Μακεδονία και μακεδονική γλώσσα [Παναγιώτης Αλεβαντής]

Πηγή: ellinikahoaxes.gr/Makedonia-Article-20180603.

Μακεδονία και μακεδονική γλώσσα

Τι λένε τα πρακτικά των Διεθνών Συνδιασκέψεων των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων.

Το θέμα των γεωγραφικών ονομάτων απασχόλησε από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 μια συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών . 

Έτσι, η Πρώτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων συνήλθε στην Γενεύη από 4 ως 22 Σεπτεμβρίου 1967. Από τα επίσημα πρακτικά φαίνεται πως συμμετείχαν εκπρόσωποι της Τουρκίας, Βουλγαρίας και Κύπρου αλλά όχι της Ελλάδας ή της Γιουγκοσλαβίας.

Αντίθετα στην Δεύτερη Συνδιάσκεψη που έγινε στο Λονδίνο από 10 ως 31 Μαΐου 1972 εκπροσωπήθηκαν όλες οι παραπάνω χώρες. Η Ελλάδα παρουσίασε μάλιστα και μια εργασία του Δ. Βαγιακάκου της Ακαδημίας Αθηνών σχετικά με τα ελληνικά τοπωνύμια.

Αξίζει τον κόπο να σταθεί κανείς στην στάση της Γιουγκοσλαβίας και στα ψηφίσματα της Δεύτερης αυτής Συνδιάσκεψης (Χρησιμοποιήθηκαν τα επίσημα πρακτικά των Συνδιασκέψεων. Όλες οι μεταφράσεις είναι δικές μου). Στην έκθεση που παρουσίασε η Γιουγκοσλαβία αναφέρεται ότι: «Τα δύο είδη επίσημων χαρακτήρων της γιουγκοσλαβικής γλώσσας, οι λατινικοί και κυριλλικοί χαρακτήρες, αποτελούν ένα πρώτο εμπόδιο που δυσκολεύει την διάχυση της πληροφορίας, είτε πρόκειται για σχέδια, είτε για χάρτες είτε τέλος για άτλαντες ή άλλα δημοσιεύματα». Εξάλλου, ανάμεσα στα ψηφίσματα που ενέκρινε η Συνδιάσκεψη, υπάρχουν δύο με ιδιαίτερη σημασία. Το ψήφισμα 5 αναφέρεται στους βουλγάρικους κυριλλικούς χαρακτήρες και στην μέθοδο μεταγραφής τους στα λατινικά. Το Ψήφισμα 6 αναφέρεται στους γιουγκοσλάβικους κυριλλικούς χαρακτήρες λέγοντας επί λέξει:

«Η Συνδιάσκεψη,

Αναγνωρίζοντας πως στην Γιουγκοσλαβία χρησιμοποιούνται επίσημα από πολύ καιρό δύο συστήματα γραφής, το λατινικό και το κυριλλικό αλφάβητο,

Αναγνωρίζοντας επίσης πως στην Γιουγκοσλαβία τα τοπωνύμια που περιέχονται στις ονοματολογίες και τους χάρτες έχουν μεταγραφεί στο λατινικό αλφάβητο σύμφωνα με ένα ενιαίο σύστημα,

Συστήνει όπως το σύστημα αυτό όπως χρησιμοποιείται στην τελευταία έκδοση (1971) της επίσημης έκδοσης Imenik mesta (Ευρετήριο των κατοικημένων περιοχών) της Ομοσπονδιακής στατιστικής υπηρεσίας στο Βελιγράδι, καθιερωθεί ως διεθνές σύστημα για τη μεταγραφή σε λατινικούς χαρακτήρες των γιουγκοσλαβικών γεωγραφικών ονομάτων τα οποία στην Γιουγκοσλαβία γράφονται επίσημα με το κυριλλικό αλφάβητο».

Έτσι εν έτει 1972 ουδείς λόγος γίνεται για «μακεδονική» γλώσσα ή για γεωγραφική ονομασία «Μακεδονία». Κι ας είμαστε τότε υπό καθεστώς πλήρους χούντας.

Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την τυποποίηση των γεωγραφικών ονομάτων έγινε - ω ειρωνεία - στην Αθήνα από 17 Αυγούστου έως 7 Σεπτεμβρίου 1977. Την Συνδιάσκεψη άνοιξε ο Υπουργός Πολιτισμού Κ. Τρυπάνης επί Πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή και με Υπουργό Εξωτερικών τον Δ. Μπίτσιο. Κατά τη γνώμη μου, οι βάσεις για τις διεκδικήσεις της ΠΓΔΜ τέθηκαν υπό τη σκιά της Ακροπόλεως και μάλιστα χωρίς να το πάρουμε χαμπάρι. Ή μάλλον χωρίς να το πάρουν χαμπάρι αυτοί που έπρεπε, οι αρμόδιοι του Υπουργείου Εξωτερικών για Βαλκανικά θέματα. Της Συνδιάσκεψης προήδρευσε ο Λ. Μαυρίδης και η Ελλάδα παρουσίασε έκθεση για τις δραστηριότητες στον τομέα. Όμως η θέση της Γιουγκοσλαβίας είναι τώρα διαφορετική. Αναφέρεται στην έκθεσή τους ότι:

«Σύμφωνα με το σύνταγμα της Γιουγκοσλαβίας, η Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας είναι ομόσπονδο κράτος που απαρτίζεται από έξη σοσιαλιστικές δημοκρατίες: Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Κροατία, Μακεδονία, Σλοβενία και Σερβία. Υπάρχουν επίσης δύο αυτόνομες περιοχές στην Σερβία: το Κόσοβο και η Βοϊβοδίνα. Εντούτοις, τα μέλη όλων των εθνών και των εθνοτήτων έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν την δική τους γλώσσα, γραφή και ορθογραφία, ανεξάρτητα από τον αριθμό τους και από το έδαφος (territory) στο οποίο ζουν. Στο έδαφος της Γιουγκοσλαβίας οι γλώσσες όλων των εθνών και των εθνοτήτων είναι ίσες, όπως είναι και οι γραφές και οι ορθογραφίες τους.

Σύμφωνα με τις συνταγματικές αρχές που αναφέρθηκαν, στην Γιουγκοσλαβία δεν υπάρχει ούτε μία μοναδική εθνική γλώσσα, ούτε μια κρατική γλώσσα, ούτε μία κύρια ή κυριαρχούσα γλώσσα που να μπορεί να διεκδικήσει ευρύτερη σφαίρα επιρροής. Ούτε και υπάρχει μια μοναδική κρατική γραφή ή ορθογραφία.»

Και προχωρεί αναφέροντας τη σύσταση της Γιουγκοσλαβικής Επιτροπής Τυποποίησης Γεωγραφικών Ονομάτων στην οποία συμμετέχουν αρχές από όλες τις δημοκρατίες και περιοχές καθώς και εκπρόσωποι από το Συμβούλιο της Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, τον Γιουγκοσλαβικό Οργανισμό Τυποποίησης κλπ.

Δυστυχώς όταν παρουσιάστηκε η έκθεση αυτή από τους Γιουγκοσλάβους η Ελλάδα δεν αντέδρασε καθόλου. Και μάλιστα ανάμεσα στα ψηφίσματα που ενέκρινε η Συνδιάσκεψη, υπάρχει, εκτός από το ψήφισμα 10 που αναφέρεται στους βουλγάρικους κυριλλικούς χαρακτήρες και στη μέθοδο μεταγραφής τους στα λατινικά. Πρόκειται, κατά τη γνώμη μου για ψήφισμα καταστρεπτικό για την υπόθεση της Μακεδονίας, τουλάχιστον όπως θελήσαμε να την υποστηρίξουμε την δεκαετία του 1990. Το Ψήφισμα 11 αναφέρεται στα «Σερβοκροατικό και Μακεδονικό Κυριλλικό αλφάβητα της Γιουγκοσλαβίας». Να τι λέει το ψήφισμα αυτό:

«Η Συνδιάσκεψη,

Αναγνωρίζοντας την ανάγκη περαιτέρω ανάπτυξης του Ψηφίσματος 6 της Δεύτερης Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την τυποποίηση των γεωγραφικών ονομάτων,

Αναγνωρίζοντας επίσης πως στην Γιουγκοσλαβία η μεταγραφή του Σερβοκροατικού και Μακεδονικού Κυριλλικού αλφαβήτου σε λατινικούς χαρακτήρες χρησιμοποιείται από πολύ καιρό σε επίσημους καταλόγους γεωγραφικών ονομάτων και χάρτες,

Συστήνει όπως τα συστήματα που περιέχονται στο παράρτημα του παρόντος ψηφίσματος θεσπισθούν ως διεθνή συστήματα μεταγραφής σε λατινικούς χαρακτήρες των Σερβοκροατικών και Μακεδονικών γεωγραφικών ονομάτων στην Γιουγκοσλαβία.»

Και για το Ψήφισμα αυτό η ελληνική πλευρά δεν εξέφρασε καμία απολύτως επιφύλαξη. Ας σημειωθεί πως η Τουρκία είχε εκφράσει έντονες επιφυλάξεις για ένα ψήφισμα σχετικά με την «Εθνική Τυποποίηση». Σε αυτό αναφερόταν πως μόνον «νόμιμα συγκροτημένες αρχές» έχουν δικαίωμα τυποποίησης γεωγραφικών ονομάτων, αλλά η Τουρκία διατύπωσε την άποψη πως «η έννοια αυτή δεν μπορεί να ισχύσει στην Κύπρο μέχρις ότου αναγνωρισθεί από τις δύο κοινότητες που ζουν στο νησί νόμιμη και συνταγματική ομόσπονδη κυβέρνηση, μετά την ολοκλήρωση των διακοινοτικών συνομιλιών μεταξύ των εταίρων (partners) του δι-κοινοτικού Κράτους της Κύπρου». Ας μην ξεχνούμε, ήταν το 1977 στην Αθήνα...

Ας σημειωθεί πως οι εκπρόσωποι της κάθε χώρας στις Συνδιασκέψεις αυτές ήταν διπλωμάτες εξουσιοδοτημένοι από τις Κυβερνήσεις τους. Μάλιστα, στην αρχή κάθε Συνδιάσκεψης γινόταν επαλήθευση των πληρεξουσίων των αντιπροσώπων. Ποιος άραγε μας εκπροσώπησε στην Αθήνα το 1977; Τα πρακτικά της Συνδιάσκεψης δεν αναφέρουν τα ονόματα των εθνικών εκπροσώπων. Όμως σε μία ad hoc ομάδα εμπειρογνωμόνων επί γεωγραφικών ονομάτων, που είχε συνέλθει από 5 ως 16 Μαρτίου 1973, και τα πρακτικά της οποίας επισυνάπτονται στα πρακτικά της Συνδιάσκεψης, βρίσκουμε για το τμήμα Ανατολικοκεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης τα ονόματα των κκ. Δ. Βαγιακάκου (της Ακαδημίας Αθηνών) και Ε. Κωφού (ειδικού συμβούλου του ΥΠΕΞ).

Ο Ευάγγελος Κωφός εκπροσώπησε την Ελλάδα και το 1982, στην Τέταρτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων, που έγινε στην Γενεύη από 24 Αυγούστου ως 14 Σεπτεμβρίου. Ήταν ο μόνος έλληνας εκπρόσωπος (σε αντίθεση με τους τέσσερις Γιουγκοσλάβους εκ των οποίων ο αναπληρωτής επικεφαλής της αντιπροσωπείας από την Ομόσπονδη Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας - ΟΓΔΜ). Η επίσημη ελληνική θέση στην Γενεύη και επί ΠΑΣΟΚ ήταν:

«Σχετικά με τα εξώνυμα, η Ελλάς, παρά την μακρά ιστορική χρήση Ελληνικών τοπωνυμίων σε περιοχές εκτός από τα όρια του σημερινού Ελληνικού Κράτους, υποστηρίζει όλα τα σχετικά ψηφίσματα των συνδιασκέψεων των Ηνωμένων Εθνών για την τυποποίηση των γεωγραφικών ονομάτων, ιδίως όσων αναφέρονται: (α) στην κατάργηση, όσον το δυνατόν ταχύτερα των εξωνύμων σε διεθνή χρήση (χάρτες, διαβατήρια, τουριστικά φυλλάδια), και (β) στον σεβασμό των εθνικών τοπωνυμίων, όπως αυτά τυποποιούνται από την αρμόδια αρχή γεωγραφικών ονομάτων κάθε χώρας.»

Σύμφωνα με την ad hoc επιτροπή εμπειρογνωμόνων στην οποία το 1973 συμμετείχε ο κ. Κωφός,

«Εξώνυμο, είναι η γραπτή μορφή ενός γεωγραφικού ονόματος που χρησιμοποιείται σε μίαν ορισμένη γλώσσα για μια γεωγραφική οντότητα που βρίσκεται εκτός από την περιοχή στην οποία η ορισμένη αυτή γλώσσα είναι επίσημη. Η μορφή του ονόματος αυτού διαφέρει από το όνομα που χρησιμοποιείται στην επίσημη γλώσσα ή γλώσσες της περιοχής στην οποία βρίσκεται η γεωγραφική οντότητα.»

Έτσι αφού η Τουρκία, για παράδειγμα, ονομάζει την Κωνσταντινούπολη Istanbul, όλοι οι ελληνικοί χάρτες (π.χ. στα σχολεία), τα ελληνικά διαβατήρια (π.χ. των εκδιωχθέντων Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης) και τα ελληνικά τουριστικά φυλλάδια θα πρέπει να την αναφέρουν ως Ισταμπούλ. Και φυσικά αφού η περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας αναφέρονταν ως Μακεδονία σε επίσημη γλώσσα της Γιουγκοσλαβίας - για την οποία μάλιστα δεχθήκαμε και τον τρόπο μεταγραφής της στα λατινικά - που είναι το πρόβλημα; Ο Έλλην πληρεξούσιος στο πλέον αρμόδιο βήμα την έχει αναγνωρίσει ως Μακεδονία και μάλιστα δύο φορές: μια στην Αθήνα επί Νέας Δημοκρατίας και μία στην Γενεύη επί ΠΑΣΟΚ.

Με βάση το παραπάνω ψήφισμα για τη Μακεδονική γλώσσα, η ΟΓΔΜ ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα στους Διεθνείς Οργανισμούς και ιδίως στον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO) - στον οποίο η Ελλάδα απαξιούσε επί σειρά ετών να συμμετάσχει με δικαίωμα ψήφου -όπου στα διεθνή πρότυπα για κωδικούς γλωσσών έχει κατοχυρωθεί η «μακεδονική» ως επίσημη γλώσσα, ενώ καθιερώθηκαν και τα ΜΚ και MKD κωδικοί της ΠΓΔΜ (Διεθνή Πρότυπα ISO 639 (διψήφιοι και τριψήφιοι κωδικοί γλωσσών), ISO 3166 (διψήφιοι και τριψήφιοι κωδικοί χωρών). Επίσης στα πρότυπα για τα αλφάβητα εισήγαγαν την έννοια των «Μακεδονικών» Κυριλλικών χαρακτήρων (βλ. παράρτημα).

Θα κλείσουμε με μια παράγραφο που εξηγεί το πόσο έξω έπεσαν στις εκτιμήσεις τους οι αρμόδιοι. Ο κ Κωφός συνέγραψε την ίδια εποχή που συνέβησαν τα παραπάνω, το κεφάλαιο «Το Μακεδονικό Ζήτημα στην Εποχή μας» στον τόμο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της Εκδοτικής Αθηνών (εκδ. 1982). Ο Τόμος αυτός είχε, αν θυμόμαστε καλά, παρουσιαστεί σε επίσημη τελετή παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κ. Καραμανλή. Ο κ. Κωφός κλείνει λοιπόν το κεφάλαιο αυτό ως εξής:

«Έτσι, από τα μέσα της δεκαετίας του '50, το Μακεδονικό ζήτημα έχασε την παλαιά έντασή του που προερχόταν από την ανοικτή διατύπωση εδαφικών διεκδικήσεων. Η Γιουγκοσλαβία στράφηκε με ιδιαίτερη προσοχή στην προσπάθεια να εδραιώσει στο εσωτερικό της τη «μακεδονική εθνότητα». Προς το εξωτερικό - δηλ. τη Βουλγαρία και κατά δεύτερο λόγο την Ελλάδα - συνέχισε να απαιτεί αναγνώριση «μακεδονικών» μειονοτήτων, αλλά το μόνο που επιτύγχανε ήταν να προκαλεί, κατά καιρούς, τις έντονες αντιδράσεις κοινής γνώμης και ιθυνόντων στις γειτονικές της χώρες. Παρά την αρνητική αυτή πλευρά, μπορεί να υποστηριχθεί ότι το Μακεδονικό ζήτημα, αφού πέρασε την κρίσιμη περίοδο 1914-1954, εισήλθε στη φάση της φθίνουσας έντασης. Όλες οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι, αν, δεν υπάρξουν εξωγενείς παράγοντες, και το ζήτημα αυτό θα μπορέσει να περιέλθει στο επίπεδο απλώς της ακαδημαϊκής ιστορικής αντιδικίας.»

-στην υποσημείωση αναφέρεται: «Στις θέσεις του 7ου Συνεδρίου της Ενώσεως Μακεδόνων Κομμουνιστών (2.2.1978), περιλήφθηκε και η οξύτατη διατύπωση ότι «οι διακρίσεις σε βάρος της μακεδονικής εθνικής μειονότητας στην Ελλάδα συνεχίζονται». Λίγο αργότερα, ο ίδιος ο Πρόεδρος Τίτο σε δηλώσεις του στα Σκόπια ανέφερε ότι στις συναντήσεις του με τον Έλληνα Πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή είχε συζητήσει το Μακεδονικό. Αυτό προκάλεσε στην Αθήνα άμεση αντίδραση, με κυβερνητική ανακοίνωση ότι οι απόψεις για την ύπαρξη μειονοτικού θέματος στην Ελλάδα διαφέρουν (9.10.1978). Την επομένη ο Αρχηγός της Αντιπολιτεύσεως Α. Παπανδρέου, με δηλώσεις του τάχθηκε αλληλέγγυος με την Κυβέρνηση στο ζήτημα αυτό. Το αποτέλεσμα υπήρξε η διακοπή της δημόσιας αναμόχλευσης του ζητήματος από τα γιουγκοσλαβικά μέσα δημοσιότητας.»

Με βάση λοιπόν τα παραπάνω τα συμπεράσματα που βγαίνουν είναι ότι:

1. Το 1977 η Ελλάδα από επίσημο βήμα του ΟΗΕ δεν διατύπωσε επιφυλάξεις για τη Μακεδονική γλώσσα και τους Μακεδονικούς κυριλλικούς χαρακτήρες ούτε για το δικαίωμα της ΟΓΔΜ να ενεργεί ως επίσημος φορέας προσδιορισμού γεωγραφικών ονομάτων.

2. Το 1982 η Ελλάδα δήλωσε σε επίσημο βήμα του ΟΗΕ ότι «παρά την μακρά ιστορική χρήση Ελληνικών τοπωνυμίων σε περιοχές εκτός από τα όρια του σημερινού Ελληνικού Κράτους, υποστηρίζει ... την κατάργηση, όσον το δυνατόν ταχύτερα των εξωνύμων σε διεθνή χρήση (χάρτες, διαβατήρια, τουριστικά φυλλάδια), και ... τον σεβασμό των εθνικών τοπωνυμίων, όπως αυτά τυποποιούνται από την αρμόδια αρχή γεωγραφικών ονομάτων κάθε χώρας».

3. Το 1982 επίσης ο αρμόδιός σύμβουλος του Υπουργείο Εξωτερικών θεωρούσε ότι το «Μακεδονικό ζήτημα, ... εισήλθε στη φάση της φθίνουσας έντασης» και «ότι, αν, δεν υπάρξουν εξωγενείς παράγοντες, και το ζήτημα αυτό θα μπορέσει να περιέλθει στο επίπεδο απλώς της ακαδημαϊκής ιστορικής αντιδικίας».

4. Η Ελλάδα δεν έφερε αντίρρηση στην καθιέρωση των συντμήσεων MK/MKD στο διεθνές πρότυπο ISO 3166 για τους κωδικούς χωρών (το 1993) ούτε για τη καθιέρωση συντμήσεων MK/MKD/MAC στο διεθνές πρότυπο ISO 639 για τους κωδικούς γλωσσών (περίπου την ίδια εποχή).

Παναγιώτης Αλεβαντής

Χανιά, 3 Ιουνίου 2018

Παράρτημα: 1986-06-03-Meeting-ISO-TC97-SC2-WG4-Herakleion-Crete see highlighted

It was agreed to add Macedonian co the list of languages in the ‘ordering..’ paragraph of the first Annex. (Convenor's note: I had originally omitted it because 1 was not certain that the list in the Annex did reflect Macedonian alphabetic order: all but one of the reference sources i have confirm that it does.

Some of the Greeks present pointed out that wording which might be taken to refer to “Macedonia" could be taken amiss. ("Macedonia” may refer to a division of Greece, a constituent republic of Yugoslavia, a district of Bulgaria or the region as a whole.) Α language also called Macedonian was spoken by Alexander the Great in ancient Macedon, but WG4 could see no alternative to "Macedonian" for the name of the modern language.

There was a helpful precedent: the Third UN Conference on the Standarization of Geographical Names held In Athens in 1977 referred in a resolution to "Serbo-Croatian Cyrillic" alphabets. “Macedonian Cyrillic” was apparently less contentious than just "Macedonian".

WG4 agreed to amend the '6937/B text accordingly: ‘Macedonian’ as the last of a list of languages' names could immediately be followed by ‘Cyrillic’ as a description of the written form of the language. References to scripts seemed potentially less undiplomatic than references to languages.