16 Μαρτίου 2013

Ταξική Διαστρωμάτωση στην Ελλάδα [Γιώργος Π. Τριανταφυλλόπουλος]


[…]
«Η τάξη ως γενική έννοια (σε αντιδιαστολή με μια συγκεκριμένη τάξη) είναι βασικά μια σχέση. Και η τάξη, όπως την εννοεί ο Μαρξ, πρέπει να νοείται σε στενή συνάφεια με τη θεμελιακή μαρξική έννοια των «σχέσεων παραγωγής»: των κοινωνικών σχέσεων στις οποίες έρχονται οι άνθρωποι κατά τη διαδικασία της παραγωγής, και που βρίσκουν νομική έκφραση σε μεγάλο βαθμό είτε ως σχέσεις ιδιοκτησίας είτε ως σχέσεις εργασίας.» G.E.M de Ste Croix. Πρόλογος στο: Ο ταξικός αγώνας στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο. σ 59.
«Τάξη είναι η συλλογική κοινωνική έκφραση του γεγονότος της εκμετάλλευσης, του τρόπου που η εκμετάλλευση ενσωματώνεται σε μια κοινωνική δομή. Με τον όρο εκμετάλλευση εννοώ την ιδιοποίηση μέρος του προϊόντος της εργασίας άλλων. Μια τάξη (μια συγκεκριμένη τάξη) είναι μια ομάδα ατόμων σε μια κοινότητα που η ταυτότητά της καθορίζεται από τη θέση της μέσα στο όλο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής, το οποίο χαρακτηρίζεται πάνω απ' όλα από τη σχέση αυτών των ατόμων (πρώτα πρώτα με βάση το βαθμό της ιδιοκτησίας ή του ελέγχου) προς τους όρους της παραγωγής (δηλαδή τα μέσα παραγωγής και την παραγωγική εργασία) και προς τις άλλες τάξεις.» G.E.M de Ste Croix. Πρόλογος στο: Ο ταξικός αγώνας στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο. σ 72.
Μετά τον ορισμό των τάξεων ας δούμε αυτόν του Immanuel Wallerstein από το έργο του «Φυλή Έθνος Τάξη» που έγραψε με τον Etienne Balibar όπου ουσιαστικά ορίζει τον αστό και τον προλετάριο αναφερόμενος στον καπιταλισμό. Σύμφωνα με τον Immanuel Wallerstein:
«Αυτό που ορίζει τον αστό δεν είναι ούτε ένα ιδιαίτερο επάγγελμα, ούτε ακόμη το νομικό καθεστώς του ιδιοκτήτη (αν και ιστορικά υπήρξε σημαντικό) αλλά το γεγονός ότι ο αστός αποκτά, είτε ως άτομο είτε ως μέλος μιας κοινότητας, ένα μέρος της υπεραξίας που δεν δημιούργησε ο ίδιος και είναι σε θέση να επενδύσει (για ακόμα μια φορά είτε ως άτομο είτε ως μέλος μιας κοινότητας) ένα μέρος αυτής της υπεραξίας σε κεφαλαιουχικά αγαθά» (Immanuel Wallerstein Φυλή Έθνος Τάξη. σ 179). Και συνεχίζει: «...τότε πρέπει να ορίσουμε το προλεταριάτο ως την τάξη η οποία παραχωρεί σε άλλους ένα μέρος της υπεραξίας την οποία παράγει». (ο.π σ 184)
[…]
Ας προσπαθήσουμε τώρα να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας για την ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας μέσα στο θολό τοπίο τόσο του ορισμού των τάξεων αλλά και άλλο τόσο των ασαφών ορίων και κριτηρίων των διαφόρων τάξεων και στρωμάτων. Ας αρχίσουμε από τα ευκολότερα. Πόση είναι η αστική τάξη στην Ελλάδα; Από τις μελέτες που παρουσιάζουν οι Hakon Leiulfsrud, Ivano Bison & Erling Solheim, αλλά και με βάση όλα τα στοιχεία που παραθέσαμε, η αστική τάξη στη Ελλάδα ανέρχεται σε 300.000 άτομα περίπου. Στο πλήθος αυτό καταλήγουμε κάνοντας χρήση του ορισμού πως στην αστική τάξη ανήκουν τα άτομα που κατέχουν μέσα παραγωγής ή έχουν θέση διευθυντική και ελέγχου στη διαχείριση και τον έλεγχο του κεφαλαίου. Αυτή είναι η μεγαλοαστική τάξη η οποία συνδέεται και κατέχει τις μεγάλες επιχειρήσεις. Το ποσοστό τους στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό βρίσκεται μεταξύ του 6 και του 8%. Αυτή είναι ουσιαστικά η κυρίαρχη τάξη στην Ελλάδα.
Ας περάσουμε τώρα στη διερεύνηση του μεγέθους των άλλων τάξεων και στρωμάτων Το […] 63% του ενεργού πληθυσμού είναι μισθωτοί. Κοντά στα 2,8 εκατομμύρια επομένως κατά τα έτη 2008 και 2009. Μέσα σε αυτούς βρίσκονται και τα άτομα που ανήκουν στην εργατική τάξη. Φυσικά δεν ανήκουν όλοι οι μισθωτοί στην εργατική τάξη. Αρκετά μέλη ακόμη και της αστικής τάξης εμφανίζονται σαν μισθωτοί. Είναι όλοι αυτοί οι οποίοι παίζουν ενεργητικό και αποφασιστικό ρόλο στη διαχείριση και τον έλεγχο του κεφαλαίου. Ας προχωρήσουμε όμως.
Η «καθαρή» εργατική τάξη […] πρέπει να ανέρχεται γύρω στα 900.000 άτομα συναριθμώντας τους εργαζόμενους στη μεταποίηση, την ενέργεια και τις κατασκευές. Άλλα 900.000 άτομα εργάζονται στους τομείς των υπηρεσιών. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν οι τομείς παροχές εστίασης και καταλύματος (296.000), των μεταφορών και αποθηκεύσεων (185.200 άτομα), χρηματοπιστωτικά και διαχείριση ακίνητης περιουσίας (112.000 άτομα). Από αυτούς ένα ποσοστό είναι αυτοαπασχολούμενοι και δεν ανήκουν στην κατηγορία των μισθωτών. Ένα μεγάλο ποσοστό τους όμως εργάζονται σαν μισθωτοί στον τομέα των υπηρεσιών αλλά και του χονδρικού και λιανικού εμπορίου. Ο αριθμός των μισθωτών στο σύνολο των υπηρεσιών που έχουν σχέση εξαρτημένης εργασίας πρέπει να ανέρχεται γύρω στις 700.000 άτομα.
Το σύνολο αυτών των ατόμων ανήκει στην εργατική τάξη γιατί ακόμη κι αν δεν παράγουν άμεσα υπεραξία η εργασία τους ή παίζει έναν ρόλο σημαντικό για την παραγωγή αξίας και υπεραξίας, μεταφορές, επικοινωνίες, πίστη, είτε είναι ενδιάμεσοι φορείς στο μοίρασμα της υπεραξίας μεταξύ των τμημάτων της αστικής τάξης. Το σύνολο επομένως της εργατικής τάξης στην Ελλάδα είναι γύρω στο 1,5 εκατομμύρια άτομα αποτελώντας το 1/3 περίπου του οικονομικά ενεργού πληθυσμού κατά το 2008. Το ποσοστό αυτό βρίσκεται σε συμφωνία και με τα δεδομένα των πινάκων 4 και 5.
Ιδιαίτερη κατηγορία μισθωτών αποτελούν φυσικά οι δημόσιοι υπάλληλοι. Ο αριθμός τους ανέρχεται κατά το 2008 κοντά στους 800.000. Το 2012 ο αριθμός τους είχε μειωθεί στους 670.000 περίπου. Το σώμα των δημοσίων υπαλλήλων δεν είναι ομοιογενές ταξικά. Ένα σημαντικότατο ποσοστό αυτών σαφώς και δεν έχει τα χαρακτηριστικά εκείνα που μπορούν να τους κατατάξουν στην εργατική τάξη. Το γεγονός της μη παραγωγής υπεραξίας, τουλάχιστον από ένα σημαντικό ποσοστό αυτών, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που δεν επιτρέπουν την ένταξή τους στην εργατική τάξη. Όχι μόνο δεν παράγει υπεραξία αλλά το εισόδημά της προέρχεται από την υπεραξία που αποσπάται από τους άμεσους παραγωγούς. Εκτός αυτού μεγάλα τμήματα των δημοσίων υπαλλήλων αποτελούν τον ταξικό κρατικό μηχανισμό που συνειδητά ή μη προασπίζεται και επιβάλλει τα συμφέροντα της αστικής τάξης παίζοντας σημαντικό ρόλο στην αναπαραγωγή του αστικού συστήματος..
Στην κατηγορία των υπαλλήλων που βρίσκονται σαφώς στην υπηρεσία του συστήματος και αντλούν το εισόδημά τους ακριβώς γι αυτό ανήκουν τα ανώτερα τμήματα της κρατικής γραφειοκρατίας, οι δικαστές, η αστυνομία και ο στρατός. Αν θελήσουμε να δώσουμε έναν απόλυτο αριθμό αυτών τότε θα καταλήξουμε σε έναν αριθμό κοντά στις 250 με 300 χιλιάδες άτομα. Αυτή η ομάδα μισθωτών βρίσκονται ταξικά απέναντι στην εργατική τάξη ταυτίζοντας τα συμφέροντά τους με αυτά της αστικής τάξης. Ένα μικρό ποσοστό αυτών, ιδιαίτερα ανώτερα τμήματα της γραφειοκρατίας, των δικαστικών, του στρατού και της αστυνομίας ανήκουν στην αστική τάξη.
Το υπόλοιπο τμήμα των εργαζόμενων στο δημόσιο βρίσκονται σε μια ταξικά επαμφοτερίζουσα θέση. Από τη μια το εισόδημά τους προέρχεται από την υπεραξία που αποσπάται τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό παίζοντας και υποβοηθητικό ρόλο στην αναπαραγωγή του συστήματος από την άλλη όμως η εργασία τους συμβάλλει στην παραγωγή αξίας τόσο με έμμεσο όσο και με άμεσο τρόπο. Στην κατηγορία αυτή ανήκει κυρίως η μεγάλη ομάδα των εκπαιδευτικών και των υγειονομικών καθώς και η κατώτερη γραφειοκρατία.
Τα μικροαστικά στρώματα, εκείνο δηλαδή που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά των μεσαίων τάξεων, ανέρχεται στο 37% περίπου του ενεργού πληθυσμού δηλαδή γύρω στα 1,7 εκατομμύρια άτομα σύμφωνα με όλα τα στοιχεία που έχουμε παραθέσει. Από αυτούς ο κύριος κορμός είναι οι ασχολούμενοι με το εμπόριο, τις υπηρεσίες, ελεύθεροι επαγγελματίες (664.600) και οι αγρότες (491.500). Καταλήγουμε επομένως:
ΑΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ                          300.000
ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ                 1.500.000
ΜΙΚΡΟΑΣΤΟΙ                       1.700.000
ΕΠΑΜΦΟΤΕΡΙΖΟΝΤΕΣ         900.000

Με τον όρο επαμφοτερίζοντες εννοώ άτομα που ταξικά βρίσκονται σε ενδιάμεσες θέσεις μεταξύ των τριών άλλων τάξεων. Σε αυτούς ανήκουν μεγάλα τμήματα των εργαζόμενων στο δημόσιο αλλά και μεσαία στελέχη που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα και ιδιαίτερα σε αυτό των υπηρεσιών. Η ταξική θέση της πλειονότητας αυτών των στρωμάτων βρίσκεται πιο κοντά στην εργατική τάξη ή ακόμη και εντάσσονται σε αυτή όσον αφορά το εισόδημά τους. Ουσιαστικά βλέπουμε μια τριχοτόμηση της ελληνικής κοινωνίας.
Τα παραπάνω δεδομένα θα ανατραπούν μέσα στην κρίση που βιώνουμε. Το μεταβατικό στάδιο της αλλαγής της κοινωνικής και ταξικής σύνθεσης της ελληνικής κοινωνίας είναι η στρατιά των ανέργων που ανέρχεται πλέον στο 1/3 του πληθυσμού. Το τσάκισμα των μικροαστικών στρωμάτων και η βίαιη προλεταριοποίησή τους θα μειώσει δραματικά το ποσοστό των στρωμάτων αυτών και το ειδικό βάρος τους στο κοινωνικό και πολιτικό status. Παρ' όλ' αυτά για το σήμερα μετρά η κοινωνική διαστρωμάτωση που παρουσιάσαμε.
[…]
Για τα κόμματα της ελληνικής αριστεράς η γνώση της ταξικής διαστρωμάτωσης της ελληνικής κοινωνίας, και της μεταξύ τους διαπάλης, είναι εκείνη που μπορεί να τους επιτρέψει να κατανοήσουν το σύνολο των διαχρονικών πολιτικών που δημιούργησαν το θεσμικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο ύπαρξης της ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας. Ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες που οι μεταβολές στην κοινωνική διαστρωμάτωση είναι δραματικές ενώ ταυτόχρονα η αριστερά και οι προτάσεις της βρίσκονται περισσότερο από ποτέ, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντας των εργαζόμενων η γνώση της ταξικής διαστρωμάτωσης, των συμφερόντων, των συμμαχιών αλλά και των μεταβολών είναι εντελώς απαραίτητη για τον καθορισμό της τακτικής και της πολιτικής των αριστερών και κομμουνιστικών κομμάτων.
Οι αναφορές επομένως των αριστερών και κομμουνιστικών κομμάτων στην εργατική τάξη, στα συμφέροντά της και την εξουσία της έχουν στη βάση τους έναν ιδεότυπο. Μια αναφορά επομένως που ανταποκρίνεται, σε υποκειμενικό επίπεδο, σε λίγους. Πολύ λίγοι αισθάνονται πως ταυτίζονται με το αντικείμενο της αναφοράς καθώς δε θεωρούν τον εαυτό τους, ή και δεν είναι, μέρος της εργατικής τάξης. Η ορθή επομένως αναφορά των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων στην εργατική τάξη και την εξουσία της πρέπει να βρίσκεται σε συμφωνία με τον υποκειμενικό αυτοπροσδιορισμό των ίδιων των εργατών. Η ιδεολογική και φιλοσοφική θέση για τον ιστορικά πρωτοπόρο ρόλο της εργατικής τάξης και η έκφραση των συμφερόντων όλων των εργαζόμενων από τα συμφέροντα της εργατικής τάξης πρέπει να διασαφηνίζονται με απόλυτη καθαρότητα τόσο κατά την επαφή των εργαζόμενων με τα πολιτικά κόμματα της αριστεράς αλλά άλλο τόσο και κατά το σχεδιασμό των τακτικών των πολιτικών υποκειμένων της αριστεράς. Τα παραπάνω ίσχυαν πάντα αλλά αποκτούν ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα σήμερα όπου η επίθεση του κεφαλαίου στην εργασία παίρνει πρωτοφανή μορφή ενώ παράλληλα τα μικρομεσαία στρώματα καταστρέφονται ταχύτατα. Η διείσδυση του λόγου της αριστεράς τόσο στην ίδια την εργατική τάξη όσο και στα κοινωνικά στρώματα που καταστρέφονται απαιτεί γνώση των συνθηκών ύπαρξης των τάξεων και των στρωμάτων όσο και των μεταβολών που πραγματοποιούνται.






Εδώ διαβάστε όλο το άρθρο από το blog "επ' αριστερά" του Γιώργου Π. Τριανταφυλλόπουλου

Δεν υπάρχουν σχόλια: