Δυστοπίες

...

Να η διακήρυξη που ακτινοβολούσε στην πρώτη σελίδα της Εφημερίδας του Μονοκράτους:

«ΑΓΑΛΙΑΣΤΕ!

Γιατί από εδώ και στο εξής είστε τέλειοι! Ως σήμερα, τα δημιουργήματά σας -οι μηχανές- ήταν τελειότερες από σας.

ΜΕ ΠΟΙΟΝ ΤΡΟΠΟ;

Κάθε σπινθήρας μιας γεννήτριας είναι σπινθήρας της καθαρότερης λογικής. Κάθε κίνηση ενός πιστονιού είναι ένας αλάνθαστος συλλογισμός. Δεν περιέχετε, όμως, κι εσείς την ίδια αλάνθαστη λογική;

Η φιλοσοφία του γερανού, της πρέσας και της αντλίας είναι τόσο τέλεια και ξεκάθαρη όσο κι ένας κύκλος σχεδιασμένος με διαβήτη. Είναι, όμως, η δική σας φιλοσοφία λιγότερο τέλεια;

Η ομορφιά ενός μηχανισμού βρίσκεται στον ακριβή και αμετάβλητο ρυθμό του, όπως του εκκρεμούς. Αλλά κι εσείς, αναθρεμμένοι από την παιδική ηλικία με το σύστημα Τέιλορ, είστε λιγότερο τέλειοι από ένα εκκρεμές;

Σκεφτείτε, όμως, αυτό:

Οι μηχανές δεν διαθέτουν φαντασία.

Έχετε δει ποτέ, εν ώρα εργασίας, να χαράζεται στο πρόσωπο μιας κυλινδρικής αντλίας κάποιο απόμακρο, ανόητο, ονειροπόλο χαμόγελο; Έχετε ακούσει ποτέ τη νύχτα, κατά τη διάρκεια της προβλεπόμενης ανάπαυσης, να στριφογυρνούν οι γερανοί ανήσυχα και ν’ αναστενάζουν;

ΟΧΙ!

Όσο για σας! Πρέπει να ντρέπεστε! Οι Φρουροί παρατηρούν όλο και πιο συχνά τέτοια χαμόγελα και αναστεναγμούς. Και οι ιστορικοί του Μονοκράτους -κρύψτε τα μάτια σας από ντροπή- προτιμούν να παραιτηθούν, παρά να καταγράψουν τέτοια ατιμωτικά γεγονότα.

Δεν είναι, όμως, δικό σας λάθος. Είστε άρρωστοι. Το όνομα της ασθένειάς σας είναι:

ΦΑΝΤΑΣΙΑ.

Είναι το σκουλήκι που αφήνει μαύρες ρυτίδες στο μέτωπο. Είναι ο πυρετός που σας κάνει να τρέχετε όλο και πιο μακριά, αν και αυτό το «μακριά» αρχίζει εκεί που τελειώνει η ευτυχία. Είναι το τελευταίο εμπόδιο στο δρόμο προς την ευτυχία.

Ωστόσο, αγαλλιάστε: Έχει ήδη γκρεμιστεί.

Ο δρόμος είναι ελεύθερος.

Η τελευταία ανακάλυψη της Κρατικής Επιστήμης: Η φαντασία στεγάζεται σε ένα μικρό και άθλιο εγκεφαλικό νευρώνα στην περιοχή pons Varolii. Εκθέστε το νευρώνα αυτόν σε τρεις δόσεις ακτινών X - κι έχετε θεραπευτεί από τη φαντασία.

ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ!

Είστε τέλειοι, είστε ισότιμοι των μηχανών, ο δρόμος για την απόλυτη ευτυχία είναι ελεύθερος. Βιαστείτε, τότε, όλοι σας, μικροί και μεγάλοι, βιαστείτε να κάνετε τη Μεγάλη Εγχείρηση. Σπεύστε στα αμφιθέατρα όπου εκτελείται η Μεγάλη Εγχείρηση. Ζήτω η Μεγάλη Εγχείρηση! Ζήτω το Μονοκράτος! Ζήτω ο Ευεργέτης!»

...

------------------------------------

Το ανωτέρω απόσπασμα είναι από το περίφημο μυθιστόρημα «Εμείς» του Евге́ний Ива́нович Замя́тин (Yevgeny Ivanovich Zamyatin - Γιεβγκένι Ιβάνοβιτς Ζαμιάτιν) σε μετάφραση Ειρήνης Κουσκουμβετάκη από τις εκδόσεις «Έρμα».

Το έργο είναι μια δυστοπία και μάλιστα θεωρείται ως η πρώτη καθαρή δυστοπία στην ιστορία τής λογοτεχνίας. Βεβαίως προηγήθηκε ο Herbert George Wells, ο οποίος πήρε την επιστημονική φαντασία από το καλώς δομημένο παραμύθι τού Ιούλιου Βερν (Jules Gabriel Verne) και την ανέδειξε σε πολιτικοκοινωνικό έργο μεγάλης λογοτεχνικής αξίας, αλλά κανένα έργο του δεν μπορεί να θεωρηθεί ως δυστοπία, όπως την εννοούμε σήμερα.

Μετά τον Ζαμιάτιν ακολούθησαν ο Τζόρτζ Όργουελ (George Orwell, λογοτεχνικό ψευδώνυμο τού Eric Arthur Blair) με το «1984», ο Άλντους Χάξλεϋ (Aldous Leonard Huxley) με τον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο», ο Σίνκελ Λίουις (Lewis Sinclair) με το «Δεν γίνονται αυτά εδώ», ο Ραίη Μπράντμπερυ (Ray Brandbury) με το «Farenheit 451» κ.α.

Περίφημα έργα τής παγκόσμιας λογοτεχνίας, τα περισσότερα από τα οποία μεταφερθήκανε και στη μεγάλη οθόνη.

Στη μεγάλη οθόνη ο Φριτς Λανγκ (Friedrich Anton Christian Lang) με το «Μετρόπολις», προσφέρει την πρώτη δυστοπία στην ιστορία της έβδομης τέχνης, στην οποία ξεχωρίζουν έργα όπως το «Blade Runner» τού Σερ Ρίντλεϊ Σκοτ (Sir Ridley Scott), το «Brazil» τού Terry Gilliam, η τριλογία «Matrix» των Lana και Lilly Wachowski κ.α. (το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» μάλλον δεν ανήκει στο χώρο).

Ο (συνηθισμένος) κοινός τόπος τών δυστοπικών έργων είναι ένας μελλοντικός κόσμος, απομονωμένος από το υπόλοιπο φυσικό γήινο περιβάλλον (με την έννοια τής περιορισμένης δυνατότητας πρόσβασης ή και απαγόρευσης ταξιδίου σε αυτό και του εκπαιδευτικού συστήματος μέσω του οποίου έμαθαν τους ανθρώπους να τους δημιουργούνται συναισθήματα αποστροφής προς αυτό, το οποίο βεβαίως μπορεί να είναι μη προβάσιμο λόγω τής καταστροφής που έχει υποστεί σε προηγούμενο χρόνο). Κόσμος ο οποίος προέκυψε μετά από κάποιον καταστροφικό παγκόσμιο πόλεμο. Ένας κόσμος ο οποίος διοικείται από ένα απολυταρχικό σύστημα, το οποίο έχει μετατρέψει τους ανθρώπους σε άβουλα, και «ευτυχισμένα» ως υπάκουα, όντα, ελέγχοντας κάθε τους δραστηριότητα και σκέψη και περιορίζοντάς την κίνησή τους σε συγκεκριμένους χώρους. Χώροι οι οποίοι επιβλέπονται πλήρως από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς του συστήματος. Η πλοκή των έργων έχει να κάνει με τις αντιδράσεις αυτών, που για κάποιο τυχαίο λόγο, δεν ελέγχονται απόλυτα ή ξεμείνανε σε απόμακρες περιοχές τής γης, όπου το σύστημα δεν ασκεί άμεσο έλεγχο.

Το σημαντικό, κατά την άποψή μου, στην ανάγνωση ή θέαση μιας δυστοπίας δεν είναι, ο αναγνώστης, να νιώσει ικανοποίηση για το ότι δεν ζει σε μια τέτοια, αλλά να μάθει να αναγνωρίζει στο υφιστάμενο εξουσιαστικό σύστημα τούς μηχανισμούς εκείνους, οι οποίοι με όπλο εθνικιστικά, πολιτικοοικονομικά και θρησκευτικά υπερεγώ, ευνοούν την περαιτέρω υποδούλωσή του και εξάρτησή του από αυτό.