[στα λιγνιτωρυχεία τής Καλογρέζας, 28.03.2021]

Στο παρόν παρουσιάζουμε εικόνες από έναν εγκαταλελειμμένο χώρο, μεταξύ της Λ. Σπύρου Λούη και των οδών Λέσβου και Αλσουπόλεως, απέναντι από το ΟΑΚΑ, η λειτουργία τού οποίου σε ελάχιστους, πέραν των κατοικούντων στη συνοικία "Καλογρέζα-Ανθρακωρύχοι", είναι σήμερα γνωστή.

Πρόκειται για ό,τι απέμεινε από τις εγκαταστάσεις λιγνιτωρυχείων, τα οποία λειτούργησαν από το 1935 μέχρι το 1957 και φτάσανε μάλιστα να απασχολούνε 1.800 εργαζόμενους.

Προτού τις εικόνες μεταφέρουμε αυτούσιο το κατατοπιστικό για την ιστορία τού χώρου κείμενο από την ιστοσελίδα ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής.

Τα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας λειτουργούσαν από το 1935 μέχρι το κλείσιμο τους το 1957, στην περιοχή η οποία εκτείνεται σήμερα μεταξύ Καλογρέζας και Αλσούπολης και στα όρια με την περιοχή του Ολυμπιακού σταδίου.

Η ανακάλυψη της φλέβας του λιγνιτωρυχείου, οφείλεται το 1923 στον πρόσφυγα  Πέτρο Χατζηχρήστο, όταν έσκαβε πηγάδι εκεί που βρίσκεται σήμερα η διασταύρωση των οδών Κύμης και Ακροπόλεως. Καθώς το νέο γρήγορα διέρρευσε, οι σχετικές κρατικές έρευνες επιβεβαίωσαν την ύπαρξη εκτεταμένου κοιτάσματος λιγνίτη στην περιοχή μεταξύ «Ομορφοκκλησιάς – Λεωφόρου Κηφισίας – σιδηροδρομικής γραμμής Λαυρίου μέχρι Ν. Φιλαδέλφεια και Ριζούπολη», συνολικά σε έκταση 8.152 στρεμμάτων. Στην περιοχή λειτούργησαν τα ορυχεία Καλογρέζας και Ηρακλείου.

Τις πρώτες άδειες για μεταλλευτικές έρευνες στην περιοχή αιτήθηκαν το 1933, οι - Κ. Αλαβάνος και Κ. Σανταμούρης. Σε αυτούς  παραχωρήθηκε το 1940 με βασιλικό διάταγμα, το δικαίωμα κυριότητας και εκμετάλλευσης του λιγνίτη της Καλογρέζας. Οι ίδιοι στη συνέχεια μίσθωσαν το ορυχείο στους Χιώτες εφοπλιστές Κ. Μίχαλο και Εμ. Μιχαλινό, που σύστησαν εταιρία εκμετάλλευσης γαιανθράκων και έφεραν από τη Ρωσία το γεωλόγο Σπύρο Φωτιάδη, με σκοπό να βεβαιώσει την ύπαρξη λιγνίτη και στην περιοχή του Ηρακλείου. Στα 1941 η επιχείρηση προσέλαβε το μεταλλειολόγο Εδουάρδο Δαυίδ, ο οποίος ανέπτυξε την παραγωγή και την εκμετάλλευση με πιο σύγχρονο και αποτελεσματικό τρόπο. Ο παραγόμενος λιγνίτης των ορυχείων ήταν ποιοτικά ο καλύτερος στην Ελλάδα εκείνη την εποχή και προμήθευε με ηλεκτρική ενέργεια το εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος στο Κερατσίνι και την εταιρεία φωταερίου (Γκάζι). Από το 1942 μεταφερόταν στο Λαύριο με παρακαμπτήρια σιδηροδρομική γραμμή ως προέκταση του σημερινού ΗΣΑΠ Πειραιά - Κηφισιάς με αφετηρία την στάση του Νέου Ηρακλείου.

Στο Ηράκλειο υπήρχαν όγκοι συμπαγούς ορυκτού 10.000 μέχρι 45.000 τόνων κατά τόπους, ενώ στην Καλογρέζα υπήρχε απεριόριστο και συνεχές κοίτασμα σε τρία μάλιστα στρώματα που έφτανε το πολύ τα 80 μέτρα βάθος. Γενικά το βάθος των στοών και στα δύο λιγνιτωρυχεία κυμαινόταν συνήθως από τα 27 έως τα 65 μέτρα. Στην εξόρυξη και μεταφορά απασχολούνταν μέσα στις στοές εργαζόμενοι σε τρεις βάρδιες, κάτω από δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες.

Στα χρόνια της κατοχής το μεταλλείο επιτάχθηκε και μαζί του οι περίπου 1800 εργαζόμενοι, από τις Γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις και λειτούργησε κάτω από αυστηρότατο έλεγχο.

Παρά ταύτα, το ΕΑΜ κατόρθωσε να ιδρύσει ισχυρή οργάνωση ανάμεσα στους λιγνιτωρύχους, η οποία εφοδίαζε με εκρηκτικά – από τα αποθέματα του Ορυχείου – το αντιστασιακό κίνημα, οργανώνοντας επίσης μαζικές διαμαρτυρίες και απεργίες. Συνέπεια αυτών, ακολούθησαν συλλήψεις και δολοφονίες, με αποκορύφωμα το Μπλόκο της Ν. Ιωνίας με 23 νεκρούς, ανάμεσα τους και επτά ανθρακωρύχοι.

Μετά την απελευθέρωση, άρχισε και η οργανωμένη εκμετάλλευση του λιγνίτη της Καλογρέζας. Νέοι επιχειρηματίες, κυρίως η εταιρία «Α.Ε Εμπορικών και Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων», επένδυσαν σε σύγχρονο εξοπλισμό, αυξάνοντας σταδιακά την παραγωγή. Γρήγορα παρουσιάστηκαν όμως προβλήματα, που οφείλονταν στην κακοδιαχείριση του έργου, με αποτέλεσμα στάσεις εργασίας, απεργίες, αγωγές εργαζομένων και Τραπεζών, πτώση της παραγωγής και γενικά αδυναμία ικανοποίησης της ζήτησης. Ταυτόχρονα η εξορυκτική δραστηριότητα διεκδικούσε υπέδαφος, στην επιφάνεια του οποίου επεκτεινόταν ο οικισμός της Καλογρέζας, με προβλήματα καθιζήσεων, ενώ το 1954 δεσμεύτηκε μέρος της τότε λιγνιτοφόρου έκτασης, για τις Ολυμπιακές Εγκαταστάσεις (ΟΑΚΑ). Παράλληλα, ξέσπασε για τη χρήση της περιοχής, μεγάλη διαμάχη ανάμεσα στους επιχειρηματίες, το Δήμο και τους κατοίκους της, οι οποίοι κατάφεραν το κλείσιμο των λιγνιτωρυχείων, στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Για τον ίδιο λόγο καταργήθηκε και η παρακαμπτήρια σιδηροδρομική γραμμή Νέου Ηρακλείου – Λαυρίου.

Μετά το κλείσιμο του ορυχείου Καλογρέζας, αναπτύχθηκε στο σημείο οικισμός από πλινθόκτιστα και ξύλινα χαμόσπιτα τα λεγόμενα «Πατσαβουρέϊκα», τα οποία διατηρήθηκαν μέχρι τη δημιουργία του ΟΑΚΑ. Σήμερα σώζεται εγκαταλελειμμένος μόνο ένας πύργος φόρτωσης, και δίπλα το πηγάδι «17», από τα τελευταία που διανοίχτηκαν, αποκλειστικά με μηχανικές μεθόδους.