Στο παρόν παρουσιάζουμε εικόνες από τη Νεκρόπολη Δενδρών Αργολίδας, η οποία κατά πάσα πιθανότητα ήταν το νεκροταφείο τής μυκηναϊκής πόλης Μιδέας, εικόνες από την Ακρόπολη τής οποίας θα παρουσιάσουμε σε επόμενη ανάρτηση.
Τα κείμενα που ακολουθούν από το διαδίκτυο (με αναφορά στην πηγή: odysseus.culture.gr/index_gr.html) και τις κατατοπιστικές πινακίδες στον αρχαιολογικό χώρο.
Το μυκηναϊκό νεκροταφείο των Δενδρών εκτείνεται στη νοτιοδυτική πλαγιά ενός χαμηλού λόφου, δυτικά της μυκηναϊκής Ακρόπολης της Μιδέας. Το ανασκαμμένο τμήμα του περιλαμβάνει ένα θολωτό και δεκαέξι θαλαμωτούς τάφους.
Οι ανασκαφές στο χώρο άρχισαν την άνοιξη του 1926 από τον Σουηδό αρχαιολόγο Axel W. Persson. Εκείνο το καλοκαίρι ερευνήθηκε ο θολωτός τάφος και την επόμενη χρονιά τρεις θαλαμωτοί. Δύο ακόμη τάφοι που εκτείνονται βορειοανατολικά και έξω από τα όρια του οργανωμένου σήμερα αρχαιολογικού χώρου, ερευνήθηκαν από τον Ν. Μπέρτο, το φθινόπωρο του 1927. Το 1937 ο Persson ανέσκαψε έναν ακόμη θαλαμωτό τάφο και το 1939 άλλους πέντε.
Το 1960 ερευνήθηκε ο περίφημος «τάφος της πανοπλίας» από τον Ν. Βερδελή και δύο ακόμη θαλαμωτοί τάφοι από τον Σουηδό αρχαιολόγο P. Astrom.
Το 1977 ανεσκάφησαν από την Ε. Πρωτονοταρίου – Δεϊλάκη δύο θαλαμωτοί τάφοι και οι τύμβοι που τους περιβάλλουν.
Οι θαλαμωτοί τάφοι είχαν λαξευτεί στο μαλακό πέτρωμα σε πυκνή διάταξη στην πλαγιά του λόφου. Αποτελούνται από τρία τμήματα: το δρόμο, το στόμιο και το θάλαμο.
Οι τάφοι διαφέρουν μεταξύ τους τόσο ως προς το μέγεθος, ο μικρότερος έχει μήκος 8 και ο μεγαλύτερος σχεδόν 20 μέτρα, όσο και στον τρόπο που διαμορφώνονταν ο ταφικός θάλαμος. Έχουν κατηφορικούς δρόμους με συγκλίνοντα τοιχώματα και τετράπλευρους ταφικούς θαλάμους. Η είσοδος φράζονταν με ξερολιθιά. Επιχρισμένοι τοίχοι και δάπεδα, δίρριχτη ή επίπεδη οροφή, θρανία και κόγχες αλλά και πλευρικοί θάλαμοι, δίνουν την εντύπωση ότι οι τάφοι αυτοί μιμούνται τις κατοικίες των ζωντανών.
Στο δάπεδο των θαλάμων συχνά ανοίγονταν συμπληρωματικοί λάκκοι. Οι τάφοι είχαν χρησιμοποιηθεί για πολλαπλές ταφές και για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Σημαντικές πληροφορίες για τις ταφικές τελετουργίες της μυκηναϊκής εποχής μας δίνουν οι ταφές τριών ζευγών ίππων που βρέθηκαν σε γειτνίαση με τους τάφους.
Η ανασκαφή τους απέδωσε πολλά και σημαντικά ευρήματα όπως κοσμήματα, σφραγιδόλιθους, όπλα, εργαλεία και σκεύη από χρυσό, άργυρο, χαλκό, αλάβαστρο γυαλί, ελεφαντοστό, φαγεντιανή και ημιπολύτιμους λίθους, καθώς και ενδιαφέροντα δείγματα κεραμικής και ειδωλοπλαστικής, κορυφαίο δε εύρημα αποτελεί η περίφημη πανοπλία. Τα κτερίσματα σε συνδυασμό με τη μνημειακή κατασκευή των τάφων, υποδεικνύουν μια κοινωνία με σύνθετη κοινωνική διάρθρωση.
Το νεκροταφείο των Δενδρών είναι ένα από τα πλουσιότερα μυκηναϊκά νεκροταφεία της Πελοποννήσου και μπορεί να συγκριθεί με τα μεγάλα νεκροταφεία της Πρόσυμνας, της Δειράδας, της Ναυπλίας και της Ασίνης στην Αργολίδα καθώς και των Αηδονιών στην Κορινθία. Όπως βεβαιώνουν τα ευρήματα, ήταν σε συνεχή χρήση από το 1500 έως το 1180 π.Χ. πρέπει δε να ανήκε σε έναν σημαντικό μυκηναϊκό κέντρο, πιθανώς τη γειτονική Μιδέα.
Τα κινητά ευρήματα του μυκηναϊκού νεκροταφείου των Δενδρών φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ο Θολωτός τάφος των Δενδρών είναι τάφος βασιλικός και συνδέεται πιθανότατα με την έδρα του ηγεμόνα της Μιδέας. Αποτελείται από δρόμο μήκους 17,90μ., στόμιο και κυκλικό θάλαμο, διαμέτρου 7,30μ. Τα τοιχώματα του δρόμου είναι κτιστά, ενώ το νοτιοδυτικό άκρο του έκλεινε με εγκάρσιο τοίχο. Η θύρα της εισόδου άνοιγε ανάμεσα σε δύο πωρολιθικές παραστάδες. Η θόλος, κτισμένη κατά το εκφορικό σύστημα, υπολογίζεται ότι έφθανε σε ύψος τα 7μ. Την καμπύλη δομή της ακολουθεί το λίθινο ανώφλι της εισόδου.
Στο δρόμο, το στόμιο και το θάλαμο βρέθηκαν διάσπαρτα αγγεία, κοσμήματα καθώς και ανθρώπινα οστά. Στο δάπεδο του θαλάμου υπήρχαν τέσσερις ασύλητοι λάκκοι.
Ο μεγαλύτερος από αυτούς περιείχε μια ανδρική και μια γυναικεία ταφή. Ανάμεσα στα πολύτιμα κτερίσματά τους περιλαμβάνονται χάλκινα όπλα (εικ. 1), ομοιώματα δοντιών αγριόχοιρου από γυαλί, ένα ρυτό από αυγό στρουθοκαμήλου (εικ. 2), μια λυχνία από στεατίτη, σκεύη από χρυσό (εικ. 3), άργυρο (εικ. 4) και χαλκό, σφραγιδόλιθοι από ημιπολύτιμους λίθους (εικ. 5) και κοσμήματα από χρυσό (εικ. 6), άργυρο, ορεία κρύσταλλο και ημιπολύτιμους λίθους.
Σε άλλο λάκκο βρέθηκε μια γυναικεία ταφή κτερισμένη με χρυσό σφραγιστικό δακτυλίδι, περιδέραιο με χρυσούς ρόδακες (εικ. 7) και άλλα κοσμήματα από φαγεντιανή, γυαλί και ελεφαντοστό.
Ο τάφος ήταν σε χρήση από το 1450-1350 π.Χ. Τμήμα της θόλου κατέρρευσε στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους. Τον 9ο αι. π.Χ., μετά την κατάρρευσή της, αποτέθηκε μέσα στην ξερολιθιά που έφραζε την είσοδο μια ταφή κτερισμένη με μια γεωμετρική πυξίδα (εικ. 8).
Ο τάφος αποτελείται από μακρύ δρόμο και τετράπλευρο θάλαμο. Η λάξευση του δρόμου διατάραξε το δάπεδο ενός σπιτιού της Πρωτοελλαδικής εποχής που υπήρχε στη θέση αυτή και μαρτυρά κατοίκηση της περιοχής κατά την περίοδο αυτή (περ. 3.100-2.000 π.Χ.). Στο δρόμο του τάφου, μπροστά στο στόμιο, είχαν λαξευτεί δύο αύλακες οι οποίες κατέληγαν στο θάλαμο. Σε ένα σημείο η νότια αύλακα διευρύνεται διαμορφώνοντας μικρό ταφικό λάκκο. Η οροφή του θαλάμου έχει καταρρεύσει. Στο βόρειο τοίχωμά του είχε λαξευτεί μια κόγχη με δύο αβαθείς τετράγωνες κοιλότητες στα άκρα της. Στο δάπεδο του θαλάμου υπήρχαν έξι λάκκοι, τρεις από τους οποίους περιείχαν ταφές. Δυο από τους ταφικούς λάκκους μια λυχνία από στεατίτη (εικ. 3), ένα ειδώλιο γυναικείας μορφής με μινωική ενδυμασία από φαγεντιανή (εικ. 4) κι ένας ψευδόσπομος αμφορέας.
Ο τάφος διαφέρει από τους υπόλοιπους τόσο στο μέγεθος όσο και στη μορφή, καθώς δεν έχει δρόμο αλλά μια φρεατοειδή είσοδο που καταλήγει στο στόμιο του θαλάμου. Στο δυτικό άκρο της εισόδου έχουν λαξευτεί δυο αναβαθμοί. Στον κατώτερο αναβαθμό υπάρχει μικρή κοιλότητα στις δύο πλευρές πιθανόν για τη στερέωση ξύλινων δοκών. Ο θάλαμος ήταν τετράπλευρος με στρογγυλεμένες γωνίες. Η οροφή του έχει καταρρεύσει.
Μια απόπειρα λαθρανασκαφής, λίγο πριν την κανονική ανασκαφή του τάφου, διατάραξε το σκελετό του μοναδικού του νεκρού. Χάλκινα επιχρυσωμένα αμφικέφαλα καρφιά, μια χάλκινη λαβή κυπέλου κι ένα κτένιο ήταν ότι είχε απομείνει στο συλημένο τμήμα του θαλάμου.
Στο ασύλητο τμήμα του αποκαλύφθηκε η περίφημη πανοπλία των Δενδρών.
Πήλινα αλάβαστρα και τρίωτοι πιθαμφορείς ασημένια κύπελα, ένα κάτοπτρο (εικ. 1), χάλκινα όπλα (εικ. 2) και σκεύη, μεταξύ των οποίων, ένας κάδος με προχοή (εικ. 3), μια οινοχόη (εικ. 4) κι ένας αβαθής δίωτος λέβης (εικ. 5) συγκροτούν ένα κτερισματικό σύνολο του τέλους του 15ου αι. π.Χ. που περιλαμβάνει εξαιρετικά δείγματα μυκηναϊκής μεταλλοτεχνίας, ενδεικτικά της υψηλής κοινωνικής θέσης του νεκρού.
Ο τάφος αποτελεί έναν από τους πρωιμότερους και πλουσιότερα κτερισμένους του νεκροταφείου. Αποτελείται από μακρύ δρόμο και θάλαμο κανονικό τετράπλευρο με ευθύγραμμα τοιχώματα. Η οροφή του θαλάμου έχει καταρρεύσει.Στο θάλαμο βρέθηκαν δύο χάλκινοι δίσκοι ζυγαριάς καθώς και τρίωτοι πιθαμφορείς, αρτόσχημα αλάβαστρα και άλλα αγγεία (εικ. 1).
Δύο λάκκοι είχαν σκαφτεί στο δάπεδο του θαλάμου. Ο ένας περιείχε ταφή που συνοδευόταν από χρυσό κύπελο με έκτυπη διακόσμηση αλυσίδας φύλλων κισσού (εικ. 2), χρυσά ενώτια (σκουλαρίκια) (εικ. 3), ζώνη με 8 μεγάλους χρυσούς ρόδακες, χρυσό δακτυλίδι-σφραγίδα με θρησκευτική παράσταση, πολυάριθμες χάντρες διαφόρων σχημάτων από χρυσό (εικ. 3,4), φαγεντιανή (εικ. 5), ήλεκτρο και γυαλί καθώς και δύο σφραγιδόλιθους από αχάτη. Ο ένας φέρει παράσταση αιγάγρων στη μία όψη και λιονταριού που κατασπαράσσει αίγαγρο στην άλλη (εικ. 6), ενώ ο δεύτερος παράσταση λιονταριού που κατασπαράσσει αγριόχοιρο.
Το πλήθος των κοσμημάτων υποδηλώνει γυναικεία ταφή.
Ο δεύτερος λάκκος περιείχε ένα κύπελο από ελεφαντόδοντο, πήλινα αγγεία καθώς και πολύτιμα αργυρά σκεύη: ένα κύπελο με επίχρυσο χείλος και λαβή, τέσσερις κύλικες, η μια με επίχρυσο χείλος και διακόσμηση με πτηνά, κι ένα κουταλάκι με σπειροειδή διακόσμηση (εικ. 7).
Ο τάφος αποτελείται από κοντό, πλατύ δρόμο και διπλό θάλαμο. Στο δρόμο, κοντά στην είσοδο, είχαν λαξευτεί δύο αναβαθμοί και στο δάπεδο του στομίου δύο αύλακες οι οποίες κατέληγαν στο θάλαμο. Η ερμηνεία αυτών των λαξευμάτων συναρτάται με τον ιδιαίτερο συμβολισμό του στομίου, ως πέρασμα και ταυτόχρονα όριο, φυσικό και συμβολικό. Πιθανόν να χρησίμευαν για την τελετουργική επικοινωνία των ζωντανών με τους νεκρούς μετά το σφράγισμα του στομίου.
Τόσο ο κύριος θάλαμος όσο και ο πλευρικός είναι τετράπλευροι. Στα τοιχώματά του κύριου θαλάμου υπήρχαν οπές που χρησίμευαν για τη στερέωση διακοσμητικών στοιχείων ή λυχνιών.
Στον κύριο θάλαμο βρέθηκε ένα τριποδικό θυμιστήριο (εικ. 1), μια λύχνος (εικ. 2) καθώς και θραύσματα άλλων αγγείων από πηλό και αλάβαστρο (εικ. 3), μια χάλκινη αιχμή βέλους και δόντια αγριόχοιρου. Στο δάπεδό του είχαν ανοιχτεί δύο ταφικοί λάκκοι. Ο ένας έφερε κάλυψη με πλάκες και ήταν ασύλητος. Περιείχε ανακομιδή τριών τουλάχιστον ατόμων, θραύσματα αγγείων, κοσμήματα από γυαλί και ημιπολύτιμους λίθους, ένα σφραγιδόλιθο με παράσταση αιγάγρου και οκτώσχημων ασπίδων (εικ. 4), δόντια αγριόχοιρου, μια χάλκινη αιχμή βέλους κι ένα πήλινο σφονδύλι. Ο πλευρικός θάλαμος είχε πιθανώς τελετουργική χρήση.
Ο τάφος έχει πλευρικό θάλαμο, όπως και ο τάφος αρ. 6. Ο κύριος θάλαμος φέρει κατά μήκος της βόρειας πλευράς του ένα πλατύ θρανίο λαξευμένο στο βράχο κι ένα δεύτερο κτιστό θρανίο στην ανατολική πλευρά. Δύο αύλακες είχαν λαξευτεί στο δάπεδο της διόδου προς τον πλευρικό θάλαμο. Ένας από τους νεκρούς είχε ταφεί σε ξύλινο φέρετρο, εντυπωσιακά δε ήταν τα κτερίσματα που βρέθηκαν στον τάφο: επτά αγγεία (εικ. 1), ένα χάλκινο επώμιο (εικ. 2), δύο μαχαίρια κι ένα εγχειρίδιο, ένα χάλκινο πύραυνο, πλήθος οδόντων κάπρου και ελεφαντοστέινων πλακιδίων (εικ. 3), μια ακονόπετρα, ένας σφραγιδόλιθος από αχάτη με παράσταση λιονταριού που κατασπαράσσει ταύρο, αιχμές βελών από οψιανό και πυριτόλιθο (εικ. 4), σφονδύλια από στεατίτη καθώς και κοσμήματα από χρυσό, άργυρο, ημιπολύτιμους λίθους και γυαλί.
Ο θαλαμωτός τάφος 7 αποτελείται από μακρύ δρόμο και τετράπλευρο θάλαμο. Μπροστά στο στόμιο είχε λαξευτεί αναβαθμός. Η οροφή του θαλάμου έχει καταρρεύσει.
Ένα ειδώλιο τύπου Ψ, βρέθηκε στο στόμιο του τάφου και λίγα αγγεία μέσα στο θάλαμο (εικ. 1-2). Στο δάπεδο του θαλάμου είχαν ανοιχτεί πέντε λάκκοι. Τέσσερις από αυτούς είχαν συληθεί, περιείχαν δε ανθρώπινα οστά, αγγεία κι ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Ο λάκκος V, που βρέθηκε ασύλητος περιείχε σύνολο χάλκινων αντικειμένων τα οποία είχαν συμπιεστεί για να χωρέσουν σε αυτόν: δύο λεκάνες, ένα κάτοπτρο (εικ. 3), ένα κοντό ξίφος, ένα μαχαίρι και δύο μαχαιροπελέκεις (εικ. 4). Στο κέντρο του θαλάμου, πάνω από το λάκκο III υπήρχε στρώμα στάχτης που σχετίζεται με τελετουργική φωτιά.
Ο τάφος έχει καταχωθεί. Ορατή σήμερα είναι μόνο η αρχή του δρόμου.
Σε γειτνίαση με τους θαλαμωτούς τάφους 2, 7, 15, 16 και τον λεγόμενο «τύμβο» βρέθηκαν οι ταφές τριών ζευγών αλόγων. Οι ταφές αυτές, όπως και η απόθεση της χάλκινης πανοπλίας στον τάφο 12, συνδέονται με τη χρήση του άρματος, αδιαμφισβήτητου συμβόλου δύναμης και γοήτρου των Μυκηναίων. Η μεταχείριση των λειψάνων τους στο νεκροταφείο είναι ενδεικτική της σημασίας των ζώων αυτών. Τα άλογα των Δενδρών είχαν αποτεθεί με ιδιαίτερη επιμέλεια σε ρηχούς λάκκους ή απευθείας πάνω στο φυσικό βράχο, ενώ η διάταξη του κάθε ζεύγους ποικίλει. Ήταν όλα αρσενικά, πιθανώς ηλικίας 14 - 17 ετών. Παρότι ο τρόπος θανάτωσής τους δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί, είναι σαφές ότι τα ζώα θυσιάστηκαν. Η ανακομιδή, σε επιμελημένο σωρό, των διάσπαρτων οστών 3-4 ακόμη αλόγων, που προέρχονται προφανώς από πρωιμότερες ταφές, δείχνει τη διάρκεια της πρακτικής στο χώρο αυτό. Η μεταχείρισή τους, κατά τρόπο που παραπέμπει σε ανθρώπινες ταφές, υπονοεί ιδιαίτερη φροντίδα και σεβασμό για τα ζώα. Η κατοχή αλόγων φαίνεται πως έπαιζε έναν ιδιαίτερο ρόλο στη διαπραγμάτευση της κοινωνικής θέσης των Μυκηναίων που είχαν ταφεί στα Δενδρά και η τελετουργική σφαγή των σπάνιων και δαπανηρών, ως προς τη συντήρησή τους, ζώων αντιπροσωπεύει μια εντυπωσιακή χειρονομία επίδειξης πλούτου και ισχύος.
Αποτελεί εξαίρετο δείγμα ταφικής αρχιτεκτονικής περιείχε δε πλούσια κτερίσματα, παρότι βρέθηκε συλημένος. Αποτελείται από μακρύ δρόμο και τετράπλευρο θάλαμο.
Στο θάλαμο βρέθηκαν αγγεία από πηλό και αλάβαστρο, λυχνίες από στεατίτη (εικ. 1), χάλκινα όπλα, χαύλιοι (δόντια αγριόχοιρου), ένας σφραγιδόλιθος από κορναλίνη, καθώς και πλήθος πλακιδίων και χαντρών από γυαλί και κορναλίνη. Δυο λάκκοι στο δάπεδο του θαλάμου περιείχαν οστά ζώων, ένα αργυρό κύπελο, ένα σφραγιδόλιθο από αχάτη, έναν ελεφαντοστέινο ρόδακα κι ένα χάλκινο μαχαίρι. Μέσα στο θάλαμο βρέθηκαν ακόμη πωρολιθικές πλάκες που φαίνεται πως αποτελούσαν βάσεις για το ξύλινο φέρετρο και τις νεκρικές προσφορές σύμφωνα με την αποκατάσταση της εικ. 2. Μέσα στο θάλαμο δεν βρέθηκαν ταφές. Ωστόσο, τα διαταραγμένα οστά που βρέθηκαν στην είσοδο, προφανώς προέρχονταν από ταφή μέσα στο θάλαμο και είχαν απορριφθεί από τυμβωρύχους κατά την εκκαθάριση του τάφου.
Της προσοχής των τυμβωρύχων διέλαθε ένας λάκκος στο δάπεδο του στομίου που περιείχε ένα «θησαυρό» από 35 χάλκινα σκεύη (εικ. 3-9), κάτοπτρα, όπλα κι εργαλεία (εικ. 10). Πολλά από τα πολύτιμα αυτά αντικείμενα είχαν συμπιεστεί ηθελημένα ώστε να χωρέσουν μέσα στο λάκκο.
Ο θαλαμωτός τάφος 15 λαξεύτηκε κάτω από προγενέστερο τύμβο, από τον οποίο διασώζεται τμήμα του κυκλικού περιβόλου. Μέρος του περιβόλου αυτού καταστράφηκε κατά τη διάνοιξη του δρόμου του τάφου, το οποίο όμως αποκαταστάθηκε άμεσα. Στα ψηλότερα σημεία της πρόσοψης του τάφου και των τοιχωμάτων του δρόμου του προστέθηκαν σειρές από πλακοειδείς λίθους με αποτέλεσμα ο δρόμος να αποκτήσει μνημειώδη μορφή.
Ο θάλαμος είναι μεγάλος έχει σχεδόν τετράγωνο σχήμα, τοιχώματα καλολαξευμένα και οροφή δίρριχτη. Το δάπεδό του είχε επιστρωθεί με λεπτό στρώμα ασπροχώματος. Στον τάφο δεν εντοπίστηκαν αδιατάρακτες ταφές αλλά ούτε και παραμερισμένες. Βρέθηκαν διάσπαρτα πολλά σπασμένα αγγεία (εικ. 4-6), λίγα οστά και ίχνη φωτιάς που πιθανόν παραπέμπουν σε ταφικές τελετουργίες. Τα περισσότερα αγγεία είχαν επικασσετερωθεί σε μια προσπάθεια απομίμησης μεταλλικών σκευών (εικ. 3). Βρέθηκαν επίσης κοσμήματα από χρυσό (εικ. 2) και γυαλί, τα οποία δηλώνουν οικονομική ευμάρεια της οικογένειας στην οποία ανήκε ο τάφος. Η χρήση του τάφου τοποθετείται στην YE III Α περίοδο (14ος αι. π. X.)
Η τελευταία μυκηναϊκή ταφή στον τάφο 15 πραγματοποιήθηκε ψηλά, μπροστά από την πρόσοψη του θαλάμου του. Ακόμα ψηλότερα και σε τυχαίες θέσεις βρέθηκαν πεσμένοι τρεις χρυσοί σφηκωτήρες κτερίσματα προφανώς προγενέστερης διαταραγμένης ταφής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου