Το Δαφνί [Δημήτρης Γρ. Καμπούρογλου, σε απόδοση στα νέα ελληνικά] - I’ Οι εικόνες των αυτοκρατόρων.

I’ Οι εικόνες των αυτοκρατόρων.

Οι προηγούμενοι από μας που είχαν ασχοληθεί με τη Μονή του Δαφνιού είχαν υπόψη μόνο τον υπάρχοντα σήμερα ναό, του 10ου αιώνα, διακοσμημένο και με θαυμάσια ψηφιδωτά σε κατάχρυσο έδαφος, για τα οποία θα μιλήσουμε. Κατόπιν όμως ήρθε νέο φως σχετικά με το παρελθόν της Μονής και παραδέχονται οι δικοί μας και οι ξένοι, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί με το Αττικό τούτο θαύμα της Βυζαντινής τέχνης, ότι την έλλειψη ιστορικών πληροφοριών αναπληρώνει η εύρεση των λειψάνων της παλαιότερης Μονής, του ναού της και του εστιατορίου της. Ένα μόνο ξεχνούν να θυμίσουν: ποιος αποκάλυψε την θαμμένη στα ερείπια ιστορία και τι θα σωζόταν από τα ερείπια αυτά, αν ο αναζητών αποκλειστικά να βρει τον Απόλλωνα αγνοούσε ή περιφρονούσε τα Βυζαντινά αυτά ευρήματα.

Με βάση αυτά, η μέγιστη και ακμαία Μονή του Δαφνιού φαίνεται να ιδρύθηκε στα πρώτα χρόνια μετά από την επικράτηση στην Αθήνα του Χριστιανισμού, στα χρόνια κυρίως που έφτασε στην Αθήνα ο αυτοκράτορας Κώνστας ο Β’, στο χειμώνα του έτους 662 — στην πρώτη Μονή δεχόμαστε ότι έζησε το πλήθος των μοναχών υπό τον πρόεδρο Παύλο. Ο νεώτερος ψηφιδοκόσμητος ναός συμπίπτει πάλι με την άφιξη του έτερου αυτοκράτορα, Βασιλείου του Β’, όταν επισκέφτηκε την Αθήνα μετά από την κατά των βαρβάρων νίκη του, απ’ ότι φαίνεται, στις αρχές του έτους 1019.

Δυο εικόνες Βυζαντινών αυτοκρατόρων, που φτιάχτηκαν κατά τη διάρκεια των αιώνες της Τουρκοκρατίας, από αντιγραφή ίσως σωσμένων μέχρι τότε παλαιότερων εικόνων, καταστράφηκαν κατά τούς τελευταίους μας χρόνους. Ατυχώς της μιας από αυτές — μόνον αυτή μάλιστα εμείς τουλάχιστον γνωρίζουμε στο Δαφνί — η προτού της καταστροφής πραγματοποιηθείσα αντιγραφή δεν μας φαίνεται τελείως πιστή. Αυτό δε το στηρίζουμε πρώτα στις αναμνήσεις μας από τη θέα του ωχρά διασωθέντος πρωτότυπου, το οποίο έχουμε δει, δεύτερον στο ότι η σε ειδικό σύγγραμμα εμφανιζόμενη αναπαράσταση της εικόνας πλησιάζει πολύ στο γνωστό και σχετικό προς τις αντίστοιχες μελέτες πρόσωπο.

Να ήταν άραγε οι εικόνες αυτές προσωπογραφίες εκ του φυσικού των δυο προηγούμενα αναφερομένων αυτοκρατόρων; Δεν μπορούμε να το βεβαιώσουμε, αλλ’ ούτε και να το αρνηθούμε. Οι ενδείξεις μάλιστα κλίνουν υπέρ της παραδοχής της γνώμης, αφού τέτοιες επισκέψεις ούτε συνήθεις ούτε μικρής σημασίας ήταν για την Αθήνα, οι δε τεχνοτροπίες των δύο ναών του Δαφνιού δεν ανατρέπουν την γνώμη αυτή, αλλά μάλλον την ενισχύουν.

Ως προς την φρουριακή περιτοίχιση του Δαφνιού, και αν δεχθούμε αυτή ως σχετιζόμενη με τα στρατιωτικά μέτρα του Ιουστινιανού, όπως υποστηρίζεται, θα ήταν πάντως δυνατό να μην περιέβαλε, η περιτοίχιση αυτή, χριστιανικό ακόμα ίδρυμα. Αυτό τουλάχιστον ο εντός της βορεινής στοάς αποκαλυφθείς από εμάς βωμός διαλαλεί πειστικότατα.