18 Σεπτεμβρίου 1823
Χθες το πρωί είχα την ευτυχία να περάσω μιαν ώρα μαζί του. Η ομιλία του ήταν σπουδαιότατη, ανεκτίμητη για μένα˙ σε όλη μου τη ζωή θ’ απλώσει την ευεργετική της επίδραση. Όλοι οι νέοι ποιητές πρέπει να την γνωρίζουν και να την εκμεταλλευτούν.
Μ’ ερώτησε εάν έγραψα το καλοκαίρι αυτό ποιήματα. Έτσι άρχισε η ομιλία. Του απήντησα ότι έγραψα μερικά, αλλά μου έλειπε η απαιτουμένη γαλήνη. «Μην αρχίζετε, μου είπε, κανένα μακροσκελές έργον. Αυτό παθαίνουν και τα καλύτερα πνεύματα, εκείνα ακριβώς που έχουν περισσότερο τάλαντο και ευγενικότερες προσπάθειες. Αυτό το ελάττωμα το είχα και εγώ και ξέρω πόσο κακό μου έκαμε. Πόσα πράγματα δεν πήγαν χαμένα! Εάν έκανα ό,τι κάλλιστα ήμουν άξιος να κάμω, εκατό τόμοι δεν θα έφθαναν».
Το παρόν έχει τα δικαιώματα του˙ οι στοχασμοί, τα αισθήματα, που κάθε μέρα αναπηδούν από την ψυχή του ποιητή, θέλουν και πρέπει να εκφραστούν˙ αλλ’ εάν έχουμε στο νου μας κανένα μεγάλο έργο, τότε αυτό εξαφανίζει καθετί που δεν του ανήκει. Όλες οι σκέψεις που δεν έχουν σχέση μαζί του εξαφανίζονται και όλες οι ανέσεις της ζωής επί πολύν καιρόν χάνονται. Τι ανόητος δαπάνη, τι ανάταση των διανοητικών δυνάμεων δεν απαιτείται για να κατατάξουμε μόνο μέσα μας και να οργανώσουμε ένα μεγάλο σύνολο˙ και τι δυνάμεις, τι ήρεμη ζωή και ατάραχτη δεν απαιτείται για να εξωτερικεύσουμε, για να το χύσουμε μονομιάς σε εκφράσεις ακριβόλογες κι αληθινές! Εάν απατηθούμε στη διαγραφή του συνόλου, όλη η εργασία μας χάνεται. Εάν στο μεγάλο θέμα δεν είμαστε πάντοτε απολύτως κύριοι των ιδεών που θέλουμε να πραγματευθούμε, τότε κάπου-κάπου πέφτουμε έξω και δίκαια μας μέμφονται. Ο ποιητής για τόσους κόπους, για τόσες θυσίες δεν βρίσκει μήτε χαρά, μήτε ανταμοιβή, αλλά πλήθος στενοχώριες που παραλύουν την ενέργειά του. Τουναντίον, εάν ο ποιητής έχει στραμμένη κάθε μέρα τη σκέψη του προς το παρόν, εάν γράφει αμέσως και όταν νωπότατη είναι η εντύπωσή του, το θέμα που του παρουσιάστηκε, τότε ό,τι κι αν κάμει θα είναι πάντοτε καλό, και εάν κατά τύχη δεν πέτυχε, τίποτε όμως δεν χάθηκε...
Αλλά μήπως μας ακούνε εμάς τους γέρους; Καθένας νομίζει ότι αυτός καλύτερα από κάθε άλλον ξέρει και έτσι πλήθος πνεύματα χάνονται και πλήθος άλλα για χρόνους παραπλανιούνται. Εν τούτοις ο καιρός των παραπλανήσεων πέρασε˙ εμείς οι γέροι την πάθαμε˙ άλλα σε τι θα χρησίμευαν οι έρευνες μας και οι πλάνες εάν σεις οι νέοι θέλετε τώρα να διατρέξετε τους ίδιους δρόμους; Μα τότε δεν θα προχωρήσουμε ποτέ! Εμάς η πλάνη μας συγχωρείται, γιατί δεν βρίσκαμε ανοιγμένους μπροστά μας δρόμους˙ αλλ’ από όσους γεννιούνται αργότερα έχουμε μεγαλύτερες αξιώσεις˙ δεν πρέπει και αυτοί ν’ απατώνται και ν’ αναζητούν˙ πρέπει να χρησιμοποιήσουν τη συμβουλή των γερόντων και απευθείας να βρουν και να πάρουν τον σωστό δρόμο. Δεν αρκεί να κάνουμε βήματα που να μας οδηγήσουν μια μέρα στον σκοπό, κάθε βήμα μας πρέπει να είναι συγχρόνως και σκοπός, ενώ μας φέρει συνάμα και προς τα εμπρός...
Ο κόσμος είναι τόσον μεγάλος και τόσον πλούσιος, η ζωή τόσον ποικιλόμορφη, ώστε ποτέ θέματα για ποιήματα δεν θα λείψουν. Όλα όμως τα ποιήματα πρέπει να είναι ποιήματα ορισμένης περίστασης, η πραγματικότητα δηλ. πρέπει να δώσει την ευκαιρία και την αφορμή. Ένα ειδικό θέμα παίρνει γενικό και ποιητικό χαρακτήρα, ακριβώς γιατί το πραγματεύεται ένας ποιητής. Τέτοια είναι όλα μου τα ποιήματα˙ η πραγματική ζωή τα γέννησε˙ απάνω σ’ αύτη στηρίζονται και από αυτήν αποτελούνται. Τα ποιήματα τ’ αερολογικά καμιά σημασία για μένα δεν έχουν.
Μην πείτε πως η ποίηση λείπει από την πραγματικότητα, γιατί ακριβώς τότε μόνον δείχνουμε ότι είμαστε ποιητές όταν μπορούμε ν’ ανακαλύψουμε μίαν ενδιαφέρουσα άποψη σ’ ένα πρόστυχο αντικείμενο. Η πραγματικότητα δίνει το μοτίβο, τα κύρια σημεία, με μια λέξη το έμβρυο άλλα από τον ποιητή εξαρτάται να βγάλει από αυτά ένα σύνολο γεμάτο ζωή και ομορφιά.
Γνωρίζετε τον Φιρστάιν, τον επικαλούμενον ποιητή της φύσης. Έκανε ένα ποίημα επί της καλλιέργειας της βρυώνιας˙ είναι ομορφότατο. Τον συμβούλεψα να κάνει ποιήματα για τον εργάτη και προ πάντων για τον υφαντή, και είμαι βέβαιος πως θα πετύχει, γιατί από μικρός έζησε μεταξύ υφαντών γνωρίζει κατά βάθος το θέμα του και θα ‘ναι κύριος της ύλης του. Κι αυτό ακριβώς είναι το πλεονέκτημα των μικρών θεμάτων˙ δεν έχουμε ανάγκη να εκλέξουμε και δεν εκλέγουμε παρά θέματα που τα γνωρίζουμε και τα δεσπόζουμε. Αλλά σ’ ένα μεγάλο ποιητικό οικοδόμημα αυτό δεν συμβαίνει˙ δεν μπορούμε να οπισθοχωρήσουμε˙ ό,τι περιλαμβάνεται στο σύνολον του ποιήματος, ό,τι αποτελεί μέρος του προδιαγεγραμμένου σχεδίου, πρέπει να ζωγραφιστεί με καταπληκτική αλήθεια. Και ο νέος μόνον ένα μέρος των πραγμάτων γνωρίζει, ενώ για να επιχειρήσουμε ένα μεγάλο έργο πρέπει να τα γνωρίζουμε όλα τα μέρη˙ γι’ αυτό και αποτυχαίνουν».
Είπα στον Γκαίτε ότι σκόπευα να κάμω ένα μεγάλο ποίημα για τις εποχές του έτους και ν’ αναφέρω τις ασχολίες και τις τέρψεις κάθε εποχής. «Να, ακριβώς η ίδια περίπτωση που παρουσιάζεται, μου είπε ο Γκαίτε˙ μπορείτε να πετύχετε σε πολλές απεικονίσεις˙ αλλά σε πολλές άλλες που δεν τις μελετήσατε ακόμα αρκετά και δεν τις παρατηρήσατε, δεν θα πετύχετε. Θα καταφέρετε ίσως τον Ψαρά και υστέρα πιθανόν να μην καταφέρετε τον Κυνηγό. Εάν δε στο σύνολο κάτι είναι ελλιπές, το έργο αποτυχαίνει ως σύνολον και οσονδήποτε και αν είναι τέλεια τα ξεχωριστά κομμάτια, όμως δεν θα κατορθώσετε να ‘χετε δημιουργήσει κάτι τέλειο. Ζωγραφίστε λοιπόν μόνον τ’ απομονωμένα αυτά κομμάτια, που μπορείτε, και ό,τι θα κάμετε θα είναι καλό.
»Προ πάντων να φυλάγεσθε από τις μεγάλες ανακαλύψεις που γεννιούνται μέσα σας, γιατί τότε ζητάτε να εκθέσετε μιαν άποψη μόνον των πραγμάτων και όταν κανείς είναι νέος σπάνια βρίσκει τη σωστή άποψη. Είναι πολύ ενωρίς. Κ’ έπειτα ο ποιητής με τους χαρακτήρες που ανακαλύπτει και τις ιδέες που αναπτύσσει, χάνει μέρος του είναι του, και αργότερα στις άλλες του δημιουργικές ενέργειες δεν έχει πια την ίδια πλούσια αφθονία˙ απογυμνώθηκε μόνος του. Και τέλος για να φανταστούμε, να κατατάξουμε, να συνδυάσουμε, να δέσουμε, πόσος καιρός δεν χάνεται που κανείς δεν μας τον λογαριάζει μ’ ευγνωμοσύνη, και όταν ακόμα κατορθώσουμε μ’ επιτυχία να τελειώσουμε το έργο μας! Τουναντίον, εάν δεν εφεύρουμε το θέμα μας, εάν το πάρουμε εντελώς έτοιμο, τότε τι διαφορά και τι ευκολία! Τα γεγονότα, οι χαρακτήρες υπάρχουν ήδη, ο ποιητής δεν έχει παρά να σκορπίσει παντού τη ζωή. Εκτός τούτου μένει ακόμα κύριος των εσωτερικών του θησαυρών, γιατί λίγα πράγματα από τον εαυτόν του είναι υποχρεωμένος να δώσει. Ξοδεύει επίσης λιγότερο καιρό και δύναμη, γιατί μόνον για την εκτέλεση κοπιάζει. Συμβουλεύω, ναι, και θέματα ακόμα που τα μεταχειρίσθηκαν ήδη. Πόσες Ιφιγένειες δεν έκαμαν, και όμως όλες είναι διαφορετικές˙ καθένας είδε και τοποθέτησε διαφορετικά τα πράγματα, γιατί καθένας ακολούθησε τα δικά του ένστικτα.
»Γι’ αυτό αφήσετε τώρα κατά μέρος κάθε μεγάλη επιχείρηση. Πρέπει να γνωρίσετε τώρα τι χαρές περιέχει ο κόσμος και γι’ αυτό ο καλύτερος τρόπος είναι ν’ ασχολείστε σε μικρά πράγματα».
Καθ’ όλη αυτή τη συνομιλία περπατούσαμε στο δωμάτιο του˙ επιδοκίμαζα κάθε του λόγο, γιατί όλο μου το είναι αναγνώριζε πόσο ήταν αληθινός. Ένοιωθα τον εαυτόν μου ολονέν ελαφρότερο και ευτυχέστερο, γιατί πρέπει να ομολογήσω ότι έγερνα υπό το βάρος πολλών μεγάλων σχεδίων, που δεν μπορούσα να εκτελέσω. Τ’ άφησα τώρα και θα μένουν ήσυχα, έως ότου πιάσω πάλι και εξεικονίσω κάθε των μέρος, ένα-ένα, εφόσον η πείρα της ζωής μου θα με κάνει κύριο ενός εκάστου των θεμάτων που είχα να πραγματευθώ. Τα λόγια του Γκαίτε μ’ έκαναν και κέρδισα πολλά χρόνια σοφίας και προόδου˙ αισθάνομαι στα βάθη της ψυχής μου, τι ανεκτίμητο είναι πλεονέκτημα να συναντήσεις ένα αληθινό Διδάσκαλο. Τι δεν θα μάθω συνάμα τον χειμώνα αυτόν κοντά του! Πόσον δεν θα ωφεληθώ από τη συντροφιά του και μόνο και όταν ακόμα δεν λέγει τίποτα εξαιρετικό! Η μορφή του, η γειτνίασή του και μόνη μου φαίνονται διδακτικότατες και όταν ακόμα μήτε ένα λόγο δεν προφέρει.
--------------------------------------------------------------------------
Το ανωτέρω απόσπασμα, προσαρμοσμένο τρόπον τινά στη σημερινή γραφή, από το υπέροχο βιβλίο "Συνομιλίαι Εκκερμαν με τον Γκαίτε" του Johann Peter Eckermann, σε μετάφραση Νίκου Καζαντζάκη.
Ακολουθούνε, σε μορφή εικόνας, οι αντίστοιχες σελίδες από το πρωτότυπο βιβλίο, το οποίο μπορείτε, στη διεύθυνση αυτή: anemi.lib.uoc.gr, να το κατεβάσετε ολόκληρο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου