος του Κνουτ και του Γιώργου Σχορετσανίτη διατρέχει όλες τις εποχές, διατηρώντας έναν χαρακτήρα ακέραιο, ανθρωποκεντρικό. Ίσως γι΄ αυτό  οι φωτογραφίες των καθεδρικών ναών που δεν υπάρχουν πια ή μια νοσταλγική ανάμνηση της προσόψεως της Τιφλίδας με τους λόφους και τα πανεπιστήμια και την αβάσταχτη ανατολή. Απ΄ εκεί και πέρα ολόκληρος ο κόσμος φλέγεται σε μυστικά, θάβει τους θεούς του, σκύβει στο χώμα, διατηρεί κάτι από τις εξόδους των αρχαίων δραμάτων και ότι συγκρατείται στο τέλος μιας παράστασης στο σωσμένο θέατρο.

Η πενιχρή εμπλοκή της εγχώριας, λογοτεχνικής παραγωγής με τη μεταφραστική αναγκαιότητα έργων όπως αυτά του Νορβηγού συγγραφέα, καθιστά τούτο το νέο βιβλίο του Γιώργου Σχορετσανίτη εξαιρετικά σημαντικό. Δεν πρόκειται μόνο για τ΄ οδοιπορικό, μια στάση ζωής για τον Έλληνα δημιουργό που εξαργυρώνεται σ΄ εξαίσια, ταξιδιωτικά εγχειρίδια, μπολιασμένα μ΄ ευαισθησία. Ακριβώς όπως η απαράλλαχτη προσθήκη της αφιερώσεως για μια ειρήνη, μεγάλη ή μικρή. Η ενασχόληση του Σχορετσανίτη με την ιδιόμορφη και χαρισματική προσωπικότητα του Κνουτ Χάμσουν φέρνει στο ελληνικό κοινό μια πτυχή του βίου του Νορβηγού συγγραφέα και παραχωρεί την ίδια στιγμή στο τοπίο μια ειδική σημασία, έξω και πέρα από κάθε τοπικιστικό χαρακτηριστικό.

Είναι γεγονός. Ο Γιώργος Σχορετσανίτης προικίζει την ταξιδιωτική λογοτεχνία διαρκώς με το στοιχείο της έκπληξης. Και μας υποβάλλει.