Σε συνέχεια τής ανάρτησης για την αρχαία οδό, στο Χαϊδαρόρεμα, στο Ποικίλο όρος, και κατόπιν επικοινωνίας που είχα με τον κ. Τάσο Λύτρα (σ.σ. να σημειωθεί ότι η ανάδειξη τού θέματος, με τη δημοσίευση τού άρθρου στο xaidarisimera.gr, είναι δικό του έργο), μου έστειλε τα στοιχεία, που έχει συλλέξει και μέσω των οποίων αποδεικνύεται αφενός η μακραίωνη, αδιάλειπτη από τα αρχαία χρόνια μέχρι το μεσοπόλεμο, λειτουργία τής οδού αυτής αφετέρου ότι ήτανε μια όχι κύρια αλλά πάντως σημαντική οδός – πέρασμα τού αρχαίου αλλά και των νεότερων χρόνων οδικού δικτύου.
- Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Sylvian Fachard και τον χάρτη του*…
…βόρεια τής Ιεράς Οδού, υπήρχανε δύο ακόμα δρόμοι οι οποίοι διασχίζανε το Ποικίλο όρος (σ.σ. για να μην υπάρχει μπέρδεμα με το χάρτη αλλά και το χρονογράφημα τού Δημήτρη Χατζόπουλου κατωτέρω, να τονιστεί ότι στα αρχαία χρόνια μέχρι και πρόσφατα, το σήμερα καλούμενο Ποικίλο όρος ονομαζόταν Αιγάλεω όρος και το σήμερα καλούμενο Αιγάλεω όρος Κορυδαλλός) προς το Θριάσιο Πεδίο. Αυτός που έχει σημειωθεί στον κόκκινο κύκλο είναι του Χαϊδαρορέματος.
- Στον σχετικό με το Ποικίλο όρος Karten Von Attika (σ.σ. οι εν λόγω χάρτες είναι στην ουσία τους ψηφιοποιημένα έργα των E. Curtius και J. A. Kaupert) απόσπασμα χάρτη, έχει σημειωθεί με κόκκινη γραμμή ενώ στον κόκκινο κύκλο βρίσκεται το μέρος του, ίχνη τού οποίου έχουνε διασωθεί στα ανάντη τού Χαϊδαρορέματος.
- Τέλος ένα χρονογράφημα τού Δημήτρη Χατζόπουλου (το υπογράφει ως Πεζοπόρος) από την εφημερίδα Εμπρός τής 5ης Δεκέμβρη 1922 όπου στο τέλος περιγράφει πώς κατέβηκε στο Χαϊδάρι μέσω του δρόμου αυτού.
ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ - ΖΑΣΤΑΝΗ ΤΟΥ ΑΙΓΑΛΕΩ
Ανατολικώς του λόφου Δεμερτζή δρόμος άγει προς τας δυτικάς υπωρείας του Αιγάλεω. Αφίνομεν βορείως σιδηροδρομικόν φυλακείον προς την Ζαβερδέλλαν και νοτίως το Στεφάνι, προκειμένου να επισκεφθώμεν την «Σπηλιάν Δεμερτζή» ή «Τρύπαν του Στεφάνι.» Ελαχίστη είναι η απόστασίς της από τον λόφον Δεμερτζή, μόλις δέκα λεπτά με κανονικόν βήμα. Ο δρόμος ανερχόμενος προς την πλαγιάν του Αιγάλεω περνά από χαριτωμένον πευκώνα, δι’ αυτού δε επικοινωνούν επίσης οι κάτοικοι της Χασσιάς με τον Ασπρόπυργον. Προτιμούν τον δρόμον τούτον από τον άλλον, ο οποίος φέρει δια της νοτίου πλευράς της Πέτρας του Εβραίου προς τον Ασπρόπυργον, αν και είνε μακρύτερος. Είνε δε ο δρόμος αυτός επί των υπωρειών του Αιγάλεω περίπου συνέχεια της αρχαίας κεντρικής οδού επί του «Δέματος» την οποίαν περιέγραψα. Η «Τρύπα του Στεφάνι» έχει αρκετόν, κρύο και ελαφρόν ύδωρ. Είνε η μοναδική πηγή του ανυδροτάτου όρους και αξίζει η επίσκεψις της σπηλιάς ακόμη περισσότερον δια το άριστον νεράκι της. Προτού να φθάσωμεν την σπηλιάν, εις το ρίζωμα του βουνού, ο δρόμος διχάζεται εις μονοπάτια. Το προς τα δεξιά ανεβαίνει κατ’ ευθείαν εις τον Αιγάλεω δια μέσου πεύκων, το δε προς τα αριστερά, πλατύτερον, είνε ο δρόμος της Χασσιάς, που περνά εμπρός από την σπηλιάν. Εκείθεν κατ’ ευθείαν άλλος δρόμος ανέρχεται επίσης προς τον Αιγάλεω προς ανατολικήν διεύθυνσιν, δεξιά της μεγάλης χαράδρας της Ζάστανης, ενώ ολίγον παρακάτω, άλλος ανηφορίζει βορειοανατολικώς επίσης προς τον Αιγάλεω, αριστερά της χαράδρας. Μετά ώραν αμφότεροι οι δρόμοι ενούνται υψηλά εις το πλατύ οροπέδιον της Ζάστανης εις ένα, ο οποίος κατεβαίνει προς τον αθηναϊκόν κάμπον. Εις το ίδιον οροπέδιον ενούται και ο άλλος δρόμος, ο προ της σπηλιάς Δεμερτζή ανηφορίζων, ως είπομεν επίσης προς τον Αιγάλεων. Ενδιαφέρουσαι όμως είνε και αι τρεις χωρισταί ανηφορικαί αυταί διαδρομαί, διότι εκάστη παρουσιάζει ιδιαίτερα θέλγητρα, δια δε των τριών τούτων ανόδων γνωρίζει τις καλλίτερα το όρος. Η σπηλιά Δεμερτζή κείται εις την βάσιν βράχου, επί του εξωτερικού τοίχου του οποίου εφύη και εμεγάλωσε πεύκον. Ο πευκών στέφει τον βράχον έως το χείλος του επάνω. Σκυφτά προχωρεί τις εις την βραχώδη τρύπαν 4-5 μέτρα και συναντά την λεκάνην του διαυγούς ύδατος. Εις την δεξιάν πλευράν της πηγής είνε υψηλόν επίπεδον άνδηρον με λιθίνους βάσεις. Εις την άκρην του, εις τον βράχον, είνε άλλη σπηλίτσα, σαν καμαρούλα. Η πηγή εχρησιμοποιείτο υπό του κάτωθέν ποτέ χωρίου Στεφάνι, το οποίον δεν παρουσιάζει ίχνος πηγαδιού. Εξ αυτής, λοιπόν, υδρεύετο ο συνοικισμός, ως και εκ του αρχαίου πηγαδιού παρά τον ναόν της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το οποίον ανεφέραμεν. Και αξιόλογον βρύσην είχαν κτίση οι κάτοικοι του εκλείψαντος χωρίου, κάτωθεν της πηγής, εις απόστασιν εκατόν περίπου μέτρων. Η βρύση σώζεται, αλλά χωρίς νερό, καθώς και άνωθέν της μικρά δεξαμενή, εις την οποίαν διωχετεύετο τούτο. Το έδαφος γύρω έχει ίχνη κεραμιδιών, ώστε δεν αποκλείεται η πιθανότης, ότι συνοικισμός θα επεξετείνετο ποτε έως εκεί απάνω. Κατά τας τοπικάς δοξασίας «την βρύσην είχε κτίση ο τούρκος.» Αλλά όλα τα ερείπια της Αττικής κατά τους χωρικούς «ήταν επί Τουρκίας».
Ανατολικώς της «Τρύπας Στεφάνι» έχομεν θαυμασίαν γραφικότητα του Αιγάλεω, την χαράδραν της Ζάστανης. Ενθυμίζει εις μεγαλοπρέπειαν της μεγάλες χώνες της Πάρνηθος, που περιεγράψαμεν, χωρίς βεβαίως να έχη ούτε το ύψος, ούτε το μήκος εκείνων. Αλλά δεν καθυστερούν εις απόκρημνον αγριότητα οι πανύψηλοι φαιοί βραχώδεις τοίχοι της με ευρείας ερυθράς κηλίδας, με πολλές σπηλαιώδεις τρύπες, με αρκετούς οδοντωτούς, μονωμένους μικρούς βράχους εξέχοντας επί των πλευρών της εις παράταξιν. Πλατειά είνε η λευκή κοίτη της ρεμματιάς εις το άνοιγμά της προς τας υπωρείας, ολίγον τι άνωθεν των οποίων σχηματίζει η χαράδρα ευρύτερον θύλακα. Και μία από τας αρίστας ηχούς είνε εις ταύτην. Βαθεία, έντονος, ζωηρά, δυνατή και καθαρωτάτη ηχώ. Τα τσοπανόπουλα παίζουν μαζί της και το άγριον απόκρημνον βαθύ, κοίλον μέρος φαίνεται σαν να αναδίδη από τα έγκατα της γης μυστηριώδεις ισχυράς αναφωνήσεις. Είπομεν ότι εκατέρωθεν της χαράδρας ανεβαίνουν δύο μονοπάτια προς τον Αιγάλεων. Ποικιλότερον είνε το προς τα δεξιά. Το προς τα αριστερά έχει το ενδιαφέρον, ότι περνά από το «Πυργάρι», από βουνόν εις την κορυφήν του οποίου είνε λείψανα αρχαίου πύργου, ως εκείνα που έχομεν αναφέρη έως τώρα εις τον Αιγάλεων. Το προς τα δεξιά μονοπάτι περνά από μικρόν πευκώνα και εντός του μυχού του όρους διέρχεται από δύο πέτρινα σπιτάκια με μεγάλα μανδριά. Είνε ποιμενική χειμερινή εγκατάστασις των εκ Χασσιάς αδελφών Γιάννη και Μήτσου Κόλια, τους οποίους το καλοκαίρι συνηντήσαμεν παραμένοντας εις την χαράδραν του Φίχτι της Πάρνηθος. Χαρές είχαν τώρα τον χειμώνα δια τα νεογνά αρνάκια και ερίφια. Οι ποιμένες γνωρίζουν να εκλέγουν εις τον Αιγάλεων βαθείας, κλειστάς, μη προσβαλλομένας πολύ από τους ανέμους γωνίας, εις τας οποίας διαχειμάζουν.
Υπερθεν των μανδριών ανηφορίζει κυκλικά το μονοπάτι επί της πευκοφύτου βραχώδους πλευράς του βουνού και φθάνει εις την ράχην. Ανάβασις διαρκούσα ημίωρον γοητευτικώτατον. Εκλεκταί αι απόψεις της θαλάσσης της Ελευσίνος, του Τρίκκερι, των Γερανίων, του Κιθαιρώνος, της Πάρνηθος. Θα ήθελε κανείς να παραταθή η ανάβασις ώρας. Ο Αιγάλεως, όπως και ο Κορυδαλλός, έχουν αυτήν την ιδιαιτέραν γοητείαν, την εγγύς άποψιν της θαλάσσης του Σαρωνικού, ο οποίος προσδίδει περισσοτέραν ωμορφιάν εις το όρος, δια να λάβη άλλην τόσην. Και αν παρεκτραπήτε από το μονοπάτι και ανεβήτε το βουνό δια μέσου των βράχων παρά το χείλος της χαράδρας της Ζάστανης η απόλαυσις είνε ζωηροτέρα. Βλέπετε την χαράδραν εις όλον το απότομον βάθος της. Καθ΄ όσον προχωρεί προς τα έσω του βουνού στενεύει και τέλος γίνεται ρεμματάκι εις κοιλάδα, όπου υπάρχουν άλλα μανδριά, προφυλαγμένα εις το κοίλωμα ταύτης. Ανωθέν της είνε το πλατύ οροπέδιον της Ζάστανης, όπου είπομεν, ότι καταλήγουν οι δύο άλλοι δρόμοι εκ των δυτικών υπωρειών. Ωραία φυσά επάνω εις το ευρύ, στρωτόν οροπέδιον, εις το άκρον του οποίου διανοίγεται η θέα προς τα Φάληρα, τον Σαρωνικόν, τας Αθήνας και τον Υμηττόν. Από το οροπέδιον διακρίνετε αρχαίους πύργους και φυλάκια γύρω. Γοργά τώρα κατηφορίζει ο δρόμος προς τας ανατολικάς υπωρείας, προς το Χαϊδάρι. Με πολλές κορδέλλες κατεβαίνει, αλλά δια μέσου τούτων είνε ευθύ περίπου, κατηφορικώτερον παραμονοπάτι, δια του οποίου κατρακυλάτε γοργότατα και ευκολώτατα. Εις το ρίζωμα συναντάτε καμίνι, όπου ο δρόμος γίνεται καρρόδρομος. Προηγουμένως διχάζεται και η βορειοανατολική διεύθυνσίς του φέρει προς τον κάμπον δια την Κολοκυνθούν. Προχωρούντες εις τον καρρόδρομον θα περάσετε από μεγάλα στεγασμένα μανδριά και θα φθάσετε το εκκλησάκι του αγίου Γεωργίου του Χαϊδαριού. Οπισθέν σας ο Αιγάλεως τώρα έχει απλήν και ήρεμον όψιν ραχούλας. Δεν προδίδει τίποτε από τας ιδιαιτέρας ωμορφιάς του, τας οποίας κρύπτει ζηλοτύπως.
ΠΕΖΟΠΟΡΟΣ
Κλείνοντας θα πρέπει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με τον Τάσο Λύτρα, ο πύργος με φρυκτωρία, που υπήρχε δίπλα στον υπόψη δρόμο, στην κορυφογραμμή, στη θέση 38°02’05’’N 23°39’17’’E ήτανε φυλάκιο που επόπτευε το συγκεκριμένο δρόμο – πέρασμα.
*ο οποίος έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο: Autopsy in Athens – Recent Archaeological Research on Athens and Attica – Edited by Margeret M. Molies © Oxbow Books 2015 – Oxford & Philadelphia [σ.σ. η δημοσίευση στο παρόν ιστολόγιο είναι νόμιμη καθόσον στο pdf αναφέρεται: This pdf of your paper in Autopsy in Athens belongs to the publishers Oxbow Books and it is their copyright. As author you are licenced to make up to 50 offprints from it, but beyond that you may not publish it on the World Wide Web until three years from publication (June 2018), unless the site is a limited access intranet (password protected).],
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου