Περιήγησης εις την Σελήνην [Εμμανουήλ Ροΐδης]

Περιήγησης εις την Σελήνην 

Lune, quel esprit somber

Promfene au bout d'un fil

Dans l'ombre

Ta face et ton profil?

(Musset)

«Ουδέν υπάρχει απατηλότερον των γυναικών και των επιταφίων», έγραφεν ο Βύρων μετά άυπνον νύκτα, ης το πρώτον ήμισυ είχε διέλθει εις επίσημον χορόν, θαυμάζων τους γυμνούς ώμους και τας ενδυμένας φράσεις των θυγατέρων της υγράς Βενετίας, το δε άλλο ήμισυ εντός νεκροταφείου, του οποίου πάντες ανεξαιρέτως οι κάτοικοι ανεπαύοντο υπό πλάκας, εφ' ων όλαι του κόσμου αι αρεταί και τίνες άλλαι ακόμη ήσαν με χρυσά γράμματα κεχαραγμέναι. Αλλ' ου μόνον αι ανυμνούσαι των νεκρών τας αρετάς, άλλα και αι επιστέφουσαι τα έργα των ζώντων επιγραφαί υπόκεινται δυστυχώς εις την αυτήν κατηγορίαν. Τοιούτος είναι και του ανά χείρας σου άρθρου μας ο τίτλος, 'Περιήγησις εις την Σελήνην', μετά τον οποίον επερίμενες βεβαίως, αναγνώστα, ότι ηθέλαμεν ανοίξει τα οργυιαία πτερά της φαντασίας μας, ίνα επ' αυτών σε μεταφέρωμεν ουχί εις την σελήνην του Γαλιλαίου, του Κοπερνίκου και του Αραγώ, αλλ' εις το ποιητικόν εκείνο άστρον, το όποιον επεσκέφθησαν ο Λουκιανός, ο Αριόστος, ο Συεδενβόργ και ο πάτερ Νικόλαος Κούζας. Πλην δυστυχώς ημείς δεν έχομεν ούτε αρχάγγελον, ούτε Πήγασον, ούτε πτερά, ουδέ καν αερόστατον εις τας διαταγάς μας, αλλά μόνον διαβήτην και τηλεσκόπιον, δια των οποίων θέλομεν προσπαθήσει να κατασκοπεύσωμεν και να μετρήσωμεν το άστρον των ερώτων, των ποιητών και των λαθρεμπόρων.

Το σύντομον τούτο προοίμιον επροτάξαμεν προς αποφυγήν παρεννοήσεων, ίνα ως τίμιοι και φιλαλήθεις άνθρωποι σοι γνωστοποιήσωμεν ότι παρ' ημών δεν έχεις άλλο τι να περιμένης παρά μόνον αστρονομικάς θεωρίας, ξηράς ως αυτάς τας πεδιάδας της Σελήνης, εφ' ης, ως ίσως γνωρίζεις, ούτε θάλασσαι υπάρχουσιν, ούτε ποταμοί, ούτε ρύακες, ούτε φρέατα, ούτε βρύσεις, ουδέ καν δάκρυα εις τους οφθαλμούς των κατοίκων της, ως ισχυρίζεται ο προμνημονευθείς πανοσιώτατος πάτερ Κούζας. Αι κατωτέρω προσφερόμεναί σοι αστρονομικοί θεωρίαι τόσον ολίγον ποιητικαί είναι, ώστε ηδυνάμεθα, αν ηθέλαμεν, να στολίσωμεν αυτάς και με άκομψα τινά επιστημονικά σημεία, οίον Δ^2 λογ.= ΚΠ/β^2=...! Αλλά τούτο δεν το κάμνομεν, διότι άτοπον και ασυνείδητον μας φαίνεται να σε βυθίσωμεν εις ερεβώδη αλγεβρικά σκότη επί προφάσει επιστημονικής σαφήνειας. 

Αν λοιπόν αισθάνεσαι τας σιαγόνας σου αρκούντως ισχυράς, ώστε ν' ανθέξωσιν άνευ φόβου εξαρθρώσεως εις επιστημονικά χασμήματα, ακολούθει μας μετά θάρρους. Οι ιατροί συμβουλεύουσα εις τους ανατριχιώντας εκ της προσψαύσεως του ψυχρού ύδατος να βυθίζωνται δια μιας εις την θάλασσαν, ίνα καταστήσωσι βραχυτέραν την άγωνίαν των. Τοιούτον σύστημα θέλομεν μεταχειρισθή και ημείς βυθιζόμενοι διά μιας, αντί να προχωρήσωμεν βαθμηδόν εις τας ξηράς άμμους της επιστήμης. 

Οι ρητορικοί εφεύρον σχήμα τι λόγου ονομαζόμενον παρασιώπησις, το οποίον συνίσταται εις το να λέγη και να εξιστορη τις λεπτομερώς πράγματα, άτινα υποκρίνεται βότι αποσιωπά. Αγνοούντες το ακριβές μέτρον των αστρονομικών σου γνώσεων και φοβούμενοι μη σε ταπεινώσωμεν αν άρχίσωμεν από το άλφα βήτα της έπιστήμης του Ιππάρχου, καταφεύγομεν και ημείς εις το σχήμα τούτο, ίνα σοι είπωμεν, αν και όλως διόλου περιττόν, διότι κάλλιον ημών γνωρίζεις τούτο, ότι η Σελήνη είναι μικρότατος πλανήτης ή μάλλον δορυφόρος, τεσσαρακονταεννεάκις μικρότερος και αυτής της μικράς Γης μας, απέχων αφ' ημών 96.000 λεύγων, στρεφόμενος περί ημάς εις διάστημα 27 ημερών, 7 ωρών, 43 λεπτών και δεν ενθυμούμαι πόσων δευτερολέπτων, και δεχόμενος παρά  του  ηλίου ίσην σχεδόν ποσότητα φωτός και θερμότητος. 

Η Σελήνη διαιρείται εις δύο εντελώς απ' αλλήλων διακεκριμένα ημισφαίρια, το ορατόν δηλ. και το αόρατον εις τους κατοίκους της γης. Ό δορυφόρος ημών μας παρουσιάζει πάντοτε το αυτό πρόσωπον, όπισθεν του  όποιου υπάρχει έτερον, το όποιον ούτε είδομεν ούτε θέλομεν ποτέ ιδεί. Το πρόσωπον της Σελήνης, το όποιον κατά πρώτον ησπάσθη ο προπαππός μας Αδάμ εκ  του  επιγείου Παραδείσου (εκτός μόνον αν υποθέσωμεν τον επίγειον Παράδεισον εις αυτήν την Σελήνην, ως ίσχυρίσθησαν πολλοί θεολόγοι), είναι αυτό εκείνο, το όποιον θέλει αποχαιρετίσει ο τελευταίος άνθρωπος, όταν κατά την εσχάτην ώραν  του  κόσμου λάμψη ο δίσκος της Φοίβης επτάκις μεγαλύτερος και πέσωσιν οι αστέρες επί της γης, κατά την Αποκάλυψιν δηλ. και τον Ησαΐαν, διότι κατά την αστρονομίαν ταύτα είναι μαθηματικώς αδύνατα. 

Προχωρούντες από  του γνωστού εις το άγνωστον ή μάλλον από  του  ορατού εις το αόρατον, θέλομεν ομιλήσει πρότερον περί  του  μέρους της Σελήνης, το όποιον βλέπομεν. Οι κάτοικοι  του ημισφαιρίου εκείνου... Αλλ' ενταύθα πιθανόν να μας διακόψης, αναγνώστα, ερωτών αν τω όντι υπάρχουσι κάτοικοι εις την Σελήνην. Οι πλείστοι των αστρονόμων, θεολόγων και φιλοσόφων της αρχαιότητος και  του  μεσαιώνος ισχυρίσθησαν ότι ο δορυφόρος μας κατοικείται, πολλοί δε τούτων εύρον και τον τρόπον να συναναστραφώσι μετά των κατοίκων του, ο δε Φλαμμαριών και οι σύντροφοί του αποδεικνύουσι σήμερον την οίκησιν των πλανητών διά  του  α+β. Αλλ’ ευκολώτερον ήθελεν είναι να διέλθη κάμιλος δια της οπής βελόνης ή να χωρέσωσιν ενταύθα οι λόγοι των πρώτων και οι λογαριασμοί των δευτέρων ώστε εκόντες άκοντες αναγκαζόμεθα, ίνα σε πείσωμεν, να καταφύγωμεν, εν έλλείψει άλλου, εις θεολογικόν τι επιχείρημα καλούμενον ‘πίστιν’, παρακαλούντες σε να πιστεύης, ‘δια τον λόγον ότι σοι το λέγομεν’, το εξής αστρονομικόν δόγμα ότι «τα άστρα ως και τα γένεια των καλογήρων επλάσθησαν δια να κατοικώνται». Τούτου τεθέντος, ας επανέλθωμεν εις τους κατοίκους της Σελήνης, τους οποίους θέλομεν ονομάσει συντομίας χάριν ‘Σεληνίτας’.

Ούτοι ως εκ της τοποθεσίας των βλέπουσιν όλα τα ούρανια σώματα κινούμενα μετ’ άκρας βραδύτητος. Ο ήλιος π.χ. άπαξ μόνον  του  μηνός ανατέλλει και δύει παρ' αυτοίς, ώστε εκάστη ημέρα και εκάστη νυξ διαρκεί εκεί δύο όλας εβδομάδας! Αν λοιπόν υποθέσωμεν τους Σεληνίτας τρώγοντας, ως ημείς, δις της ημέρας, το πρόγευμα αυτών απέχει του  δείπνου επτά ολόκληρα επίγεια ημερονύκτια˙ και  τούτο παρεκίνησε τον σοφόν Κυράνον να υποθέση ότι οι στόμαχοι των Σεληνιτών έχουσι μεγάλην αναλογίαν προς τους των καμήλων. Αλλ’ ο αξιότιμος κ. Ιωάννης Ερσχήλος ωδηγήθη εκ του μήκους των σεληνιακών ημερών εις έτερον όλως διάφορον περί της φύσεως αυτών συμπέρασμα, παρατηρήσας ότι η αδιάκοπος επί δεκαπέντε όλας ημέρας συσσώρευσις των ηλιακών ακτίνων παράγει επί της Σελήνης θερμοκρασίαν πολύ ανωτέραν της του ζέοντος τζαΐου, όπερ έπινεν ενώ παρεδίδετο εις τας θεωρίας ταύτας, και εκ τούτου έκλινε να πιστεύση ότι οι Σεληνίται συγγενεύουσι μάλλον προς τας σαλαμάνδρας. Οι νεώτεροι όμως αστρονόμοι, εν οις και ο σοφός Αραγώ, βασιζόμενοι εις την παντελή έλλειψιν ατμοσφαίρας ικανής να συγκέντρωση και να διατηρήση το θάλπος των ηλιακών ακτίνων, ισχυρίζονται απεναντίας ότι ο δορυφόρος μας τόσον ψυχρός είναι, ώστε ήθελεν εν ακαρεί απολιθώσει τον και διά του άκρου δακτύλου απτόμενον αυτού, συμφωνούντες κατά τούτο και με τους ποιητάς, οίτινες θεωρούσι την λευκήν Φοίβην ως την ψυχροτέραν των ακτινοβόλων θεοτήτων. Άλλοι δε πάλιν ισχυρίσθησαν ότι οι κάτοικοι  του  δορυφόρου μας απολαύουσιν ακριβώς της αυτής θερμοκρασίας, ης και οι αλιείς του κήτους παρά τας ακτάς της Ισλανδίας. Το καθ' ημάς, μη έχοντες γνώσεις ικανάς, ίνα μεταξύ τούτων αποφασίσωμεν, περιοριζόμεθα να πιστεύσωμεν ότι ο πανάγαθος Θεός ο πλάσας τους Σεληνίτας εφρόντισε και ν’ απονείμη αυτοίς την θερμοκρασίαν την καταλληλοτέραν προς διατήρησιν της ζωής των και ωρίμασιν των πεπόνων των, αν έχωσι τοιαύτας, ως ισχυρίζεται ο πάτερ Βαβίνος. 

Οι κάτοικοι της Σελήνης βλέπουσιν εις το στερέωμα των άστρον γιγαντιαίον, αιωνίως ακίνητον εις το αυτό  του  ουρανού σημείον. Εις τους οφθαλμούς αυτών το άστρον  τούτο φαίνεται δωδεκάκις μεγαλύτερον του ηλίου, παρουσιάζον αυτοίς διαφόρους φάσεις ως εις ημάς η Σελήνη. Το όνομα του αστέρος τούτου εμάντευσας ήδη, αναγνώστα, είναι η Γη, ην ποτίζομεν δια των ιδρώτων και των δακρύων μας, περιμένοντες την υποσχεθείσαν ημίν καλυτέραν κατοικίαν. Η σφαίρα μας είναι διά τους Σεληνίτας θέαμα μυριάκις τερπνότερον και διδακτικώτερον αφ’ όσον δι’ ημάς η Σελήνη. Αν δε οι εκεί φιλόσοφοι φιλούσιν ως οι ημέτεροι να εξηγώσι τα πάντα δια των τελικών αίτιων, δικαιούνται πολύ μάλλον ημών να υποθέσωσι τον κόσμον όλον, συμπεριλαμβανομένης και της Γης μας, ως επίτηδες προς τέρψιν και χαράν των πλασθέντα. 

Θεωρουμένη εκ της Σελήνης η Γη είναι τεραστία σφαίρα έκπέμπουσα δεκαπεντάκις πλειότερον φως του παρεχομένου εις ημάς υπό της πανσελήνου. Στρέφεται περί εαυτήν εντός εικοσιτεσσάρων ωρών, παρουσιάζουσα αλληλοδιαδόχως όλα τα σημεία της επιφανείας της εις τους Σεληνίτας, και γενναιοτέρα ούσα και κατά τούτο από την Σελήνην, ήτις το ήμισυ μόνον των καλλονών της μας δεικνύει. Το χρώμα της Γης φαίνεται εκείθεν αποκλίνον προς το πράσινον ένεκα των απέραντων ωκεανών μας, των παρθένων δασών της Αμερικής και των σπαρτοφύτων αγρών. Εκ διαλειμμάτων όμως η πρασίνη αυτής στολή ποικίλλεται δια λευκών, φαιών ή κιτρινοχρόων στιγμάτων, των πόλεων, των ηπείρων και των άμμων της Λιβύης, άνωθεν της οποίας φαίνεται μικρά τις κυανοπράσινος κηλίς πανταχόθεν υπό κόκκων άμμου διατεμνομένη. Η κηλίς αύτη είναι η Μεσόγειος με τας μυρίας νήσους της, εις τα πέρατα της οποίας δύνανται οι Σεληνίται, αν έχωσι καλά ομμάτια ή τηλεσκόπια, να διακρίνωσι και την μικράν Ελλάδα μας. Αλλ’ η Γη στρέφεται και αι ήπειροι εξαφανίζονται, μετ’ ολίγον δε αντ’ αυτών σκεπάζει επί τινάς ώρας ολόκληρον σχεδόν τον δίσκον της μεγάλη τις βαθυπράσινος κηλίς, ο Ατλαντικός ωκεανός, ον διαδέχονται αι λευκόφαιοι πεδιάδες της Ασίας προς βορράν, και αι πράσινοι νήσοι της Αυστραλίας προς νότον. Αλλά πλην της ποικιλίας των χρωμάτων και σχημάτων της σφαίρας μας, των φαιών ηπείρων, των πρασίνων θαλασσών, της λευκότητος των πόλων, των κίτρινων άμμων και των ποικίλων νήσων, τα όμματα των Σεληνιτών θαμβούνται και υπό της λάμψεως της αδιακόπως μεταβαλλόμενης ατμοσφαίρας μας. Ότε μεν περικυκλούμεθα υπό ελαφρών νεφών εκπέμποντες τότε προς αυτούς γαλακτώδες και ομοιόμορφον φως, ότε δε η ατμοσφαίρα ημών είναι κρυστάλλου διαφανεστέρα, και το ηλιακόν φως ακωλύτως απορροφώμενον υπό των πεδιάδων και θαλασσών παριστά ημάς ως σμαραγδίνην φεγγοβόλον σφαίραν, άλλοτε δε πάλιν εν καιρώ ανεμοζαλης και τρικυμίας παριστάμεθα ως άμορφος τις και μελανόφαιος όγκος. 

Η διηνεκής αύτη αστασία και ακατάπαυστος μεταβολή της όψεως της Γης ωδήγησε βεβαίως τους Σεληνίτας εις το συμπέρασμα, ότι η σφαίρα μας είναι ακατοίκητος. Και τω όντι πως πότε να υποθέσωσιν ούτοι, οι πατούντες επί άνυδρου, στερεού και αμεταβλήτου εδάφους, ότι είναι δυνατόν να ζήσωσι λογικά οντά επί του ευμεταβόλου εκείνου και ποικιλοχρόου ατμώδους στρώματος όπερ περικυκλοί την σφαίραν μας; Αν εισήρχετο εις αυτό Σεληνίτης ήθελεν αφεύκτως πνιγή, πολλώ δε μάλλον αν έπιπτεν εις το πράσινον εκείνο και αεικίνητον ρευστόν, όπερ σκεπάζει τα τρία τέταρτα του πλανήτου μας. Αλλ’ ουδ' επί των νεφών εκείνων, άτινα εκατοντάκις της ημέρας αναφαίνονται και εξαφανίζονται, ήθελε δυνηθή να ζήση ο Σεληνίτης˙ πλην δε τούτου η Γη θεωρουμένη εκ της Σελήνης στρέφεται μετά τοσαύτης ταχύτητας, και εις τοσαύτας υπόκειται μεταβολάς, ώστε πάντη άτοπον ήθελεν είναι να υποθέση τις λογικά όντα κατοικούντα το περιστρεφόμενον εκείνο άμορφον, ποικιλόχρουν και ακατασκεύαστον χάος. Ταύτα νομίζω ικανά ίνα σε πείσωσιν ότι, αν οι Σεληνίται είναι επίσης δεινοί όσον ημείς περί την τέχνην του παρατηρείν, σκέπτεσθαι και συμπεραίνει, θα επείσθησαν προ πολλού δι’ ακαταμαχήτων επιχειρημάτων ότι η σφαίρα μας είναι άβατος ερημία, ουδεμίαν άλλην έχουσα εν τω ουρανώ αποστολήν ειμή μόνον να προφυλάττη από τους λάκκους τους οδοιπόρους και να εμπνέη τους ποιητάς της Σελήνης˙αν δε υπάρχωσιν εκεί ανόητα όντα, ισχυριζόμενα ότι η Γη κατοικείται, τα όντα ταύτα κατοικούσι βεβαίως εις τα φρενοκομεία της Σελήνης, δικαιούντα το λόγιον του Αγ. Παύλου «μωρός γενέσθω, ίνα γενηται σοφός». 

Το προσεχές έτος, αν ο Θεός χαρίση ζωήν εις ημάς, τον Καζαμίαν και τους αναγνώστας του, θέλομεν εξετάσει και το έτερον αόρατον και μυστηριώδες ημισφαίριον της Σεληνης, την ζοφεράν εκείνην επικράτειαν, περί ης σιωπά η επιστήμη, αλλ’ ην περιγράφουσι μετά θαυμαστής ακριβείας οι θεολόγοι του  μεσαιώνος, οι εχοντες ως γλαύκες την ιδιότητα να τυφλώττωσιν εις το φως και να βλέπωσιν εν τω σκότει. Το σεληνιαίον εκείνο ημισφαίριον είναι αληθώς η χώρα των θαυμάτων. Εκεί ευρίσκεται κατά τον Μαυρόλυκον ο χαλκούς λέβης εντός του οποίου βράζουσιν οι εικονοκλάσται, δραπετεύοντες ενίοτε εν σχήματι αερολίθων και πίπτοντες κατά προτίμηση επί της στέγης των εκκλησιών, ίνα θραύσωσι τας εικόνας˙ εκεί στρέφεται ο χαλύβδινος δείκτης ο δεικνύων τας ώρας εις τους κολασμένους και εκεί πλανώνται αι σκιαί των αβαπτίστων αθώων. Εν τω αυτώ άρθρω θέλομεν εξετάσει και άλλα τινά ουχ ήττον περίεργα αστρονομοθεολογικά ζητήματα, την μετοίκησιν των ψυχών εις τους αστέρας και την επιρροήν του προπατορικού αμαρτήματος επί των κατοίκων των πλανητών. 

Κατά του δόγματος τούτου εξανίστανται πολλοί των κατοίκων της Γης, άδικον νομίζοντες να τιμωρήται ο αθώος υιός ή εγγονός δια  του  πατρός ή του  προπάππου του τας αμαρτίας, οι δε θεολόγοι μάτην συσσωρεύουσιν επιχειρήματα, ίνα δικαιολογήσωσι το ρητόν της Γραφής: «Τέκνων αμαρτωλών αποτελείται κληρονομιά και μετά του σπέρματος αυτών ενδελεχιεί όνειδοςΣ». Αλλ’ ημείς αντί θεολογικών επιχειρημάτων θέλομεν μεταχειρισθεή μαθηματικάς αποδείξεις, καταφεύγοντες εις τους περί βαρύτητος και πτώσεως των σωμάτων νόμους  του  Νεύτωνος, ίνα αποδείξω μεν ότι τω όντι αποτίουσιν οι υιοί τα αμαρτήματα των πατέρων. Ως μικρόν απόγευμα του αληθούς της θεωρίας ταύτης έστω σοι το έξης χαλδαϊκόν ανέκδοτον. Καθ’ ον καιρόν «οι υιοί του Θεού ελάμβανον γυναίκας τας θυγατέρας των ανθρώπων», τρεις τοιούτοι άγγελοι κατέβησαν εσπέραν τινά εξ ουρανού εις την οικίαν  του  Καϊνάν ζητούντες εις γάμον τας τρεις αυτού θυγατέρας. Αλλ’ ο Καϊνάν απέρριψε τας προτάσεις των πτεροφόρων τούτων μνηστήρων, οίτινες μένεα πνέοντες ανήλθον ο μεν εις τον αστέρα Σείριον, ο δε εις τον Ωρίωνα και ο τρίτος εις το πράσινον άστρον της Ανδρομέδας. Αποσπάσας έκείθεν τεράστιον τμήμα βράχου εσφενδόνισεν ο πρώτος κατά  του  οίκου  του  Καϊνάν. Αλλ’ από του Σειρίου μέχρι του  πλανήτου μας υπάρχουσι τριάκοντα επτά τρισεκατομμύρια λεύγων, απόστασις ην μόλις εις διάστημα πεντακοσίων εβδομήκοντα ετών δύναται να διατρέξη εκείθεν ριπτόμενον σώμα˙ ώστε ότε ο λίθος εκείνος έπεσεν επί της οικίας  του  Καϊνάν, ούτος προ πολλού είχεν αποθάνει, αντ’ αυτού δε συνετρίβη ο υπό την αυτήν στέγην οικών αθώος εγγονός του. Ο εκ του Ωρίωνος ριφθείς λίθος καταπεσών μετά εννεακόσια τεσσαράκοντα έτη επλάκωσε  του  συντριβέντος εγγόνου τους τρισέγγονους, ο δε τρίτος λίθος, απαιτών εννέα χιλιάδας ετών ίνα καταπέση, σχίζει ακόμη τον αιθέρα απειλών τους εσχάτους του Καϊνάν απογόνους, ίνα πληρωθή το «Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα».