Michel Sarrasin [Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης]

Michel Sarrasin (1659-1734). 

Ένας χειρουργός αλλά και συστηματικός μελετητής των φυτών και των ζώων.

Ο Michel Sarrasin (ή Sarrazin), γιατρός, χειρουργός και φυσιοδίφης, ήταν γιός του Claude Sarrazin και της Madeleine de Bonnefoy, γεννήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1659 στην επαρχία της Βουργουνδίας και πέθανε στις 8 Σεπτεμβρίου 1734 στο Κεμπέκ του Καναδά, λόγω κακοήθους πυρετού ο οποίος προήλθε κατά πάσα πιθανότητα από την ευλογιά, η οποία είχε μεταφερθεί εκεί με πλοίο. Δεν υπάρχει σήμερα με βεβαιότητα κάποιο πορτραίτο του, κι αυτό που δημοσιεύεται ανήκει μάλλον σε κάποιο γιατρό που ζούσε στη Γαλλία.

Ήρθε στη Νέα Γαλλία το 1685, ως χειρουργός του ναυτικού, αλλά στις 12 Σεπτέμβρη 1686 διορίστηκε από τον εκεί στρατιωτικό διοικητή Brisay de Denonville ως επικεφαλής χειρουργός των αποικιακών τακτικών στρατευμάτων. Ο διορισμός του αυτός επικυρώθηκε με ειδικό βασιλικό διάταγμα από τις Βερσαλλίες και ημερομηνία 16 Μαρτίου 1691. Εξεπλήρωσε με τον καλύτερο τρόπο τις υποχρεώσεις του, τόσο στο Μόντρεαλ όσο και στο Κεμπέκ όπου έζησε και ακόμη πήγε στη χώρα των Iroquois, όπως αναφέρει στο βιβλίο του ‘‘Histoire des plantes de Canada’’ όπου παρατήρησε επισταμένως τα πανύψηλα πλατάνια! Οι ημερομηνίες δεν είναι δεδομένες, αλλά διάφορες ενδείξεις μας επιτρέπουν να τοποθετήσουμε το ταξίδι του κάπου μεταξύ 1685 και 1692, με τη χρονική στιγμή της αποστολής του Denonville εναντίον των Iroquois να πιθανολογείται το 1687. Το 1692, κατά τη διάρκεια παραμονής στο Μόντρεαλ, έπεσε σοβαρά άρρωστος και πέρασε ένα μήνα στο νοσοκομείο, μετά από τον οποίο αποσύρθηκε στο Κεμπέκ στο σπίτι του φίλου του Franquelin, υδρογράφου του βασιλιά. Σε αυτό το χρονικό διάστημα δεν ανιχνεύεται κάποιο ίχνος ή υποψία από τον μελλοντικό φυσιοδίφη. Η απλή αναφορά των πλατανιών στο προαναφερθέν βιβλίο, δεν είναι αρκετή για να αποκαλύψει το ενδιαφέρον του στη βοτανολογία, το ύψος το οποίων πλατανιών σημειωτέον, ανερχόταν σε εκατό πόδια και ήταν αρκετό για να εκπλήξει κάθε επισκέπτη προερχόμενο εξ ανατολών! Ο Sarrazin είχε φευγαλέα οράματα με την εκκλησία και κάποια στιγμή εκδήλωσε την πρόθεσή του να γίνει ιερέας. Το 1693, όταν ο Sarrazin φαινόταν ότι αποσύρεται προσωρινά από την κοινωνία, ο στρατηγός και κυβερνήτης της Νέα Γαλλίας Frontenac, ζήτησε ένα χειρουργό, ονόματι Baudeau, να τον αντικαταστήσει. Ο Michel Sarrazin έφυγε για τη Γαλλία το 1694, όπου για τρία χρόνια σπούδασε ιατρική. Το 1697 επέστρεψε αφού προηγουμένως έλαβε το διδακτορικό του από το πανεπιστήμιο της Reims. Παράλληλα εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να παρατηρεί και να ασχολείται γενικότερα με τη βοτανολογία των αμερικάνικων φυτών και μάλιστα σκέφτηκε να αφοσιωθεί αποκλειστικά στην διερεύνηση της χλωρίδας, της πανίδας και του μεταλλικού πλούτου της χώρας. Στις αποφάσεις του συμβουλίου του Κεμπέκ, μπορεί κάποιος να διαβάσει: "Και καθώς υπάρχει ισχυρή ένδειξη ότι ο Sarrazin γυρίζοντας στον Καναδά, είχε άλλα σχέδια από τη θεραπεία των ασθενών, δεδομένου ότι δίνει μεγάλη προσοχή στον τεμαχισμό σπάνιων ζώων που βρίσκονται σε αυτή τη χώρα ή στην αναζήτηση άγνωστων φυτών, υπάρχει κάθε λόγος να πιστεύουμε και να φοβούμαστε ότι αφού ικανοποιηθεί πλήρως ο ίδιος σε αυτό το θέμα ή μάλλον από κάποια άτομα που φαίνεται ότι έχουν σημαντικό ενδιαφέρον σε αυτό το είδος της έρευνας, θα επιστρέψει στη Γαλλία ικανοποιημένος από όλα αυτά τα οποία θα έχει αποκτήσει…".

Αν και ο Sarrazin έγινε φυσιοδίφης, συνέχισε να ασκεί την ιατρική πιστά και αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του σε αυτή, μέχρι το θάνατό του στην ηλικία των εβδομήντα πέντε ετών, ενώ είναι γνωστό ότι σε πολλές περιπτώσεις είχε μολυνθεί από τους ασθενείς του. Πάνω στο σκάφος ‘‘Gironde’’, με το οποίο ταξίδευε πίσω στον Καναδά μαζί τον επίσκοπο Saint-Vallier μετά από την περίοδο των σπουδών του, ξέσπασε επιδημία πορφύρας και ο γιατρός αναγκάστηκε να αφιερωθεί απλόχερα στη φροντίδα όλων των νοσούντων, παρά το γεγονός ότι είχε προσβληθεί από τη νόσο όπως και ο επίσκοπος. Ήταν ενεργά παρών το 1700 σε μια άλλη μάστιγα γρίπης που διαδόθηκε στο Κεμπέκ, το 1702 και 1703 σε επιδημία ευλογιάς και το 1709 σε εξάπλωση του κίτρινου πυρετού. Κάθε φορά τα θύματα ήταν πολλά, και ο Sarrazin δούλευε ασταμάτητα. Σε αυτό το χρονικό διάστημα θεωρείται ότι συνέταξε μια πραγματεία για την πλευρίτιδα, για την οποία ο Κυβερνήτης της περιοχής εκφράστηκε με τα καλύτερα λόγια. Ο Sarrazin μερικές φορές χρειάστηκε να εκτελέσει αυτοψίες, και ακόμη και να δώσει ένορκες βεβαιώσεις και καταθέσεις ως εμπειρογνώμων σε ποινικές υποθέσεις.

Η πόλη του Κεμπέκ, από ψηλά. Στο βάθος ο ποταμός του Αγίου Λαυρεντίου ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της καναδικής αυτής πόλης.

Οι επιστημονικές δραστηριότητες και τα χόμπι του Sarrazin, μοιραία τον έφεραν σε επαφή με τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών των Παρισίων (Acad?mie Royale des Sciences de Paris), η οποία είχε ιδρυθεί το 1666 και αναδιοργανώθηκε από τον Λουδοβίκο τον XIV, το 1699. Ο θεσμός αυτός συγκέντρωσε στους κόλπους του όλους τους Γάλλους επιστήμονες και ακόμα κάποιους ξένους, όπως οι Herman Boerhaave και Isaac Newton, οι περισσότεροι εκ των οποίων βρισκόντουσαν στην καλύτερη ηλικία και περίοδο έντονης επιστημονικής παραγωγικότητας. Για να γνωρίσει καλύτερα τις ξένες χώρες, ιδίως στον τομέα της φυσικής ιστορίας, η ακαδημία ζήτησε τη βοήθεια των ανταποκριτών της για την παροχή δειγμάτων και παρατηρήσεων και ο Michel Sarrazin, ευθύς εξαρχής διακρίθηκε για τις έξυπνες και επιμελημένες σημειώσεις και παρατηρήσεις του. Κάθε χρόνο άλλωστε, τα πλοία από τη Νέα Γαλλία έφερναν επιστολές που προορίζονταν για τη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών. Σε μια επιστολή που απηύθυνε στον φυσιοδίφη Antoine de Jussieu (1686-1758) στις 11 του Οκτώβρη του 1728, έγραφε ότι ο πρόσφατος πόλεμος εναντίον των Ινδιάνων διατάραξε το σχέδιό του, να στείλει δηλαδή φυτά και σπόρους στη Γαλλία. Το ενδιαφέρον του Sarrazin για τη βιολογία γενικότερα, έγινε γρήγορα γνωστό σε όλους, κυρίως όμως εστιαζόταν στην ανατομική και συστηματική μελέτη των φυτών και των ζώων. Στον τομέα της ζωολογίας, ο Sarrazin εργάστηκε κυρίως ως ανατόμος. Για την εκτέλεση των ανατομών του ο Sarrazin χρησιμοποιούσε ένα σετ χειρουργικών εργαλείων και ένα μεγεθυντικό φακό. Τις παρατηρήσεις του πάνω στις εξαιρετικά λεπτές τομές στα ζώα του Καναδά, τις έστελνε στην ακαδημία για δημοσίευση και πολλά από τα χειρόγραφα έχουν διασωθεί. 

Η μελέτη της Συστηματικής Βοτανικής προσέφερε αμέτρητες παγίδες σε μια χώρα που ταλανιζόταν από συνεχείς ανταρτοπόλεμους, κι ο Sarrazin έγραψε ότι οι συνθήκες εκεί ήταν απείρως δυσκολότερες από ότι στη Γαλλία. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε, για περισσότερα από είκοσι χρόνια, να αποστέλλει δείγματα στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, τα οποία διατήρησε στην προσωπική του συλλογή ο βοτανολόγος S?bastien Vaillant (1669-1722), που απετέλεσαν τη βάση και σήμερα αποτελούν πλέον ένα μέρος της συλλογής του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας. Παράλληλα ο Vaillant απέστειλε κάποια δείγματα του Sarrazin στον Άγγλο βοτανολόγο William Sherard (1659-1728), τα οποία σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν στο "Sherardian Herbarium" στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Σε μια στιγμή η επίσημη κυβέρνηση της Γαλλίας έγραψε στον Sarrazin να συλλέξει στον Καναδά τα ειδικά φυτά, φρούτα και τα άλλα πολύτιμα πράγματα που παράγει η χώρα και τα οποία μπορεί να αποβούν χρήσιμα για τους βασιλικούς κήπους, και να τα στείλει πίσω στη Γαλλία. Η αποστολή όμως δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση, αφού έπρεπε να εκδοθούν ειδικές οδηγίες για την ασφαλή μεταφορά τους. Οι μικροί θάμνοι έπρεπε να βρίσκονται στο κατάστρωμα, όπου οι ναύτες είχαν εντολή να τους ρίχνουν νερό, όταν δεν έβρεχε και τα φυτά δεν βρεχόντουσαν από τα κύματα με αλμυρό νερό της θάλασσας. Ο S?bastien Vaillant, ήταν ο υπεύθυνος των βασιλικών κήπων και κύριος εμπνευστής της φυσικής ταξινόμησης των φυτών, που αργότερα τελειοποιήθηκε από τον Antoine-Laurent de Jussieu (1748-1836), που μελέτησε προσεκτικά το υλικό, οργάνωσε τις σχετικές σημειώσεις και πρόσθεσε τα σχόλιά του, δημιουργώντας έτσι τον ‘‘Κατάλογο φυτών του Καναδά’’. Το γραπτό υλικό του Sarrazin που εμφανίζεται πάνω από την υπογραφή του ή στα έργα των άλλων βοτανολόγων, περιλαμβάνει πολλούς τίτλους. 

Επίσης κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης ενός ευρωπαίου, του σουηδού εξερευνητή, βοτανολόγου και φυσιοδίφη, Pehr Kalm (1716-1779), στο Κεμπέκ το 1749, ο τελευταίος έμαθε για την επιτυχημένη προσπάθεια του Sarrazin να καλλιεργήσει το σιτάρι που είχε εισαχθεί από τη Σουηδία. Ο Sarrazin πίστευε και επεσήμανε τις ιδιαίτερες θρεπτικές ιδιότητες του ινδιάνικου καλαμποκιού, του αραβόσιτου δηλαδή, και μάλλον έστειλε σχετική έκθεση στη Γαλλία για το θέμα, το 1732, αλλά το κείμενο δεν διατηρήθηκε. Γνωρίζουμε όμως ότι το 1715, έλαβε εντολή να επιβλέπει όλες τις εργασίες συγκομιδής και άλεσης του καλαμποκιού με σκοπό να αυξήσει την απόδοση. Σύμφωνα και με μια άλλη άποψη, ο Sarrazin ήταν ο εμπνευστής της ζάχαρης σφενδάμου. Σύμφωνα με πληροφορίες περισσότερα από 30.000 κιλά ζάχαρη σφενδάμου παρασκευάζονταν σε ετήσια βάση μόνο στην ευρύτερη περιοχή του Μόντρεαλ. 

Ο Sarrazin απέστειλε δείγματα πετρωμάτων και ορυκτών στη Γαλλία, αλλά έπαιξε μόνο δευτερεύοντα ρόλο στον τομέα της ορυκτολογίας, επιθυμώντας βεβαίως να βελτιώσει και τη δική του οικονομική κατάσταση αναλαμβάνοντας έτσι την αξιοποίηση ενός λατομείου. Δυστυχώς γι αυτόν το κόστος ήταν βαρύ και δυσανάλογο, λόγω της μεγάλης απόστασης από το Κεμπέκ έως τη Γαλλία! Επιπλέον θα έπρεπε να μεταφερθούν απ’ εκεί και κάποιες ειδικές μηχανές για το σχιστόλιθο. Η όλη επιχείρηση απέτυχε, αφού απορρόφησε προηγουμένως σημαντικό μέρος από τα λιγοστά έσοδα που ο Sarrazin ελάμβανε από το φέουδο Saint-Jean, που την εποχή εκείνη αντιστοιχούσε σε ένα σεβαστό τμήμα της σημερινής πόλης του Κεμπέκ συμπεριλαμβανομένου και ενός τμήματος του Πάρκου Battlefields, καθώς και από κάποιες άλλες πηγές που απέκτησε από το γάμο του. Ανήσυχος, ωστόσο, σκέφτηκε να δοκιμάσει την τύχη του και σε άλλες επιχειρήσεις. Έτσι σε συνεργασία με τον Robert Drouard προχώρησε στην εκμετάλλευση της αλιείας στον κόλπο του Αγίου Λαυρεντίου. Μετά τον απροσδόκητο όμως θάνατο του συνεργάτη του, η όλη προσπάθεια δεν ευοδώθηκε και έχασε όλα του τα χρήματα. Αν σε αυτό προσθέσουμε και την απώλεια ενός σπιτιού από πυρκαγιά, η οποία του στέρησε κάποια έσοδα, μπορούμε να έχουμε μερική αντίληψη των οικονομικών δυσκολιών του γιατρού αυτού, του οποίου οι πενιχρές απολαβές δεν θα μπορούσαν να τον σώσουν από την καταστροφή.

Ο Sarrazin έγινε μέλος του Ανώτατου Συμβουλίου (Conseil Sup?rieur) στις 30 Ιουνίου 1707, και με αυτή την ιδιότητα, είχε λόγο και άποψη για τη διοίκηση της αποικίας. Μερικές φορές έπρεπε να πάρει θέση στις συγκρούσεις μεταξύ του κυβερνήτη, του επισκόπου και του υπεύθυνου για τα οικονομικά θέματα, αλλά σε γενικές γραμμές απέφευγε τη συμμετοχή του στις συζητήσεις. Το 1733, το έτος πριν από το θάνατό του, ο Sarrazin έγινε φύλακας των σφραγίδων. Ο Michel Sarrazin, επέστρεψε στη Γαλλία το 1709 και έμεινε εκεί για περισσότερο από ένα χρόνο και δεν επέστρεψε μέχρι το τέλος του 1710. Ήταν προφανώς το πρώτο και τελευταίο ταξίδι πίσω στην πατρίδα του από το 1697, όταν εγκαταστάθηκε στον Καναδά για δεύτερη φορά. Μετά από αυτό σκέφτηκε σοβαρά το θέμα του γάμου. Στις 20 Ιουλίου 1712, στην ηλικία των 53 ετών, αν και το πιστοποιητικό γάμου τον έδειχνε μόνο σαράντα, παντρεύτηκε στο Μόντρεαλ την Marie-Anne-Ursule Hazeur, μόλις είκοσι ετών. Ο πατέρας της Marie-Anne-Ursule, Francois Hazeur, ήταν σημαντικός επιχειρηματίας και μέλος του Ανώτατου Συμβουλίου από το 1703. Η μέλλουσα κυρία Sarrazin, η οποία γεννήθηκε στο Κεμπέκ και ήταν πρώην μαθήτρια στις Ουρσουλίνες, ήρθε στο Μόντρεαλ μετά το θάνατο των γονιών της για να ζήσει με ένα θείο της μητέρας της, έμπορο και με οικονομική άνεση. Από τα επτά παιδιά του Sarrazin και της Marie-Anne-Ursule, τα τρία πέθαναν σε νηπιακή ηλικία. Με το θάνατό του, ο γιατρός άφησε τη σύζυγό του, ηλικίας 42 ετών με δύο γιους και δύο κόρες. Ως αποτέλεσμα των οικονομικών αποτυχιών του συζύγου της, η κυρία Sarrazin έμεινε χωρίς πόρους, αλλά ευτυχώς έλαβε μια σύνταξη, η οποία αργότερα μεταφέρθηκε στο μεγαλύτερο γιο και έληξε με το θάνατό του το 1739. Η κυρία Sarrazin, στη συνέχεια πήγε να ζήσει με τον αδελφό της, στο Κεμπέκ. Ο μεγαλύτερος γιος του Sarrazin, Joseph-Michel, ο οποίος γεννήθηκε στις 13 Ιουλίου 1715 στο Κεμπέκ, το 1731 πήγε στο Παρίσι για να συνεχίσει τις σπουδές του. Ετοιμαζόταν να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του, και ως εκ τούτου, μετά από τη γενική του εκπαίδευση, σπούδασε χειρουργική, ιατρική και βοτανική, αλλά πέθανε από ευλογιά στις 22 Σεπτεμβρίου του 1739 στη Γαλλία, πριν από την ολοκλήρωση των σπουδών του. Ο Claude-Michel, ένας άλλος από τους γιους του Sarrazin, ο οποίος γεννήθηκε στο Κεμπέκ το 1722, επέστρεψε στη χώρα των προγόνων του το 1741, μετά από σπουδές οκτώ ετών στο Ιεροδιδασκαλείο του Κεμπέκ. Αρχικά του άρεσε η εκκλησιαστική ζωή και μάλιστα φορούσε ράσο, το οποίο όμως αργότερα εγκατέλειψε για τη στρατιωτική σταδιοδρομία. Πέθανε το 1809 στο Παρίσι. Μία από τις κόρες του, η Marie-Jeanne, πέθανε το 1737 σε ηλικία 19 ετών. Το μικρότερο παιδί και το μόνο που παρέμεινε στον Καναδά, ήταν η Charlotte-Louise-Ang?lique. Πέντε χρόνια νεότερη από ότι ο Claude-Michel, ήταν 19 ετών όταν το 1746 παντρεύτηκε τον Jean-Hippolyte Gaultier de Varennes. Πέθανε στις 16 Ιουλίου 1793.

Κάποια γράμματα τώρα που διατηρήθηκαν από το βασιλικό γιατρό στον Καναδά, τον δείχνουν γενικώς ακόρεστο άνθρωπο. Έτσι σε μια επιστολή ενός υπουργού φαίνεται ότι η ‘‘Αυτού Μεγαλειότητα δεν επιθυμούσε να επιβαρύνεται με το κόστος της συντήρησης ενός γιατρού στον Καναδά..’’

Το επάγγελμά του όμως του χάρισε ένα πολύ ανεπαρκές εισόδημα, το οποίο αντιστοιχούσε σε ένα ασήμαντο κλάσμα του μισθού τον οποίο εδικαιούτο. Βρίσκοντας την κατάσταση αφόρητη, σκέφτηκε ακόμη και να πάει πίσω στη Γαλλία. Σε μια επιστολή αξιωματούχων ένθεν κακείθεν, διαβάζουμε: ‘‘…συνεχίζουμε να διαβεβαιώνουμε την Αυτού Μεγαλειότητα για τις μεγάλες υπηρεσίες που προσφέρει ο Sarrazin… Έχει εκφράσει σε εμάς κάποια επιθυμία να επιστρέψει στη Γαλλία, λόγω του πενιχρού εισοδήματός του σε αυτή τη φτωχή χώρα στην οποία εργάζεται εξαντλητικά …είναι ένας άνθρωπος με ασυνήθιστη εμπειρία...’’ (18 Οκτωβρίου 1700). Και κάπου αλλού: ‘‘… ευχαριστούμε, Εξοχότατε, για την καλοσύνη σας να αυξήσετε κατά 300 livres τις αμοιβές του Sarrazin, αλλά θα μου επιτρέψετε να σας επισημάνω και πάλι ότι αυτό δεν είναι αρκετό για να κρατήσει σε αυτή τη χώρα έναν άνδρα με την ικανότητα και την εμπειρία του Sarrazin’’ (5 Οκτωβρίου του 1701). Κι ακόμα: ‘‘.. Καθώς ο Sarrazin είναι ο μοναδικός γιατρός στην αποικία, πολύ συχνά… εκτελεί τα καθήκοντα του χειρουργού, και επειδή λαμβάνει μισθό μόλις 600 livres, χωρίς καμία πληρωμή από εκείνους που αντιμετωπίζει και θεραπεύει, αισθανόμαστε υποχρεωμένοι. . . να ζητήσουμε αύξηση στο μισθό του… ’’ (3 Νοέμβρη του 1702). 

Πράγματι ο Sarrazin ήταν από τους λίγους διανοούμενους της Νέας Γαλλίας, μαζί με κάποια μέλη της νομικής επιστήμης, κι ανήκε στην αριστοκρατία της αποικίας. Ήταν φημισμένος γιατρός και επιστήμονας που του έδωσαν υψηλή κοινωνική θέση. Ήταν μέλος του Ανώτατου Συμβουλίου και ως εκ τούτου της διοικητικής ελίτ του Κεμπέκ. Άλλωστε προσπάθησε με κάθε τρόπο να θέσει τον εαυτό του στο ίδιο επίπεδο με τους ανώτερους υπαλλήλους και τους πλούσιους εμπόρους της περιοχής. Αν και δεν ζούσε επιδεικτικά, ούτε πλουσιοπάροχα, ήταν υποχρεωμένος να διατηρήσει τη θέση του. Από αυτόν αναμενόταν να προσφέρει όσα μπορούσε για την εκπαίδευση των γιων του στη Γαλλία και για τη διευθέτηση των θυγατέρων του, των οποίων το μέλλον εξαρτιόταν από την τύχη των γονέων τους, σύμφωνα με τις κοινωνικές συνήθειες της εποχής του Καναδά. Αρκετά μεγαλύτερος από τη γυναίκα του, ήθελε να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή διαβίωση για την οικογένεια μετά το θάνατό του. Ήταν επίσης ανήσυχος για την αποπληρωμή των χρεών που είχαν συσσωρευτεί κατά τα δύσκολα χρόνια, για να μην αφήσει το βάρος στη χήρα του, αργότερα. Για να διατηρήσει τη θέση του σε μια κοινωνία που αξιολογούσε περισσότερο την οικονομική επιφάνεια, βυθίστηκε σε ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις που του προκάλεσαν απογοητεύσεις, άγχη, και τελικά τον κατέστρεψαν. Σίγουρα δεν διακρινόταν από έλλειψη φιλοδοξίας. Στον καθαρά υλικό τομέα, αναζήτησε μια κατάσταση συμβατή με το βαθμό, τις γνώσεις και την προσφορά του. Στην επιστημονική σφαίρα ήλπιζε ότι το σύνολο του έργου του θα του χάριζε δικαιωματικά τίτλο ανώτερο από εκείνο του αντεπιστέλλοντος μέλους της ακαδημίας. Στις 10 Οκτωβρίου του 1726 έγραψε σε κάποιο γνωστό του: ‘‘... Με λίγα λόγια, βλέπω ότι δεν υπάρχει κανένας τρόπος να αποκτήσω μια θέση στην Ακαδημία, και θα παραδεχτώ ότι μη γνωρίζοντας τον τρόπο, πάντα κολάκευα τον εαυτό μου ότι θα εύρισκα μια γωνιά εκεί, πριν πεθάνω’’. Μια… υπερβολική ελπίδα, ίσως κάποια πικρία, αλλά αν εξετάσει κάποιος τη λίστα των ακαδημαϊκών εκείνης της περιόδου, θα διαπιστώσει ότι εκτός από μερικά μεγάλα ονόματα που υπήρχαν εκεί, οι υπόλοιποι επιστήμονες υπολείπονταν του Sarrazin. Βεβαίως άλλοι τον κατηγορούν και τον περιγράφουν ως άνδρα ολιγόλογο, μισάνθρωπο και πάντα απαισιόδοξο, και σίγουρα είχε επαρκείς λόγους για να είναι ολιγόλογος και απαισιόδοξος, αλλά η μισανθρωπία δεν ταιριάζει με τη μεγάλη καλοσύνη, την ακραία αφοσίωση και τη μεγάλη ανιδιοτέλεια που έδειξε προς τον άρρωστο. Από τις ιδέες που εκφράζονταν στην προσωπική του αλληλογραφία σε μερικά σημεία των επιστολών του, καθώς και από το γραφικό χαρακτήρα του, μπορούμε να σχηματίσουμε μια αρκετά καλή ιδέα για την προσωπικότητά του. Οι πηγές αυτές μας αποκαλύπτουν έναν ενεργό, επίμονο, ευσυνείδητο και πολύ καλά πειθαρχημένο άνθρωπο, ο οποίος έφερνε εις πέρας ότι είχε αναλάβει και αρχίσει, ήταν σε θέση να συγκεντρωθεί σε ένα θέμα, αλλά γινόταν έξαλλος με τα προβλήματα που τον ταλάνιζαν. Προικισμένος με διανοητική οξύτητα, περισσότερο ενδιαφερόταν για συγκεκριμένα γεγονότα σε σχέση με τις μεγάλες ιδέες, και έδινε μεγάλη σημασία στις λεπτομέρειες σε βάρος της ολοκληρωμένης εικόνας. Αρκετά φιλόδοξος, δεν ήταν τόσο μικρός όσο νόμιζε ή θα ήθελε να φαίνεται. Δεν είχε έλλειψη ευαισθησίας, τον διακατείχε πραγματικό πνεύμα φιλανθρωπίας, προσπαθούσε πάντοτε να προστατεύσει αυτούς που του είχαν ανατεθεί και υποστήριζε ευγενείς σκοπούς. Παρά το γεγονός ότι δεν ήταν ούτε ενθουσιώδης, ούτε εκδηλωτικός, δεν εφησύχαζε ποτέ. Δεν περιέπλεκε τα πράγματα και η μεγάλη απλότητα του χαρακτήρα του τον εμπόδισε να κρύβει αυτό που σκεφτόταν. Ακόμα κι αν αγαπούσε την απομόνωση και την ηρεμία, ήταν πάνω απ’ όλα ένας καλός και ευχάριστος σύντροφος και φίλος. 

Βιβλιογραφία

- Abott M: An Early Canadian Biologist, Michel Sarrazin (1659-1735)). His Life and Times. Can Med Assoc J. 1928; 19(5): 600–607.

- Bourne C.C.: Michel Sarrazin: Sometime barber surgeon of Quebec. J. Can. Dent. Assoc. (Tor). 1965; 31: 98-104.

- Leblond S.: Michel Sarrazin: an unpublished document. Laval Med. 1961; 31:363-8.

- Tésio S.: Climate and medicine in Quebec in the middle of the 18th century. Sci Can. 2008; 31(1-2):155-65. 

- Tondreau R.L.: Michel Sarrazin (1659-1734): The father of French Canadian Science. Trans Stud. Coll. Physicians Phila. 1963; 31: 124-7.