Αλίκη Ψαχούλα - Μποράντζα

Διαβάστε ή κατεβάστε (σε μορφή pdf), ακολουθώντας το σύνδεσμο εδώ, το ενενηκοστό δεύτερο βιβλίο της σειράς "εν καινώ" των 24Γραμμάτων, την ποιητική συλλογή: "Μποράντζα" της Αλίκης Ψαχούλα.

ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ

Ας μη χρειάζεται να φαντάζομαι.

Να καταργηθεί αυτή η νηναιμία.

Είδες πώς έπαιξα με τη λέξη;

Τη βρίσκεις ενδιαφέρουσα έτσι;

Θέλεις να σχολιάσεις το παίγνιο;

Ή θέλεις να την τσαλακώσεις στα χέρια σου

για να την ξαναγράψεις;

Άκου.

Την πόρτα πίσω μου την κλείνω για να την κλειδώσεις.

Βάλε δίπλα μου

μια λάμπα, ένα κερί, έναν ήλιο, ένα φεγγάρι μια καιόμενη βάτο—

ό,τι στο καλό θες—

ζωγράφισε ένα παράθυρο γύρω από τα μάτια μου,

δώσε μου να κρατάω ένα ξερό κλαδί—

ό,τι νομίζεις—

και μετά αφαίρεσέ τα όλα αυτά

μέχρι να με βρεις.

ΑΦΑΙΡΕΣΗ

Εμείς που δεν έχουμε ουρανό

δεν ξέρουμε τί να κάνουμε τα σύννεφα.

Τα τεντώνουμε, τα σκίζουμε

τα τρώμε και τα πίνουμε.

Όταν ξαπλώνουμε ανάσκελα

με τα χέρια πίσω απ’το κεφάλι

βλέπουμε ρυτιδιασμένα ρεύματα

και σκεφτόμαστε

πόσο όμορφα

τί θαυμάσια

θα ήταν

να υπήρχε αυτό

που δε θυμόμαστε.

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ [Απόστολος Θηβαίος]

ΑΛΙΚΗ ΨΑΧΟΥΛΑ, «ΜΠΟΡΑΝΤΖΑ»

Αυτή η αναγωγή εντός των παρενθέσεων οδηγεί σε μικρές εξερευνήσεις. Μια αφορμή για να αποκαλυφθούν οι καθοριστικές σηματοδοτήσεις, τα υλικά δηλαδή που διαμορφώνουν τον κώδικα και την ατμόσφαιρα του ίδιου του ποιήματος. Κάπως έτσι ο Καραβάς και οι πηγές του Αμίρ Λη έρχονται στην επιφάνεια, λουσμένες με τη μεταφυσική που προσφέρει ο χρόνος στην ανεξιχνίαστη πια ιστορία. Η απόσταση, το λαϊκό αίσθημα που συντηρεί αυτές τις ταπεινές ιστορίες των τόπων, τα μικρά και τα μεγάλα δράματα που σχετίζονται πάντα με κορυφαίες ιδέες και υψηλά αισθήματα συνιστούν τα συνθετικά συστατικά των διάσημων ή και λιγότερο γνωστών μύθων οι οποίοι χαρακτηρίζουν ολόκληρες γεωγραφίες. Συμπορεύονται με την πραγματική, την καταγεγραμμένη ιστορία προσδίδοντας στους τόπους τις πιο αληθείς ταυτότητες. Οι δοξασίες για το Αρκάδι, οι περιοχές των αρχαίων νεκρομαντείων, νησιά και ορεινοί, αποκλεισμένοι πια οικισμοί επιβεβαιώνουν την φυσική, ελληνική τάση να αποκρυσταλλώνεται σε μύθους και θρύλους το ειδικό πνεύμα που διαποτίζει μια ορισμένη, γεωγραφική περιοχή.

Η συλλογή της Αλίκης Ψαχούλα «Μποράντζα» δεν μπορεί παρά να συνεπάγεται και ν΄ αποκαλύπτει τον ειδικό δεσμό της ποιήτριας με το νησί των Κηθύρων. Μια μικρή επισήμανση σχετικά με την προέλευση της ονομασίας, μια σύντομη πρόταση που θα μπορούσε να σταθεί ισάξια πλάι στα τραγούδια καθορίζει τις γεωγραφικές και ψυχολογικές συντεταγμένες της συλλογής. Η θεραπεία της μελαγχολίας είναι άλλωστε ένας στόχος αρκετός, μια στέρεα και ικανή αφορμή για να σταθούν τα ποιήματα. Σε μια εποχή εξειδικεύσεων και προκλητικών, ατομικών φιλοδοξιών, μια τέτοια σκοπιμότητα φαντάζει πιο συλλογική, περισσότερο ανθρωποκεντρική και συνυφασμένη με τον παρηγορητικό στόχο τον οποίο επέβαλε η τέχνη ως σκοπό σ΄ όλες τις εκφράσεις της. Ολόκληρη η «Μποράντζα» είναι μια μέθοδος θεραπευτική. Η προσωπική ανάγκη ίσως εδώ να γίνεται η αφορμή για ποιήματα τρυφερά, εξομολογητικά, μ΄ απρόσμενο βάθος. Μικρές απόπειρες εξομολόγησης που συνιστούν τον κοινό τόπο της σωσμένης, λαϊκής ποίησης. Η ελληνική, ποιητική παράδοση δεν στάθηκε ποτέ σοφιζόμενη απέναντι στο βίο και τα πάθη του, αλλά γνήσια και αυθεντική κόπιασε να περισώσει ό,τι μπορούσε απ΄ τις καιόμενες ψυχές, διδάσκοντας τις καινούριες, τις δεκτικές φωνές.

 Το ποίημα του Καραβά θα μπορούσε να έχει γραφτεί κοντά στις πηγές του Αμίρ Λη. Εκεί που ο Γιώργης της ελληνικής, δημοτικής ποίησης διέσωσε για πάντα την τιμή ενός τόπου. Κρυμμένη μες στις πρασιές, μες στ΄ αρχαία νερά η Ψαχούλα φτιάχνει τραγούδια για την πικρή ιδέα του θανάτου. Άλλη αναπαράσταση δεν υπάρχει απ΄ τα σύμβολα, τις εποχές, την αργή και ανεπανάληπτη κινησιολογία της επιθανάτιας χάρης. Είναι ο θάνατος πράξη ηρωική, γεμάτη ομορφιά και μεταφυσική, σαν όλα τα μυστήρια ετούτου του κόσμου. Έτσι, εκείνο το νεκρό πουλί που είναι σαν νεκρό, εκείνος ο χειμώνας που εισέρχεται στην αθέατη επαρχία του νησιού, μονάχα αυτά τα υλικά μπορούν να ζωγραφίσουν την πράξη του θανάτου, τον καταιγισμό του χρόνου όταν εξαντλείται η ζωή και δεν μπορεί μ΄ ανθρώπινα στοιχεία να αποσαφηνιστεί. Σ΄ άλλον τόπο δεν θα μπορούσε να υπάρξει θάνατος ομορφότερος. Σ΄ άλλη τέχνη, με οικονομία πιο θαυμαστή δεν θα μπορούσε ο δημώδης μύθος να μεταγγίσει τόσο ήθος στις τελευταίες στιγμές, τέτοια συγκίνηση εκφερόμενη απ΄ τα απλά, τα φυσικά σύμβολα του ελληνικού κόσμου. Η ταπεινή ψυχή του Καραβά δεν πεθαίνει. Καμιά τέτοια ομολογία. Είναι σαν νεκρό, είναι απ΄ ανθρώπου πρόσωπο, είναι μια μορφή μεταφυσική βαθιά μες στο ρίγος της φύσης. Όλα όσα δεν ομολογούνται σε τούτο το ποίημα, εννοούνται από μια συναισθηματική νοημοσύνη. Αυτή η τελευταία καθιστά ξεχωριστή την καταγραφή του Καραβά και συνεπάγεται μια άλλη σημασία και δυναμική για τη συλλογή της Αλίκης Ψαχούλα.

Η κριτική θα μπορούσε να καταγράψει τις τεχνικές ατέλειες, τις δάνειες σχέσεις, τους ποιητικούς δεσμούς. Η ανάγνωση των ποιημάτων και αποδόμησή τους είναι δυνατόν να αποκαλύψει σ΄ όλο του το εύρος το εργαστήρι του ποιητή. Όμως, η ποίηση ό,τι έχει να πει το καταθέτει απ΄ τον πρώτη της σφυγμό. Η αντίστροφη αναλογία ανάμεσα στην οικονομία του λόγου και το νόημά του υπάρχουν φορές που αγγίζει σπουδαία ύψη, καθιστώντας ευλογημένη την ποίηση για τον ίδιο τον αναγνώστη. Μ΄ αυτούς τους δύο όρους υποδεχόμαστε τη συλλογή της Αλίκης Ψαχούλα καθώς προκύπτει αβίαστη μέσα απ΄ τις ελληνικές, τις μυστικές πηγές της.