Το θεώρημα του Πίντερ [Απόστολος Θηβαίος]

Το θεώρημα του Πίντερ
(αναδημοσίευση από 24grammata.com)

Στο πάρτι γενεθλίων είναι καλεσμένη όλη η πόλη. Όλες οι τάξεις, ακόμη και οι στρατιώτες και αυτοί ακόμη έχουν λάβει την πρόσκλησή τους. Η φιλοδοξία των διοργανωτών που εμφανίστηκαν απ΄ το πουθενά, σαν κάθε παρέκκλιση, είναι να μην λείψει κανένας. Ήρθαν ακριβώς την ώρα που όλοι εννοούσαμε την αναγκαιότητα της συνεισφοράς τους. Είχαμε επανειλημμένα προτείνει κάτι παρόμοιο, είχε γράψει ποιήματα, τους αποκαλούσαμε με όλα τα φριχτά ονόματα που θα μπορούσαμε για να δοκιμάσουμε νεύρα και αντοχές. Ντυμένοι με london cut κοστούμια που παραμένουν πάντα στη μόδα, όλο τρόπους και αβρότητες και κάτι ευφάνταστες, μηχανικές απαντήσεις που πρόδιδαν την εκπαίδευσή τους. Ο τυχερός ήταν ένας μοναχικός τύπος απ΄ την επάνω πόλη. Συντηρούσε τον εαυτό του μ΄ εποχιακές δουλειές, διάβαζε και μελετούσε. Και κρατούσε τις υποθέσεις του μακριά απ΄ αυτές των άλλων, κόντρα σ΄ αυτήν την εποχή της διάλυσης. Όταν επρόκειτο να του το πουν, εκείνο το πρωί σύσσωμο το πλήθος αφού πίσω τους οι άνθρωποι της εταιρείας έκρυβαν αναρίθμητους θαυμαστές, υποτελείς, παρατρεχάμενους, μεσολαβητές όλων των ειδών συγκεντρώθηκε στην πλατεία των εργοστασίων. Δεν υπάρχει μέρος με φήμη πιο ακέραια, τόπος πιο ιερός απ΄ αυτόν που φτιάχτηκε για όλες τις τάξεις. Εκεί καθόρισαν μια επιτροπή, αυτοί πρωτοστατούσαν και όλοι πίσω τους ακολουθούσαν για την απάνω πόλη. Ήταν ωραίο το πρωινό. Κάθε τόσο συναντούσαν χωρικούς που όλο έκπληξη παρατηρούσαν το ξαφνικό πλήθος των αναρριχητών. Ήταν εκατοντάδες, τινάζονταν επάνω στο πλάτωμα και προχωρούσαν. Στο μεταξύ οι άνθρωποι της εταιρείας είχαν ήδη επισκεφτεί τον άτυχο τύπο. Φερόντουσαν κολακευτικά στην οικοδέσποινα, μια μεσήλικη γυναίκα, ιδιοκτήτρια απ΄ τα νιάτα της αυτού εδώ του σπιτιού. Μετά άσκησαν όλη την επιρροή τους, του μίλησαν γλυκά, όπως στα παιδιά. Έπειτα άλλαξαν ύφος, το πρόσωπό τους σκλήρυνε, έλεγαν τις λέξεις με τρόπο που φανέρωνε υπονοούμενα. Ο άτυχος τύπος έστεκε αδέξια με τα χέρια στο τραπέζι. Οι άλλοι, της εταιρείας είχαν πια επιβληθεί, το πλήθος έρρεε από παντού, κατέκλυζε το μικρό ορίζοντα, ένα πλήθος ακατόρθωτο, βαλμένο με ψυχή στο σκοπό του. Λησμόνησα να σας πω πως αυτό το πλήθος ήταν ολότελα φανταστικό. Κάτι σαν το πλήθος των υποστηριχτών, πίσω απ΄ τους ανθρώπους της εταιρείας που κατεύθυναν για πάντα τον αιώνα απ΄ τη μικρή αυτή πλατεία.

Είναι σπάνιες οι στιγμές που ένα θεατρικό έργο μπορεί να φτάσει κοντά σε μια απ΄ τις αρχές της ποίησης. Τις ουσιώδεις, εκείνες που υπερβαίνουν θέματα μορφής και επεκτείνονται στο αίσθημα. Το Πάρτι Γενεθλίων του Πίντερ, διαβασμένο στην έξοχη μετάφραση του Παύλου Μάτεση δοκιμάζει τις αντοχές μας. Το κείμενο με τις ανάσες και την καθοδήγηση του μεταφραστή συντηρεί τον καφκικό του ύφος και το αναδεικνύει μ΄ όλη την απλότητα της καθομιλουμένης. Ο Βρετανός συγγραφέας γράφει το έργο το 1957. Αρχικά καταποντισμένο απ΄ τις κριτικές το έργο θα κερδίσει τα επόμενα χρόνια την ξεχωριστή θέση που σήμερα κατέχει. Το θέατρο του παραλόγου συνδέεται με το έργο με μια σχέση καταγωγής. Ωστόσο υφίσταται στο έργο διαρκώς μια υφέρπουσα αίσθηση, μια σειρά από τάξεις υπονοουμένων για θέματα που άπτονται της κοινωνίας ή της πολιτικής. Κάτι που δεν γίνεται αντιληπτό ως προφανές δηλώνει την παρουσία του, οδηγώντας την ατμόσφαιρα του έργου βαθμιαία στην ακραία της όξυνση. Εδώ δεν έχει λύσεις και καθάρσεις. Εδώ κυριαρχεί ένα μεγάλο κενό, όσα συμβαίνουν στο δωμάτιο του άτυχου Στάνλεϋ αντλούν την υφολογία τους από μια ορισμένη καταγωγή. Όλα επανέρχονται σαν κακές ασθένειες, η πρόχειρη φύλαξη μα και οι νέες τεχνικές αυτού του κόσμου επιστρέφουν. Γυρεύουν τους αποστάτες, όσους απομακρύνθηκαν απ΄ τους κοινούς σκοπούς, τους κοινούς ρυθμούς για ν΄ ασκήσουν τις μεθόδους του συνετισμού. Ο Πίντερ εντάσσεται σ΄ αυτήν την ελίτ των ανθρώπων που συνέλαβαν την υπέροχη δυστυχία της εποχής και την ίδια στιγμή μια προκαταβολή του μελλοντικού μας ύφους. Καμιά φορά εκείνο που μετράει είναι η ανταπόκριση στο επόμενο, η σύλληψη μιας ουσίας που θα μπορούσε να εκφράσει την επιθυμία του όντος, το πιο τελικό και αποφασιστικό κριτήριο.

Κανείς δεν θυμόταν τον άτυχο τύπο. Όλοι είχαν περάσει υπέροχα χθες το βράδυ, όλοι διεκδίκησαν επί ίσοις όροις τον τίτλο του βασιλιά της βραδιάς. Οι ντάμες τους παραμένουν επιφυλακτικές. Δεν αρνούνται όμως πως το Πάρτι Γενεθλίων ήταν ό,τι καλύτερο τους είχε συμβεί σ΄ αυτή τη μονότονη γωνιά. Γύρεψαν τους ανθρώπους της εταιρείας. Κάποιος είπε πως τους είδε να φεύγουν μες στη νύχτα, έχοντας πάρει ότι πολυτιμότερο είχε εκείνος ο άτυχος τύπος. Θα μείνει η πίκρα της Μεγκ, η αντίσταση του καλού μα νικημένου Πητ, το σπασμένο ηθικό του Σταν που πια δεν μπορεί ν΄ αρνηθεί τους ανθρώπους της εταιρείας. Κάτι που κινείται παράλληλα με τις ζωές μας, κάτι ζωώδες που μοιραζόμαστε μεταξύ μας, έρχονται στιγμές που κορυφώνεται για να καθορίσει τις συμπεριφορές, τους δεσμούς και τις σχέσεις της ισχύος και της δικαιοσύνης, παλιά θεμέλια κάθε πολιτείας.

Τεχνίτες του λόγου όπως ο Πίντερ δεν μπορεί παρά να εντάσσουν στο έργο τους στοιχεία της εποχής, επιδράσεις, ύφη και ήθη στην προσπάθειά τους να αποκρυσταλλώσουν την τιμή και τη δόξα της αληθινής ζωής. Γι΄ αυτό και το τόσο πιστευτό σπίτι, τ΄ απλό σκηνικό, οι απλοί χαρακτήρες, οι λιγόλογοι ρόλοι, καθώς όλα εκπορεύονται απ΄ το πώς και την ανεπαίσθητη κίνηση του σώματος στο ιδιότυπο παιχνίδι που μας πρότεινε ο Βρετανός συγγραφέας. Η μετριότητα της ζωής, αυτή η στάση που ισορροπεί και τελικά κρατά σαν τάξη την κοινωνική συνοχή, όλα αυτά τα ελάσσονα στοιχεία που συνθέτουν τελικά τον κανόνα δεν μπορούν παρά να συγκινούν, έτσι όπως υπάρχουν σπλάχνα του ίδιου του κόσμου μας. Άλλο δεν είναι ο νεορεαλισμός απ΄ την αναπαράσταση της μετριότητάς μας, όλης αυτής της κουρελαρίας που μαρτυρά τη ζωή μας, οι πληγές που δεν επουλώθηκαν ποτέ. Ο Χάρολντ Πϊντερ κρατά τη σκηνική χρήση του ρεαλισμού αυτού, προικίζοντας μ΄ ανάλογα στοιχεία τους ήρωες. Ο απαραίτητος κυνισμός θα δοθεί σε λίγους, αυτούς που καταλύουν αισθήματα, συνήθειες κανόνες σαν αυτόν που ήδη αναφέραμε. Αληθινή ζωή, υπονοούμενο και η υπόκωφη ένταση κάτι σαν τη σιωπηρή κραυγή απ΄ την παπική αναπαράσταση του ζωγράφου Φ. Μπέικον. Εξαιτίας αυτού του κενού, μιας εσοχής που μπορεί να χωρέσει πολλές απ΄ τις αιτίες της διαχρονικότητας ενός έργου τέχνης, το Πάρτι Γενεθλίων κρατά τη φρεσκάδα του, τροφοδοτώντας τη φαντασία με τα θεμέλια του μύθου του. Θέτοντας το κλίμα και την ένταση, κάνοντας να τρέμει η ξαφνιασμένη η σκοτεινή μας ρίζα της κραυγής.