[στο Νυμφαίο Σπήλαιο, στην Πεντέλη, 21.12.2023]

Στην Πεντέλη, μες στο χώρο των λατομείων, σε υψόμετρο 812 περίπου μ., σε 400 περίπου μ. σε ευθεία βορειοανατολικά και πάνω από το Σπήλαιο τού Λήσταρχου Νταβέλη (pribas.blogspot-17.05.2015 και pribas.blogspot-25.11.2021), το οποίο βρίσκεται στα 707 περίπου μ. υψ.), βρίσκεται το πολύ σημαντικό, αλλά άγνωστο στο ευρύ κοινό, Νυμφαίο Σπήλαιο. Στο χάρτη από τη wikimapia, που ακολουθεί, έχει σημειωθεί η θέση του (38°04’21’’N 23°52’52’’E) καθώς και η σύντομη διαδρομή την οποία ακολούθησα το πρωινό τής 21ης Δεκέμβρη 2023 (σημείο εκκίνησης και επιστροφής, το πέταλο από το οποίο ξεκινά το μονοπάτι προς το εκκλησάκι Αγ. Ιωάννη των Λατομείων).

Ακολουθούν εικόνες από:

-το ξεκίνημα τής διαδρομής, μετά τη βροχή και πριν την ανατολή:

--στο βάθος η Πάρνηθα:

--στο βάθος ο Υμηττός:

--στο video διακρίνονται, μεταξύ άλλων: τα μεσόγεια, ο Υμηττός, το λεκανοπέδιο τής Αθήνας με τους λόφους του, η Σαλαμίνα, το Αιγάλεω όρος, το Ποικίλο όρος και οι ορεινοί όγκοι Πατέρας και Πάρνηθα:

-το χώρο τού Σπηλαίου Νυμφών Πεντέλης. Ο χώρος έχει τύχει σεβασμού από τους επισκέπτες (δεν υπάρχουν καθόλου σκουπίδια οποιουδήποτε είδους) αλλά είναι εγκαταλελειμμένος. Υπάρχουν, στην άλλη πλευρά τού μονοπατιού / παλιού δρόμου μεταφοράς των υλικών λατόμησης, μια περιληπτική ενημερωτική πινακίδα καθώς και μια άλλη που αναφέρεται σε απαγόρευση εισόδου στο σπήλαιο, αλλά ο επισκέπτης συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται στο χώρο του (πρώην σπηλαίου – αφού έχει καταρρεύσει ολόκληρη ο οροφή του και αυτό που έχει απομείνει είναι ένα βύθισμα πλάτους 6,5 περίπου μ. και ύψους έως τα 3 περίπου μ.) αφού έχει ήδη κατέβει σε αυτόν! Φτάνοντας, είχα την αίσθηση ότι η κατεστραμμένη είσοδος τού σπηλαίου θα βρισκότανε στο πλευρικό τοίχωμα τής κοιλότητας τού βυθίσματος και όχι πως ο χώρος τής πρώην σπηλιάς θα ήτανε το ίδιο το βύθισμα:

--μπροστά στο σπήλαιο σχηματίζεται ο γκρεμός υπολειμματικού χώρου λατομείου:

--ξεχωρίζει η μαρμάρινη σκάλα εισόδου στο χώρο:

 

--o ήχος στο επόμενο video, μια απόκοσμη κραυγή λες των Νυμφών, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των αντηχήσεων τού ήχου ενός αεροπλάνου, το οποίο έτυχε να περνά από πάνω τη στιγμή εκείνη!:

-τον υπολειμματικό χώρο τού λατομείου κάτω από την είσοδο τού σπηλαίου, το οποίο βρίσκεται πάνω προς τα δεξιά τής εικόνας:

-τον όμορφο σχηματισμό νεφών, κατά την επιστροφή:

Για την αξία τού εν λόγω σπηλαίου, ακολουθούνε δύο κείμενα, από το διαδίκτυο:

Το πρώτο τής Kωνσταντίνας Μαρκόγλου, της 13ης Αυγούστου 2020, φοιτήτρια (τότε) Αρχαιολογίας:

[…] Το Νυμφαίο της Πεντέλης αποτελεί ένα φυσικό μνημείο του Πεντελικού όρους, σε υψόμετρο 800 μέτρων. Είναι μοναδικό στο είδος του με ιδιαίτερη σημασία τόσο για την τοπική, όσο και για την αρχαιολογική κοινότητα. Ο λόγος της μεγάλης αξίας του, έγκειται στην ακέραιη κατάσταση στην οποία βρέθηκε, δίνοντας μια ακριβή εικόνα ενός λατρευτικού Νυμφαίου όπως ήταν την εποχή της λατρείας του.

Τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος και οι ιστορίες τους

Εκ πρώτης όψεως η – σε μεγάλο βαθμό – μαρμάρινη αυτή σπηλιά φαντάζει με θάλαμο ακανόνιστου σχήματος (6,40 μ. πλάτος x 6,50 μ. μήκος) και η λειτουργία της χρονολογείται από την κλασική έως και τη ρωμαϊκή περίοδο (α’ ήμισυ 5ου αιώνα π.Χ. έως 2ο αιώνα μ.Χ.). Μετά την ανακάλυψή της (1952) από τον αρχαιολόγο Ιωάννη Παπαδημητρίου και την ομάδα του, ήρθαν στο φως σειρά ευρημάτων που συνέθεσαν όλη την ιστορία του σπηλαίου (εικ.1). Από τα σημαντικότερα ευρήματα ήταν δυο αναθηματικές πλάκες. Έχουν βρεθεί επίσης πήλινα ειδώλια, λυχνάρια και μαρμάρινα θραύσματα ποικίλων λειτουργιών.

Το πρωιμότερο ανάγλυφο χρονολογείται το 350 π.Χ., παρουσιάζοντας τον Πάνα, τις Νύμφες και τον Ερμή. Στο δεξί μέρος του έργου έχουν τοποθετηθεί τρεις αναθέτες, ο Τηλεφάνης, ο Νικήρατος και ο Δημόφιλος. Τα πρώτα τρία πρόσωπα εμφανίζονται μεγαλύτερα σε μέγεθος, διαχωρίζοντας την αξία και τη θεϊκή φύση τους. Το δεύτερο ανάγλυφο χρονολογείται γύρω στο 310 π.Χ. και έχει κατασκευαστεί σε ορθογώνια βάση που φέρει την επιγραφή «Αγαθήμερος ταις Νύμφαις ανέθηκεν».

Στα δεξιά, παρουσιάζει τον αναθέτη Αγαθήμερο να κρατά αγγείο πόσης και έναν νεαρό να του προσφέρει κρασί. Αριστερά, βρίσκονται οι Νύμφες και ο Ερμής, καθώς και ο καθήμενος Πάνας με μουσικό όργανο (σύριγγα) στο χέρι (εικ. 2-3). Ως προς τα υπόλοιπα ευρήματα, τα ειδώλια επιβεβαιώνουν τη λατρευτική χρήση του άντρου από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι και την καταστροφή του. Η πτώση της οροφής και το φράγμα της εισόδου μαρτυρούν πως η εν λόγω καταστροφή προήλθε είτε μετά από σεισμό και ρήψη βράχων είτε εξαιτίας της λατόμησης με όμοια αποτελέσματα. Αν και τα λυχνάρια συνήθως παρουσιάζονται ως μέσα φωτός, δεν αποκλείεται να χρησίμευαν και ως μέσα τελετουργικής χρήσης. Τα μέλη μαρμάρινης λεκάνης και τα μαρμάρινα κατάλοιπα τράπεζας προσφορών, τέλος, γεμίζουν ερωτήματα για το αν το Νυμφαίο πρόκειται τελικά για ένα σπήλαιο σε μορφή μαντείου όπου ασκούνταν η υδρομαντεία ή η λεκανομαντεία.

Εδώ, λοιπόν, αξίζει να αναφερθούμε στο μυθολογικό υπόβαθρο του σπηλαίου. Οι θεότητες που λατρεύονταν στην ελεύθερη φύση ήταν συνήθως ο τραγοπόδαρος Πάνας, οι Νύμφες, και ο συνοδός τους Ερμής. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Πάνας γεννήθηκε στην Αρκαδία. Λέγεται πως είχε πόδια και κέρατα τράγου, μακριά γένια και ουρά κατσίκας. Θεωρείτο θεός της βλάστησης, της γονιμότητας, ενώ του αποδίδονταν και προφητικές ιδιότητες.

Ο Παυσανίας αναφέρει πως η λατρεία του ήταν τόσο σημαντική κατά την αρχαιότητα, ώστε πολλά σπήλαια και λόφοι να πάρουν το όνομά του. Αυτό είναι κάτι που μπορεί κανείς να επιβεβαιώσει μόλις σε απόσταση 100 μέτρων από το Νυμφαίο, στη γνωστή σε όλους σπηλιά του Νταβέλη, της οποίας το όνομα κατά την αρχαιότητα ήταν «ιερό του Πανός». Οι Νύμφες επίσης, σύμφωνα με τον Όμηρο, ήταν κόρες του Δία και κατοικούσαν σε βουνά, πηγές, δάση και νησιά. Ήταν όμορφες και συνδέονταν με το υδάτινο στοιχείο και τη γονιμότητα. Πολλές φορές παρουσιάζονται ως τροφοί του Ερμή, του Διόνυσου, του Πάνα και άλλων θεών. Η μαντική τους ιδιότητα επιβεβαιώνεται μέσα από τους «νυμφόληπτους», δηλαδή επισκέπτες σπηλαίων που διέπονταν από μανία εξαιτίας των σταλακτικών φωτοσκιάσεων και προέβλεπαν το μέλλον, ύστερα από επίδραση των θεοτήτων. Τέλος, ο Ερμής, ο οποίος επίσης λατρευόταν ιδιαίτερα στην Αρκαδία, ήταν ένας από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου. Ήταν προστάτης βοσκών και κοπαδιών και συνδέεται με τη χθόνια λατρεία.

Η σημερινή κατάσταση του Νυμφαίου

Το παρόν άρθρο προβάλλει εξ αρχής την ανάγκη διάσωσης και επικοινωνίας του Νυμφαίου. Προτού όμως αναζητήσουμε τα εργαλεία της μέριμνας, οφείλουμε να αναλογιστούμε τα προβλήματα που διέπουν τον χώρο. Είναι γνωστό πως ο κύριος λόγος αφάνειας του Νυμφαίου οφείλεται στη δυσκολία εύρεσής του και στον τρόπο πρόσβασης σε αυτό. Αυτό αρχικά οφείλεται στην απουσία οδών με προσιτά χαρακτηριστικά περιπατητικής διαδρομής. Ο χώρος περιορίζει την ομάδα επισκεπτών του σε άτομα που έχουν την ανάλογη φυσική κατάσταση, που δεν έχουν δυσκολίες βαδίσματος ή όρασης και που γνωρίζουν τη διαδρομή από στόμα σε στόμα.

Ακόμα, η ανυπαρξία σήμανσης ή άλλων μέσων ψηφιακής καταχώρησης (π.χ. gps spot) με τον τίτλο «Νυμφαίο Πεντέλης» περιορίζει τον ακριβή εντοπισμό του. Στη συνέχεια και αφού κανείς βρεθεί στον χώρο, έχει να αντιμετωπίσει μια παραμελημένη εικόνα ενός συνόλου, το οποίο το έχει κυριολεκτικά καταλάβει η φύση. Ρίζες, κλαδιά, κομμένοι κορμοί δέντρων και αλλά κατάλοιπα έχουν επισκιάσει μεγάλο μέρος του σπηλαίου, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πως πρόκειται για κάποια άξια προσοχής θέση. Παρόλα αυτά και αφού κανείς καταφέρει να βρεθεί στο εσωτερικό του σπηλαίου, μπορεί εύκολα να συμπεράνει πως πλέον δεν θυμίζει σε τίποτα την αρχική μορφή του. Τις μόνες ενδείξεις των πληροφοριών που αναφέρθηκαν στην αρχή, αποτελούν κάποια σταλακτιτικά κατάλοιπα και λοιπά μαρμάρινα θραύσματα (εικ. 4). Αυτή η εικόνα προφανώς δεν είναι ούτε φιλόξενη για τον απλό επισκέπτη, αλλά ούτε και προσιτή για ένα σύνολο αφήγησης προς αυτόν. […]

Πηγή: 

amarysia.gr. 

Tο δεύτερο από τον 1ο τόμο τού εξαιρετικού τρίτομου έργου «ΠΕΝΤΕΛΗ» (υπότιτλος τόμου: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΙΓΑΙΑΣ ΓΗΣ ΕΩΣ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΪΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ), ιδιωτική έκδοση, 2012-2016, του «Ορεσίβιου» (Εδώ (iranon.gr) μπορεί κάποιος να το κατεβάσει ελεύθερα σε μορφή αρχείου pdf):

ΑΝΤΡΟ ΠΑΝΟΣ ΚΑΙ ΝΥΜΦΩΝ Ή ΝΥΜΦΑΙΟ (ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ)

α. Η ανακάλυψη του Νυμφαίου

Το Νυμφαίο (Α.Σ.Μ. 903) βρίσκεται σε υψόμετρο 800μ., δηλ. 100 μ. ψηλότερα από τη Σπηλιά των Λατομείων (Νταβέλη). Το κοίλωμά του αποτελείται από μαρμάρινους βράχους· έχει μήκος 6,50 μ., πλάτος 6,40 μ. και πλάτος εισόδου 1,13 μ. Η διαμόρφωση του σπηλαίου σε άντρο του Πανός και των Νυμφών έγινε από τους αρχαίους λατόμους, όπως είπαμε στο 4ο κεφάλαιο.

Χρησιμοποιήθηκε ως χώρος λατρείας από τον 5ο αιώνα π.Χ. έως και τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Η οροφή του γκρεμίστηκε* από τους αρχαίους κιόλας χρόνους, και μάλιστα, την εποχή που η λατρεία υφίστατο ακόμα μέσα στο σπήλαιο.

Το σπήλαιο θάφτηκε κάτω από τη λατύπη του γύρω αρχαίου λατομείου και παρέμεινε θαμμένο μέχρι το 1952, όταν η Ιερά Μονή Πεντέλης νοίκιασε την περιοχή σε μια επιχείρηση για να ερευνήσει το πέτρωμα που υπήρχε κάτω από το στρώμα της λατύπης. Οι εργάτες σκάβοντας τη λατύπη έπεσαν εντελώς τυχαία στο εσωτερικό του Νυμφαίου!

Αυτή η ανακάλυψη ήταν από τις σπουδαιότερες που είχαν συμβεί στην Ελλάδα, για τον λόγο του ότι είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις που έρχεται στο φως ένα άντρο των Νυμφών κυριολεκτικά άθικτο από την εποχή της λατρείας του.

Μετά την ανακάλυψη, τα πλευρικά τοιχώματα του λακκοειδούς ορύγματος κτίσθηκαν με ξερολιθιά, για να εμποδισθεί το γέμισμα του Νυμφαίου με χώματα και πέτρες. Η αρχαία είσοδος του σπηλαίου αποτελούνταν από μαρμάρινες μονολιθικές παραστάδες και τμήμα κατωφλιού, όμως μετά από τις σκαπτικές εργασίες κατασκευάστηκε νέα πρόσβαση με μαρμάρινα σκαλοπάτια.

β. Αρχαία ευρήματα

Οπωσδήποτε, τα σημαντικότερα ευρήματα από τις ανασκαφές του Νυμφαίου είναι δύο ανάγλυφα που δεν υπερβαίνουν τον 4ο αιώνα π.Χ., τοποθετημένα πάνω σε βάσεις που θύμιζαν σπονδύλους κυλινδρικού κίονα. Το ένα ανάγλυφο έχει σχήμα ναΐσκου. Στον κανόνα όπου πατούν οι μορφές είναι χαραγμένη επιγραφή με τα ονόματα των αναθετών, που μάλλον πρέπει να ήταν λατόμοι της εποχής. Η επιγραφή λέει: «ΤΗΛΕΦΑΝΗΣ, ΝΙΚΗΡΑΤΟΣ, ΔΗΜΟΦΙΛΟΣ ΤΑΙΣ ΝΥΜΦΑΙΣ ΑΝΕΘΗΚΕΝ».

Στα δεξιά απεικονίζονται οι τρεις αναθέτες απέναντι από τον Πάνα που κρατά σύριγγα (σουραύλι), λαγωβόλον και λαγό. Τον τραγοπόδαρο Θεό ακολουθεί ο Ερμής και τρεις Νύμφες. Χρονολογείται στο 350 π.Χ.

Το δεύτερο ανάγλυφο (330 π.Χ.) είναι σπηλαιόμορφο και εδράζεται πάνω σε ψηλό ορθογώνιο βάθρο όπου είναι χαραγμένη επιγραφή με το όνομα του αναθέτη: «ΑΓΑΘΗΜΕΡΟΣ ΤΑΙΣ ΝΥΜΦΑΙΣ ΑΝΕΘΗΚΕΝ».

Ο αναθέτης απεικονίζεται στα δεξιά με κάνθαρο (κύπελλο) στο δεξιό χέρι, ενώ τον κερνά ένας γυμνός οινοχόος. Μπροστά τους, καθισμένος σε βράχους ο Παν κρατά σύριγγα. Δίπλα του στέκει ο Ερμής με κηρύκειο και χλαμύδα και πίσω του τρεις Νύμφες.

Πέρα από τα ανάγλυφα βρέθηκαν:

1. Μία σπασμένη μαρμάρινη λεκάνη.

2. Ένα μισοτελειωμένο γλυπτό.

3. Δύο πλάκες χωμένες βαθιά μέσα στο χώμα που πρέπει να στήριζαν τράπεζα προσφορών.

4. Τμήμα αγωγού νερού στη βόρεια πλευρά του σπηλαίου μέσα σε κοιλότητα όπου, όπως δείχνει το αμμουδερό χώμα, πρέπει να υπήρχε πηγή.

5. Δύο μαρμάρινες πλάκες οι οποίες είναι μάλλον τμήμα από την πλακόστρωση του μικρού

δρόμου που οδηγούσε στη βόρεια γωνία της σπηλιάς.

6. Πήλινα ειδώλια και πολλά λυχνάρια που βρέθηκαν σε δεύτερη ανασκαφή.

7. Πήλινες πλάκες και κεραμίδια όπου έβαζαν ή έκαιγαν τις προσφορές.

Οι Νύμφες, ως Θεότητες του νερού, εκτός από τις θεραπευτικές ιδιότητες, είχαν και την ικανότητα να προφητεύουν, για αυτό και πολλά από τα άντρα τους χρησίμευαν και ως μαντεία. Κατά την Αλεξοπούλου, η λεκάνη που βρέθηκε εκεί δείχνει ότι μάλλον πρόκειται για

Νυμφαίο - μαντείο. Άλλωστε η υδρομαντική και η λεκανομαντεία, ήταν γνωστές από αρχαιοτάτων χρόνων, αλλά η μεγάλη διάδοσή τους γίνεται κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.

* Η Χ. Δ. Αλεξοπούλου (ό.π.) διατυπώνει την ακόλουθη άποψη σχετικά με την κατακρήμνιση της οροφής του Νυμφαίου: «Το κυριώτερο λατομείο της αρχαιότητας, βρισκόταν 30 μ. πιο ψηλά από το Νυμφαίο. Κατά την λατόμηση, έπεφταν κομμάτια προς την κατωφέρεια της πλαγιάς και έφθαναν μέχρι το Νυμφαίο. Από σεισμό ή κάποια λατόμηση του μαρμάρου που έγινε πάνω από το άντρο των Νυμφών, φαίνεται ότι κατέπεσαν οι τεράστιοι βράχοι της οροφής και έφραξαν την είσοδο της σπηλιάς. Τα κομμάτια (οι λατύπες) που έπεφταν από το λατομείο, κατέχωσαν σιγά - σιγά με την πάροδο του χρόνου, τόσο την είσοδο όσο και την περιοχή γύρω από αυτό, ώστε σήμερα υπάρχει ένα πολύ στέρεο στρώμα λατύπης πάνω από την φυσική επιφάνεια της πλαγιάς της Πεντέλης...».

Τούτη η υπόθεση όμως δεν φαίνεται να είναι σωστή. Κι αυτό διότι το κυριότερο λατομείο της αρχαιότητας ήταν το Λ10 (Μαρή), το οποίο βρισκόταν πολύ ψηλότερα από το Νυμφαίο, καμία σχέση δηλαδή με τα 30μ. (υψομετρική διαφορά) που αναφέρει η αρχαιολόγος. Οι αρχαίοι δεν ανατίναζαν τους όγκους, οπότε αποκλείεται να κύλησε κάποιος βράχος ή βράχοι και να έφραξε-αν τη σπηλιά. Είτε λοιπόν η οροφή κατέπεσε από φυσικά αίτια, και στη συνέχεια θάφτηκε από τη λατύπη είτε θάφτηκε εκ προθέσεως και το βάρος της λατύπης γκρέμισε την οροφή. Ό,τι και να ’γινε, έγινε προς το τέλος της λειτουργίας των λατομείων.