Εν τω Παν [Γιώργος Βρισιμιτζάκης]

Αλεξανδρινή Τέχνη - Τόμος 2 - Τεύχος 5 (1928)

ΕΝ ΤΟ ΠΑΝ

Je sens un monde en moi, de confuses pensées,

Je sens obscurément que j’ai vêcu toujours, 

Que j’ai longtemps erré dans les forêts passées 

Et que la tête encore garde en moi ses amours.

JEAN LAHOR

Όταν μια πλημμυρά τη διαδέχεται μια αναπόφευκτη ξηρασία, στο ρεύμα της ζωής μας, όποτε κι αισθανόμαστε τον εαυτό μας, σαν παραστρατημένο, αποξενωμένο μέσα στη Φύση, σε δυσαρμονία με την πραγματικότητα, μια σκέψη έρχεται τότε, επίκουρος, να μας παρηγορήσει και να σφραγίσει συγχρόνως μέσα μας το τέλος μιας περιόδου της ζωής μας και την απαρχή μιας νέας. Η σκέψη αυτή είναι σαν μια κινητήρια δύναμις που δημιουργεί δίνες και ρεύματα μες στο μυαλό μας.

Εννοώ, τη σκέψη της μεταλλαγής των όντων, εξέλιξης των, προοδευτικού περάσματος των από καταστάσεις πιο απλές, σε πιο σύνθετες, πιο συναρμολογημένες, με θαυμαστότερη ενότητα και μεγαλύτερη ακτίνα δράσεως.

Η σκέψη της αέναης προοδευτικής μεταλλαγής των όντων μας αποκαλύπτει το νήμα της ιστορικής μας εξέλιξης, μας υπενθυμίζει πως ζήσαμε παλαιότερα κάτω από ατελέστερες μορφές ζωής, κι έτσι μας επιτρέπει ν’ ατενίσουμε με πιότερη γαλήνη κι εμπιστοσύνη το μέλλον.

Με το να μας δείχνει τες αλλαγές των όντων, σε όλες τες βαθμίδες της ζωικής κλίμακας, όλα τα στάδια της εξέλιξης, εκείνα που υπήρξαμε κι εκείνο πού είμεθα, εκείνο που αποβάλαμε κι εκείνο που αποκτήσαμε και διατηρήσαμε ή φέραμε σε ανώτερο βαθμό τελειότητας, φαίνεται σα να μας προτρέπει να εξορμήσουμε αδίστακτα προς καινούριες διαμορφώσεις και μεταμορφώσεις.

Η σκέψη αυτή απλώνει τους ορίζοντες μας έως εκεί που ν’ αγκαλιάζουν μακρινά τοπία του παρελθόντος, μες στα οποία η ζωή πλανήθηκε άλλοτε, πριν από τον ερχομό του ανθρώπου στον κόσμο, όπου εντοπίζει για τα μαγεμένα και θαμβωμένα από το μεγαλείο του θεάματος μάτια μας, μιαν απειρία από μορφές, που εξέλιπαν από καιρό, καθεμιά με τη σειρά της, για ν’ αφήσουν τη σκηνή ελεύθερη στους τωρινούς δράστες.

Πόσον ωραίο, σε τέτοιες στιγμές, είναι, όταν η σκέψη αυτή βάζει το πνεύμα μας σε κίνηση, από τη μια να βυθίζεται κανείς στη μελέτη την πιο εμβριθή και την έρευνα την πιο λεπτομερή της φύσης, από την άλλη δε ν’ αφήνει ν’ απλώνονται ανοιχτά τα φτερά της φαντασίας του, πάνω από τα γαλανά νερά του ονείρου, προ πάντων τες ώρες, — πόσο πιο υποβλητικές! — της δύσης, όπου τα σύννεφα, σωριασμένα πάνω από το φλογισμένο ορίζοντα, αλλάζουν κάθε στιγμή και μορφή και χρώματα σχεδιάζοντας τώρα δάση, σε μια στιγμή βράχους και σπήλαια, κατόπιν νησίδες, βουνοσειρές δενδροσκεπασμένες, ηφαίστεια οε έκρηξη κ.λ. Το θέαμα των πολύμορφων σύννεφων αρκεί ίσως κάποτε για να λυγίσει τες κώχες του πνεύματος, να του δώσει την απαιτούμενη ελαστικότητα, να το καταστήσει πιο πειθήνιο στην αποδοχή της μεγάλης αλήθειας της μεταλλαγής. Η φαντασία, σ’ αυτή την περίσταση, όχι μόνο δεν είναι κώλυμα στο έργο της σκέψης, αλλ’ απεναντίας το υποβοηθεί και ευκολύνει.

Και όμως, η αιωνόβια πλάνη της μονιμότητας των πραγμάτων, έχει τόσο ριζωθεί μέσα στο πνεύμα του ανθρώπου, που αδυνατεί σήμερα να παραδεχθεί απεριόριστα την ιδέα της  μ ε τ α λ λ α γ ή ς.

Και μόνο ίσως, σε σπάνιες στιγμές, ή υστέρα από μια μεγάλη προσπάθεια, είμεθα ακόμη ικανοί να διεισδύσουμε μες στην ενότητα της Φύσης και ν’ αναγνωρίσαμε πως το  Π α ν  ε ί ν α ι  Έ ν α.

Ποίηση και επιστήμη δίδουν τότε χέρι με χέρι και νοιώθουμε τον εαυτό μας μπροστά εις το μεγάλο και στην αρχή καταβλητικό θέαμα της φύσης, γεμάτο όχι μόνο από θαυμασμό, αλλά κι από ευγνωμοσύνη, αλλά κι από εμπιστοσύνη κι υπερηφάνεια. Αναγνωρίζουμε πως αν και δεν είμεθα άλλο από απλοί οργανισμοί, εκτεθειμένοι σε τόσες περιπέτειες και κινδύνους, είμεθα όμως οι πιο ευνοημένοι απ’ όλους τους οργανισμούς, για το λόγο ακριβώς πως εννοούμε τον κόσμο, γιατί σε μας μόνο έλαχε να μπορούμε να περιλάβουμε μέσα σε μια συνειδητή θέα ολόκληρο το έργο τη φύσης.