Antony Beevor: “No hay una sola batalla decisiva en la Segunda Guerra Mundial” [Guillermo Altares, μετ. ΦΚ]

Antony Beevor: “No hay una sola batalla decisiva en la Segunda Guerra Mundial” 

Πηγή πρωτότυπου: El País (elpais.com) / Guillermo Altares / Madrid / 27 MAY 2014

El historiador británico, autor de Día D. La batalla de Normandía, cree que “si la invasión llega a fracasar, la historia de la posguerra en Europa hubiese sido muy diferente”

Antony Beevor (1946) encontró un filón en los archivos militares soviéticos tras la apertura que se produjo después de la desaparición de la URSS. Militar de carrera antes que historiador, autor de varias novelas y de un libro sobre la guerra civil española que pasó sin pena ni gloria, logró convertir en best sellers internacionales las grandes batallas de la II Guerra Mundial (1939-1945) con obras como Stalingrado, La batalla de Berlín o El Día D. La batalla de Normandía (todos en Crítica), además de una imponente historia global del conflicto, La Segunda Guerra Mundial (Pasado y Presente). Utilizando testimonios muchas veces inéditos y numerosos relatos a pie de combate, Beevor traza vibrantes y rigurosas reconstrucciones de las batallas que, además, ofrecen revelaciones importantes, más allá de los tópicos que rodean muchas veces al conflicto de los conflictos.

Gracias a sus libros volvió a hablarse de los sufrimientos de los civiles alemanes, sobre todo de las violaciones masivas de mujeres por parte del Ejército Rojo; recordó el sufrimiento de los no combatientes en Normandía o descubrió que, en los estertores de la guerra, los japoneses utilizaron a prisioneros aliados como ganado humano en un episodio de canibalismo planificado tan poco conocido como espeluznante. Beevor respondió por correo electrónico a tres preguntas sobre el Día D, cuyo aniversario, el próximo 6 de junio, reunirá a 18 jefes de Estado y de Gobierno en Normandía, además de a cientos de veteranos y sus familias.

Pregunta. ¿Es el Desembarco de Normandía la batalla más famosa de la II Guerra Mundial?

Respuesta. Han pasado 70 años desde la invasión aliada de junio de 1944. Uno podría esperar que el interés por la invasión aliada de Europa disminuyese con el paso del tiempo y la paulatina desaparición de los participantes, pero hay más museos y más visitantes que nunca. Mientras grupos y familias contemplan desde los acantilados que se alzan sobre la playa de Omaha la bella bahía del Sena, la imagen del mayor desembarco anfibio de la historia se apodera de su imaginación. El Día D siempre será recordado porque marcó el principio de la liberación de Europa Occidental de la terrible ocupación nazi.

La escala de los preparativos de la invasión no tenía precedentes. Nunca antes se había puesto en marcha una operación marítima de esta envergadura. Cuando los soldados se embarcaron y partieron hacia el Canal de la Mancha, la visión de más de 5.000 naves era asombrosa. Los pilotos de los miles de aviones que participaron apenas podían creer lo que contemplaban. También fue un acontecimiento de gran intensidad emocional para todos los aliados: no sólo los estadounidenses, británicos y canadienses, sino también los soldados de 30 naciones diferentes. Muchos de ellos procedían de países, como Francia, ocupados durante los últimos cuatro años por la Wehrmacht alemana después de sus victorias devastadoras en 1940. Para los franceses, el momento de ayudar a liberar a su patria era especialmente conmovedor. Para los británicos, marcó su regreso al continente de Europa después de la amargura de su evacuación de Dunkerque. Para los soldados estadounidenses, la invasión representaba un momento de suprema obligación. Estados Unidos, una vez más, iba a acudir al rescate de una Europa devastada por la guerra.

La historia puede ser engañosa cuando miramos hacia atrás. A menudo, esto anima a pensar que todos los eventos tuvieron que salir como salieron. El éxito de la invasión a través del canal el 6 de junio parece inevitable debido a la superioridad militar de los aliados. Pero el azar jugó un papel muy importante. Un número de oficiales de alto rango esperaba un desastre. La meteorología era crucial. El general Eisenhower se enfrentó a una decisión muy difícil. Si hubiera tomado la decisión equivocada sobre si se debía o no confiar en las estimaciones de los meteorólogos, que le informaron de que iba a haber una breve pausa en el mal tiempo el 6 de junio, y hubiese retrasado la invasión dos semanas, entonces la flota aliada se hubiese enfrentado a la peor tormenta conocida en el Canal durante 40 años. Si se llega a posponer la invasión por segunda vez, esto habría dañado gravemente la moral y casi seguramente revelado el objetivo a los alemanes.

P. ¿Cambió el Desembarco de Normandía el curso de la guerra o Alemania ya estaba condenada a la derrota?

R. No hay una sola batalla decisiva en la II Guerra Mundial. El punto de inflexión geopolítico se produjo en diciembre de 1941, cuando la Wehrmacht no tomó Moscú y Hitler declaró la guerra a Estados Unidos. A partir de ese momento, era imposible que ganasen las potencias del Eje. Los próximos siete u ocho meses, sin embargo, fueron desastrosos para los aliados. El punto de inflexión estratégico y psicológico se produjo a finales del otoño de 1942, cuando la Wehrmacht había alcanzado su “punto acumulativo” como consecuencia de combatir a lo largo de un frente demasiado amplio, tanto en el sur de Rusia como en África del Norte. A partir de ahí, perdió completamente la iniciativa y los aliados estaban destinados a ganar. Pero el éxito del Día D fue decisivo en otro sentido. Si la invasión llega a fracasar, con los avances soviéticos en el Rin, la historia de la posguerra de Europa podría haber sido muy diferente.

P. ¿Por qué este año la conmemoración decenal es tan espacial y reúne a tantos jefes de Estado y de Gobierno?

R. El 70 aniversario es probablemente el último al que acudirá un número significativo de veteranos supervivientes de la batalla. Aquellos que entonces eran adolescentes, ahora tienen en torno a 90 años. El resto están en su décima década. Esta, creo, es la razón principal por la que vamos a ver en Normandía el 6 de junio a tantos miembros de familias reales, presidentes y jefes de Gobierno. Pero quizás haya otra razón tácita para este interés internacional. Estamos viviendo un momento histórico que ofrece paralelismos inquietantes con 1938 y 1939. Es difícil no pensar en las exigencias de Hitler sobre los Sudetes, el corredor de Danzig y el deseo nacionalista de unir a todas las regiones con minorías alemanas en un Grossdeutschland. Rusia, bajo la presidencia de Putin, también expresa la misma sensación de resentimiento y muestra la misma determinación de volver a establecerse como una potencia mundial, la misma sensación de estar rodeado por el resto del mundo y el mismo egocentrismo nacional que le impide ser consciente del punto de vista de los demás. Afortunadamente, hay una diferencia importante: Hitler estaba decidido a desatar una guerra. Putin, en mi opinión, es más realista y no quiere un conflicto. En cualquier caso, el Día D siempre tendrá una resonancia especial.

 

Άντονυ Μπήβορ: «Δεν υπήρξε μία και μοναδική αποφασιστική μάχη κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο»

Ο βρετανός ιστορικός, συγγραφέας της Ημέρας της Κρίσεως – Μάχη της Νορμανδίας, πιστεύει ότι «αν αποτύγχανε η απόβαση, η μεταπολεμική ιστορία στην Ευρώπη θα ήταν πολύ διαφορετική».

Ο Άντονυ Μπήβορ (1946) ανακάλυψε ένα φάκελο στα σοβιετικά στρατιωτικά αρχεία, μετά το άνοιγμα, το οποίο έγινε αφότου κατέρρευσε η ΕΣΣΔ. Στρατιωτικός καριέρας πριν γίνει ιστορικός, συγγραφέας πολλών μυθιστορημάτων και ενός βιβλίου με θέμα τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, το οποίο δεν προκάλεσε ούτε κρύο, ούτε ζέστη, κατάφερε να μετατρέψει σε μεγάλες διεθνείς εκδοτικές επιτυχίες τις μεγάλες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945) με έργα όπως το Στάλινγκραντ, τη Μάχη του Βερολίνου ή την Ημέρα της Κρίσεως – Μάχη της Νορμανδίας (όλα σαν Ιστορική Κριτική) και επιπλέον μια επιβλητική παγκόσμια ιστορία της αναμέτρησης, τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Παρελθόν και Μέλλον). Χρησιμοποιώντας μαρτυρίες πολλές φορές ανέκδοτες και πολυάριθμες αφηγήσεις στα χνάρια της αναμέτρησης, ο Μπήβορ ιχνηλατεί και κατασκευάζει παλλόμενες και σφριγηλές αναπαραστάσεις των μαχών, οι οποίες εξάλλου προσφέρουν σημαντικές αποκαλύψεις, πολύ πέραν των εκδοχών, οι οποίες κυκλοφορούν πολλές φορές σχετικά με τον πόλεμο των πολέμων.

Χάρη στα βιβλία του, μπορέσαμε να μιλήσουμε για τα βάσανα των Γερμανών πολιτών, και ιδιαίτερα για τους μαζικούς βιασμούς γυναικών από μέρους του Κόκκινου Στρατού. Υπενθύμισε τα βάσανα των αμάχων στη Νορμανδία ή ανακάλυψε στους ρόγχους του πολέμου, ότι οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν τους αιχμαλώτους πολέμου των συμμάχων, σαν ανθρώπινα κτήνη σε ένα επεισόδιο κανιβαλισμού, που οργανώθηκε με τέτοιες ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, ενώ έγινε ελάχιστα γνωστό. Ο Μπήβορ απάντησε με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο σε τρεις ερωτήσεις, σχετικά με την ημέρα της κρίσεως, της οποίας η επέτειος, την προσεχή 6 Ιουνίου, θα συγκεντρώσει 18 αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων στη Νορμανδία, επιπλέον δε εκατοντάδες παλαιμάχων και τις οικογένειές τους.

Ερώτηση. Είναι η απόβαση της Νορμανδίας η διασημότερη μάχη του Β’ Παγκοσμίου  Πολέμου;

Απάντηση. Έχουν περάσει 70 χρόνια από τη συμμαχική εισβολή του Ιουνίου του 1944. Κανείς θα μπορούσε να περιμένει, ότι το ενδιαφέρον για τη συμμαχική εισβολή των ευρωπαίων θα ελαττωνόταν με το πέρασμα του χρόνου και τη σταδιακή εξαφάνιση των συμμετεχόντων. Παρόλα αυτά υπάρχουν περισσότερα μουσεία πολέμου και επισκέπτες από ποτέ. Εντούτοις ομάδες επισκεπτών και οικογένειες παρατηρούν από τα βράχια, που υψώνονται πάνω από την παραλία της Ομάχα, την ωραία όχθη του Σηκουάνα, την εικόνα της μεγαλύτερης αμφίβιας απόβασης της ιστορίας του ανθρώπου, που μπορεί να υπάρξει στη φαντασία. Η Ημέρα της Κρίσεως πάντοτε να αναφέρεται σαν η μεγαλύτερη ημέρα στην ιστορία του πολέμου, αφού σημείωσε την αρχή της απελευθέρωσης της Δυτικής Ευρώπης από την τρομερή ναζιστική κατοχή.

Η κλίμακα των προετοιμασιών της απόβασης δεν είχε προηγούμενο. Ποτέ πριν δεν ξανασυνέβη μια τέτοια ναυτική επιχείρηση τέτοιου βεληνεκούς. Όταν οι στρατιώτες αποβιβάστηκαν και προχώρησαν προς το στενό της Μάγχης, η σκηνή περισσότερων από 5.000 πλοίων ήταν εκπληκτική. Οι πιλότοι περισσότερων των χιλίων αεροσκαφών, οι οποίοι συμμετείχαν στην επιχείρηση, μόλις που μπορούσαν να πιστέψουν αυτό, που έβλεπαν τα μάτια τους. Επίσης οι στρατιώτες αυτοί εκδήλωσαν με μεγάλη συναισθηματική φόρτιση τη συγκίνησή τους από όλους τους συμμάχους: όχι μόνον οι των ΗΠΑ, οι Βρετανοί κι οι Καναδοί , αλλά και οι στρατιώτες  άλλων 30 διαφορετικών εθνών.

Πολλοί από αυτούς προερχόταν από χώρες, όπως η Γαλλία, και ίσως κατεχόμενοι από την γερμανική Βέρμαχτ κατά τη διάρκεια των τελευταίων 4 χρόνων, μετά τις συντριπτικές της νίκες κατά το 1940. Για τους γάλλους, η στιγμή της βοήθειας, που μπορούσαν να προσφέρουν για να ελευθερώσουν την πατρίδα τους ήταν ιδιαίτερα συγκινητική. Για τους βρετανούς, σημειωνόταν ιστορικά η επιστροφή στην ευρωπαϊκή ήπειρο, μετά την πικρή εκκένωση της Δουνκέρκης. Για τους στρατιώτες των ΗΠΑ, η απόβαση αποτελούσε στιγμή υπερτάτου χρέους. Οι ΗΠΑ, ακόμη μια φορά, ερχόταν να βοηθήσει στη σωτηρία μιας Ευρώπης κατεστραμμένης από τον πόλεμο.

Η ιστορία μπορεί να παραπλανά, όταν κοιτάμε προς τα πίσω. Τουλάχιστον, αυτό το γεγονός μας εμψυχώνει, ώστε να σκεφθούμε, ότι όλα τα γεγονότα θα είχαν την κατάληξη, την οποία όλα τελικά είχαν. Η επιτυχία της απόβασης μέσω του διαύλου της Μάγχης στις 6 Ιουνίου, μοιάζει αναπόφευκτη, λόγω της στρατιωτικής υπεροχής των συμμάχων. Εντούτοις, η τύχη έπαιξε ένα πολύ  σημαντικό χαρτί. Ένας μεγάλος αριθμός υψηλόβαθμων αξιωματικών περίμενε καταστροφή. Η μετεωρολογία είχε κρίσιμο ρόλο. Ο στρατηγός Αϊζενχάουερ ήλθε αντιμέτωπος με μια πολύ δύσκολη απόφαση.

Θα έπαιρνε τη λανθασμένη απόφαση να εμπιστευθεί ή όχι τις εκτιμήσεις των μετεωρολόγων, οι οποίοι τον πληροφορούσαν, ότι επρόκειτο να υπάρξει μια σύντομη παύση της κακοκαιρίας στις 6 Ιουνίου, ή θα έπρεπε να καθυστερήσει την απόβαση δύο εβδομάδες, οπότε ο συμμαχικός στόλος θα είχε να αντιμετωπίσει τη χειρότερη καταιγίδα, την οποία είχε γνωρίσει ο Δίαυλος της Μάγχης κατά τη διάρκεια των τελευταίων 40 χρόνων; Αν αποφάσιζε να αναβάλει τη απόβαση για δεύτερη φορά, αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να πληγεί σοβαρά το ηθικό του στρατού και θα είχαν καταλάβει το εγχείρημα οι γερμανοί.

Ερώτηση. Η απόβαση της Νορμανδίας άλλαξε την πορεία του πολέμου ή η Γερμανία ήταν ήδη καταδικασμένη σε ήττα;

Απάντηση. Δεν υπήρξε μόνο μία αποφασιστική μάχη κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το γεωπολιτικό σημείο καμπής απαντάται στα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1941, όταν η Βέρμαχτ δεν μπόρεσε να καταλάβει τη Μόσχα και ο Χίτλερ κήρυξε τον πόλεμο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τη στιγμή εκείνη, ήταν αδύνατο να νικήσουν οι δυνάμεις του Άξονα. Οι επόμενοι επτά ή οκτώ μήνες, εντούτοις, ήταν καταστροφικοί για τους συμμάχους. Το στρατηγικό και στρατηγικό σημείο καμπής βρίσκεται στα τέλη του φθινοπώρου του 1942, όταν η Βέρμαχτ είχε φθάσει το δικό της «αθροιστικό σημείο» σαν συνέπεια της μαχητικής της ικανότητας κατά πλάτος ενός υπερβολικά μακρού μετώπου των επιχειρήσεων, τόσο στα νότια της Ρωσίας όσο και στη Βόρεια Αφρική. Μετά από το σημείο αυτό, έχασε τελείως την πρωτοβουλία και οι σύμμαχοι ήταν μοιραίο να κερδίσουν τον πόλεμο. Αλλά η επιτυχία της Ημέρας της Κρίσεως (Day D) ήταν αποφασιστική κατά μιαν άλλην έννοια. Αν η απόβαση αποτύγχανε, με την προέλαση των σοβιετικών στο Ρήνο, η ιστορία του τελευταίου μέρους του πολέμου στην Ευρώπη θα μπορούσε να ήταν τελείως διαφορετική.

Ερώτηση. Γιατί εφέτος η 70η επέτειος της νίκης των συμμάχων είναι τόσο εντυπωσιακή και συγκεντρώνει τόσους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων;

Απάντηση. Επειδή είναι η ίσως τελευταία σαν δεκαετία, όπου θα συγκεντρωθούν και θα παρακολουθήσουν την τελετή ένας τόσο σημαντικός αριθμός παλαιμάχων, οι οποίοι είναι ακόμη επιζώντες από τη μάχη εκείνη. Εκείνοι, οι οποίοι τότε ήταν νεαροί, τώρα πλησιάζουν τα 90 χρόνια ζωής. Αρκετοί διανύουν τη δέκατη δεκαετία της ζωής τους. Αυτός, νομίζω, είναι ο κύριος λόγος του γεγονότος ότι, στις 6 Ιουνίου στη Νορμανδία πρόκειται να δούμε τόσες βασιλικές οικογένειες, προέδρους κρατών και αρχηγούς κυβερνήσεων. Αλλά ίσως υπάρχει και ένας ακόμη σιωπηρός λόγος ενός τέτοιου διεθνούς ενδιαφέροντος. Ζούμε τώρα μια ιστορική στιγμή, η οποία προκαλεί ανησυχητικούς παραλληλισμούς με το 1938 και το 1939. Δεν είναι δυνατόν να μην σκεφτούμε τις απαιτήσεις του Χίτλερ για τους Σουδήτες, τον διάδρομο του Ντάντσιχ και την εθνικιστική τάση να ενωθούν όλες οι επιμέρους περιοχές με γερμανικές μειονότητες σε μια Μεγάλη Γερμανία. Η Ρωσία, υπό την προεδρεία του Πούτιν, κι αυτή εκφράζει το ίδιο αίσθημα δυσαρέσκειας και επιδεικνύει την ίδια αποφασιστικότητα να ξαναγίνει παγκόσμια δύναμη, το ίδιο αίσθημα να περιβάλλεται από τον υπόλοιπο κόσμο και τον ίδιο εθνικό εγωκεντρισμό, που την αποτρέπει από του να έχει συνείδηση των απόψεων όλων των άλλων εθνών. Ευτυχώς, υπάρχει μια σημαντική διαφορά: Ο Χίτλερ ήταν αποφασισμένος να διεξαγάγει πόλεμο. Ο Πούτιν, κατά τη γνώμη μου, είναι περισσότερο ρεαλιστής και δεν θέλει σύγκρουση. Από κάθε άποψη, η Ημέρα της Κρίσεως (Day D) θα έχει πάντοτε μια  οικουμενική απήχηση σαν ιστορικό γεγονός. 

El historiador Antony Beevor, en Madrid en 2005. / Gorka Lejarcegi.

Ο ιστορικός Άντονυ Μπήβορ, στη Μαδρίτη το 2005 (φωτ. Χόρκα Λεχάρθεχι).