To έγκλημα της κλειτοριδοεκτομής [Αριάνδη Γερούκη]

To έγκλημα της κλειτοριδοεκτομής. (πηγή 24γράμματα)

ΚΛΕΙΤΟΡΙΔΕΚΤΟΜΗ

ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

γράφει η ΑΡΙΑΔΝΗ ΓΕΡΟΥΚΗ, Ιστορικός-Ανθρωπολόγος του Δικαίου και Δρ. Ιστορίας της

Σορβόννης.

Αίγυπτος, Αιθιοπία, Γάμπια, Γουινέα, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Ερυθραία, Κένυα, Ακτή Ελεφαντοστού, Μάλι, Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Νιγηρία, Τζιμπουτί, Σιέρα Λεόνε, Σομαλία, Σουδάν, Τσαντ, Λιβερία, Υεμένη, Ινδονησία, Ομάν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αλλά και κοινότητες μουσουλμάνων μεταναστών στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Ευρώπη... Οι κοινωνικοί επιστήμονες κάνουν λόγο για ένα «πολιτιστικό αδίκημα», οι διεθνείς οργανισμοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου θανατηφόρων μολύνσεων, λόγω των μηδαμινών εγγυήσεων υγιεινής προφύλαξης, οι φεμινιστικές και οι κοινωνικές - ακτιβιστικές οργανώσεις καταγγέλλουν ένα έγκλημα κατά των γυναικών και τα Δυτικά κράτη έχουν αρχίσει να την συμπεριλαμβάνουν στην ποινική τους νομοθεσία. Γνωρίζετε ότι σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (που αποτελεί τμήμα του ΟΗΕ), οι γυναίκες που βρίσκονται στη ζωή αυτή τη στιγμή και έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή, υπολογίζονται ούτε λίγο ούτε πολύ σε εκατόν σαράντα εκατομμύρια; Καθημερινά έξι χιλιάδες νεαρά κορίτσια υφίστανται αυτόν τον ακρωτηριασμό των εξωτερικών γεννητικών τους οργάνων, δηλαδή περίπου δυο εκατομμύρια το χρόνο.

Πρόκειται για ένα μαζικό έγκλημα που τελείται εις βάρος των γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο, κάτω από το πέπλο της σιωπηρής -πολλές φορές- ανοχής θρησκειών, κρατών, κυβερνήσεων, κοινωνικών επιστημόνων, ακόμη και μη κυβερνητικών οργανώσεων. Θυμάμαι ένα ντοκιμαντέρ που είδα πρόσφατα στην κρατική τηλεόραση, που έδειχνε μια δίμετρη Σκανδιναβή κοινωνική ανθρωπολόγο που διέτρεχε τις αχανείς εκτάσεις του Σουδάν αναζητώντας υλικό για τη διατριβή της και μιλούσε σε έναν βρετανό ταξιδευτή, από αυτούς που μας «παρουσιάζουν» τον κόσμο χωρίς να χρειαστεί να σηκωθούμε από τον καναπέ μας. Του έλεγε λοιπόν με άκρα χυδαιότητα και πολύξερο ύφος ότι «ο σεξουαλικός ακρωτηριασμός των κοριτσιών δεν αποτελεί πρόβλημα, γιατί είναι απλά ένα κοινωνικό έθιμο και ότι οι γυναίκες δεν στερούνται τίποτα από τη σεξουαλική τους ζωή αν τους έχουν κόψει την κλειτορίδα.». Πρόσθετε δε με υπολανθάνουσα ζήλια : «μα δεν τις βλέπεις, πως είναι όλες υπερσεξουαλικές;». Μου ήρθε (για εκατομμυριοστή φορά) να σπάσω την τηλεόραση και ταυτόχρονα δεν αντιστάθηκα στον πειρασμό να σκεφτώ χαιρέκακα πως θα ένοιωθε η συγκεκριμένη σουηδέζα «επιστήμων», αν την έβαζαν αυτήν κάτω να της κόψουν την πολύτιμη κλειτορίδα της.!

Μαρτυρίες Γυναικών

Συμφωνούν όμως και oι ίδιες οι γυναίκες-θύματα αυτής της εθιμικής πρακτικής με την παραπάνω επιεικώς «αφελή» άποψη; Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικές μαρτυρίες γυναικών που έχουν το θάρρος να μιλήσουν από πρώτο χέρι για την «ιδιαίτερη» εμπειρία που σημάδεψε με βία και αίμα το πέρασμά τους στην εφηβεία και στην απαρχή της ερωτικής τους ζωής. Θα τις βρείτε μαζί με άλλες, στο διαδίκτυο, στη διεύθυνση www.unfpa.org.

Zainab, 23 χρονών σήμερα, υπέστη κλειτοριδεκτομή όταν ήταν 8 χρονών. «Οι δυο αδελφές μου, εγώ και η μητέρα μου πήγαμε να επισκεφτούμε τους συγγενείς μας. Υπέθεσα αρχικά ότι θα πηγαίναμε εκδρομή, αλλά λίγο αργότερα μας ανακοίνωσαν ότι επρόκειτο να υποστούμε ακρωτηριασμό των γεννητικών μας οργάνων. Μια ημέρα πριν την εγχείριση ένα άλλο κορίτσι που ακρωτηριαζόταν πέθανε πάνω στην επέμβαση. Τρομοκρατηθήκαμε πολύ, αλλά οι γονείς μας είπαν ότι ήταν υποχρέωσή μας και γ' αυτό το κάναμε. Ειλικρινά νομίσαμε ότι θα πεθαίναμε από τον πόνο. Χρειάζεται μια γυναίκα να σου κρατάει δυνατά το στόμα για να μην ουρλιάζεις, δυο να σου κρατάνε το στήθος και άλλες δυο τα πόδια σου. Μετά τον ακρωτηριασμό μας δέσανε πολύ σφιχτά τα πόδια γύρω-γύρω σαν να μαθαίναμε να περπατάμε ξανά. Έπρεπε να κάνουμε μεγάλη προσπάθεια να πάμε στην τουαλέτα. Αν δεν τα καταφέρναμε μέσα σε 10 μέρες, θα υπήρχε μεγάλο πρόβλημα. Υποθέτω ότι ήμασταν πολύ τυχερές! Αναρρώσαμε επιτυχώς και δεν πεθάναμε όπως το άλλο κορίτσι.»

Οm Gad, 25 χρονών «Ήμουν 9 χρονών όταν μου ακρωτηρίασαν τα γεννητικά μου όργανα. Μου είπαν ότι πρόκειται για ένα σημαντικό γεγονός και οι γονείς μου με προετοίμαζαν λέγοντας: θα σφάξουμε και ένα κοτόπουλο για την περίσταση! Έτσι εγώ νόμιζα ότι θα ήταν κάτι ευχάριστο και διασκεδαστικό. Η εξαδέλφη μου η Zahra υπέστη πρώτη την επέμβαση και την άκουσα να φωνάζει και να κλαίει. Εγώ τρομοκρατήθηκα και γι' αυτό έπρεπε να με κρατάνε. Ο ειδικός έκατσε μπροστά μου και έκανε την εγχείριση. Ούρλιαξα δυνατά για μια στιγμή και μετά έκανε έναν επίδεσμο από γάζα και βαμβάκι και τον τοποθέτησε στα χείλη του αιδοίου. Κατόπιν έπλενα κάθε μέρα την πληγή με νερό και μετά ψέκαζα επάνω μια σκόνη φτιαγμένη από έντομα. Η κλειτοριδεκτομή είναι απολύτως απαραίτητη και αποτελεί παράδοση. Επειδή τα εξωτερικά γεννητικά όργανα της γυναίκας μεγαλώνουν συνέχεια με την πάροδο του χρόνου και πρέπει να αφαιρούνται σε μικρή ηλικία. Ο λαός μου το κάνει και γι' αυτό έχω κι εγώ υποχρέωση να το κάνω.» Το ράψιμο του αιδοίου μετά την εκτομή της κλειτορίδας επιφέρει κατόπιν πολλαπλά προβλήματα σε πολλά επίπεδα.

Η Deega, μια νεαρή αφρικανή διηγείται ότι ο άντρας της την πρώτη νύχτα του γάμου κάλεσε μια μαία να «την ανοίξει με μαχαίρι», εφόσον ο ίδιος δεν μπορούσε με την σεξουαλική επαφή. «Εκείνη τοποθέτησε έναν κρόκο αυγού στα χείλη της πληγής, ώστε να μην αισθάνομαι πόνο κατά την επέμβαση. Παρόλα αυτά, πόνεσε πολύ. Ο άντρας βέβαια το απολαμβάνει, αλλά η γυναίκα υποφέρει από τους πόνους. Τώρα πια δεν πονάω. Αλλά να το απολαμβάνω, μου είναι αδύνατο...»

Η Hibo αναφέρει για την περίοδό της «Η περίοδος μου ερχόταν με πολύ μεγάλη δυσκολία, σταγόνα -σταγόνα και διαρκούσε 10 μέρες το λιγότερο. Μερικές φορές έπρεπε να μου βάλουν κάποιο αναισθητικό βότανο στη μήτρα για να αντέχω τον πόνο. Ο γιατρός πρότεινε να ανοίξει λίγο την οπή του κόλπου, ώστε να τρέχει πιο εύκολα το αίμα, αλλά οι γονείς μου δεν συμφωνούσαν.»

Ας αναφέρουμε και την πασίγνωστη πια ειδική πρέσβειρα των Ηνωμένων Εθνών για την κατάργηση του ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων, την σομαλή Γουόρις Ντίρι, η βιογραφία της οποίας κυκλοφόρησε με μεγάλη επιτυχία και στη χώρα μας (Κάθλιν Μίλλερ, Το Λουλούδι της Ερήμου, εκδ. Ωκεανίδα). Στο βιβλίο παραθέτει παραστατικά την ανατριχιαστική περιγραφή της εμπειρία της. «Την εγχείρηση την έκανε μια γριά τσιγγάνα, που στην κοινότητά μας την θεωρούμε σημαντικό πρόσωπο, αλλά εγώ την θεωρούσα φόνισσα. Την νύχτα πριν την κλειτοριδεκτομή μου, η μητέρα με συμβούλεψε να μην πιω πολύ νερό η γάλα για να μην χρειαστεί να ουρήσω. Εκείνο το βράδυ η οικογένεια ασχολήθηκε περισσότερο μαζί μου, αυτή ήταν η παράδοση. Πριν ακόμη χαράξει με ξύπνησαν για την εγχείρηση. Πήγαμε σε μια απομακρυσμένη περιοχή, ανάμεσα σε θάμνους. Η μητέρα κάθισε σε ένα βράχο και μου έδωσε να δαγκώσω μια ρίζα δέντρου... Η τσιγγάνα έχωσε τα δάχτυλά της σ' εάν ταγάρι που φορούσε κι έβγαλε μια σπασμένη λεπίδα ξυραφιού. Έφτυσε πάνω της και την σκούπισε στη ποδιά της. Αφού την καθάρισε, μου έδεσε τα μάτια με ένα μαντήλι για να μη βλέπω. Το επόμενο πράγμα που ένοιωσα ήταν να κόβουν τη σάρκα μου. άκουσα τον πνιχτό ήχο της λεπίδας που πριόνιζε πέρα-δώθε το δέρμα μου. Τα πόδια μου άρχισαν να τρέμουν και να τραντάζομαι ανεξέλεγκτα. Προσευχήθηκα να τελειώσει γρήγορα. Κι έτσι έγινε, γιατί λιποθύμησα. όταν ξύπνησα αντιμετώπισα σοβαρό πρόβλημα ούρησης. το μόνο άνοιγμα που είχε μείνει για τα ούρα και το αίμα της περιόδου, ήταν μια μικροσκοπική τρύπα με διάμετρο ενός σπιρτόξυλου.»

Ένα Διαβατήριο Έθιμο

Στην αρχή του 21ου αιώνα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της εικονικής πραγματικότητας, εξακολουθούν να υφίστανται στον πλανήτη μας έθιμα και πρακτικές που μας παραπέμπουν στο σκοτεινό παρελθόν της ανθρωπότητας. Κοινωνίες όπου η έννοια του κράτους δικαίου απουσιάζει, όπου η ατομική ελευθερία δίνει τη θέση της στη συλλογικότητα, όπου η ένταξη στην ομάδα είναι το κύριο μέλημα των μελών της, τα οποία διακατέχονται από ένα διαρκές «άγχος ενσωμάτωσης». Η ένταξη και η αποκοπή από την ομάδα αντιστοιχεί σε αυτό που θα λέγαμε στην «κοινωνική γέννηση» και στον «κοινωνικό θάνατο» του ατόμου, γεγονότα μείζονος σημασίας σε σχέση με τη βιολογική γέννηση και τον βιολογικό θάνατο. Σε τέτοιες κοινωνίες δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι η θέση μέσα στην ομάδα δίνει στα άτομα ταυτότητα και λόγο ύπαρξης, αλλιώς είναι κοινωνικά «νεκροί».

Η κλειτοριδεκτομή εντάσσεται στην ευρύτερη κατηγορία των «διαβατήριων εθίμων», που είναι τα έθιμα που συνοδεύουν το πέρασμα του ατόμου από το ένα κοινωνικό -βιολογικό status σε ένα άλλο : οι σταθμοί σε αυτή τη πορεία είναι οι γνωστοί, γέννηση, εφηβεία, ενηλικίωση, γάμος, θάνατος, πένθος. Το πέρασμα των ανθρώπων από τη μια κατάσταση στην άλλη γίνεται βασανιστικά, με δοκιμασίες και πόνο που ενσαρκώνει και εξορκίζει τον ψυχολογικό πόνο της συναισθηματικής ωρίμανσης. Η αντοχή και το ψυχικό σθένος των μελών της ομάδας δοκιμάζονται σκληρά, έως ότου τους επιτραπεί η βαθμιαία είσοδος στον σκληρό πυρήνα της ομάδας, που είναι ο κύκλος των γεροντότερων μελών. Στις μυητικές αυτές δοκιμασίες το άτομο στιγματίζεται, σημαδεύεται, ορκίζεται, «πληρώνει» με το μοναδικό χειροπιαστό του πεδίο έκφρασης, που δεν είναι άλλο από το σώμα του. Το σώμα εκποιείται δημόσια και μετατρέπεται στο ορατό και διάφανο πεδίο του ελέγχου και της καταστολής της ομάδας πάνω στο άτομο. Έτσι, ο φυσικός πόνος γίνεται το μέτρο της υποταγής του ατόμου στην ομάδα. Με τη μύηση επέρχεται ο συμβολικός θάνατος του παλιού εαυτού, που σηματοδοτεί την γέννηση ενός καινούργιου, πιο έμπειρου πλέον και ικανού να ενσωματωθεί εαυτού.

Στη μύηση των αφρικανών γυναικών, η κοινωνική και βιολογική εφηβεία συμπίπτει συνήθως με την πρώτη της έμμηνο ρύση. Τότε η κοπέλα αποχωρίζεται από την οικογένειά της και περιορίζεται σε ένα μέρος μακριά από το χωριό, όπου παραμένει για αρκετό διάστημα, εκτεθειμένη στην πείνα, στα τσιμπήματα εντόμων και στην κακουχία. Κάποιες φορές υποβάλλεται στα φυλετικά τατουάζ με εντομές στο σώμα, διάτρηση των χειλιών κλπ. Κάποιες άλλες, υποβάλλεται στον ακρωτηριασμό των εξωτερικών της γεννητικών οργάνων.

Ιστορικές Αναφορές

Η ιστορική καταγωγή του εθίμου του σεξουαλικού ακρωτηριασμού χάνεται κάπου ανάμεσα στη σημιτική και αιγυπτιακή παράδοση. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι τον 5ο αιώνα π.Χ., οι Φοίνικες, οι Χετταίοι και οι Αιθίοπες πραγματοποιούσαν κλειτοριδεκτομή στα κορίτσια τους. Το έθιμο παρατηρήθηκε από ιστορικούς-ανθρωπολόγους ερευνητές στις τροπικές ζώνες της Αφρικής, στις Φιλιππίνες, στις φυλές του Αμαζονίου, στους Ίνκας του Μεξικού, στους Αβοριγίνες της Αυστραλίας... Ο Στράβων αναφέρεται στη «γυναικεία περιτομή» στην Ερυθρά Θάλασσα, «όπως έπρατταν οι Ιουδαίοι». Ο Έλληνας γεωγράφος Αγαθαρχίδης, στην πτολεμαϊκή εποχή, περιγράφοντας τους Τρωγλοδύτες, φυλή εγκατεστημένη στα παράλια της Ερυθράς Θάλασσας, γράφει: «Έχουν έθιμο να κόβουν μέρη των γεννητικών τους οργάνων, όπως έκαναν οι Αιγύπτιοι. Γι' αυτό οι Έλληνες τους ονομάζουν κολοβούς».

Στον ελληνορωμαϊκό κόσμο υπάρχουν σπάνιες αναφορές της πράξης, ως θεραπευτικού μέτρου, ίσως κατά ορισμένων μορφών καρκίνου. Στην ποινική νομοθεσία των βυζαντινών (Εκλογή Ισαύρων), συναντούμε και την περίφημη «καυλοκοπία», σαν ποινή κατά των αρρένων κτηνοβατών.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η πρακτική ξεπερνά ιστορικά και γεωγραφικά την περιοχή του Ισλάμ, το οποίο ωστόσο την έχει «χρεωθεί» τους τελευταίους αιώνες, καθότι απαντάται πρωτίστως σε περιοχές της μουσουλμανικής Αφρικής. και της Ινδονησίας. Πάντως, δεν μπορούμε να μιλάμε για ένα αυστηρά μουσουλμανικό έθιμο, εφόσον απουσιάζει από την περιοχή του «σκληρού πύρινα» του Ισλάμ (Ιράν, Ιράκ), ενώ αντίθετα παρατηρείται ακόμη και σε μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς, όπως στους Κόπτες χριστιανούς της Αιθιοπίας και της Αιγύπτου, στους αυτόχθονες του Αμαζονίου, των Φιλιππίνων, του Μεξικού και της Αυστραλίας, κλπ. Επιπλέον δεν υπάρχει καμιά αναφορά σεξουαλικού ακρωτηριασμού των γυναικών μέσα στο Κοράνι.

Είδη Κλειτοριδεκτομής

Υπάρχουν κυρίως τρεις τύποι κλειτοριδεκτομής:

Ο «ηπιότερος», που είναι το κόψιμο της άκρης η και όλης της κλειτορίδας με ένα ξυράφι. Οι ισλαμικές αρχές την ονομάζουν «περιτομή Σούνα» και γενικά θεωρείται προτιμητέα, γιατί προκαλεί λιγότερα τραύματα σε σχέση με τους άλλους τύπους.( Τύπος 1)

Ο δεύτερος τύπος κλειτοριδεκτομής είναι η ολική αφαίρεση της κλειτορίδας και μαζί με αυτή, των εσωτερικών (μικρών) χειλέων του αιδοίου. Πρόκειται για τον πιο διαδεδομένο τρόπο «γυναικείας περιτομής», σε ένα ποσοστό 80% σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. (Τύπος 2)

Ο τρίτος και πιο «ριζικός» τύπος ακρωτηριασμού είναι ο λεγόμενος «αγκτηριασμός», που οι μεν Σουδανοί ονομάζουν «φαραωνική περιτομή», οι δε Αιγύπτιοι «σουδανική περιτομή». Πρόκειται για την αποκοπή ολόκληρης της κλειτορίδας, των εσωτερικών και εξωτερικών (μεγάλων) χειλέων, και στη συνέχεια, τη συρραφή της εισόδου του κόλπου, αφού προηγουμένως «ξυστεί» εσωτερικά, ώστε να κολλήσει με την επούλωση του τραύματος. Έτσι, το μόνο που απομένει, είναι μια μικροσκοπική τρύπα, από την οποία περνούν τα ούρα και το αίμα κατά την έμμηνο ρύση. Την πρώτη νύχτα του γάμου, ο άνδρας αναγκάζεται πολλές φορές να ανοίξει με μαχαίρι την είσοδο του γυναικείου κόλπου. Ευτυχώς ο αγκτηριασμός προτιμάται μόνο στο 5% περίπου του συνόλου των περιπτώσεων.

(Τύπος 3)

Η «Τελετή»

Η κλειτοριδεκτομή είναι ένα θέμα «ταμπού» και τα υποψήφια θύματα - κοριτσάκια αγνοούν τι θα υποστούν κατά τη διάρκεια της τελετής. Νομίζουν ότι θα είναι κάτι σαν μεγάλη γιορτή με πολλά δώρα... Τα «εργαλεία» της επέμβασης, σχεδόν ποτέ αποστειρωμένα, είναι απλά σπασμένα γυαλιά, λεπίδες, ξυράφια, σκουριασμένα μαχαίρια, σουγιάδες, νύχια δακτύλων, αιχμηρές πέτρες, αγκάθια ακακίας και ο, τι άλλο βρεθεί πρόχειρο. Οι πρωτόγονες αυτές εγχειρήσεις μπορούν να οδηγήσουν στο θάνατο τα κορίτσια, είτε από το σοκ, είτε από τις μολύνσεις, είτε από επακολουθήσασα αιμορραγία. Την επέμβαση διενεργούν άτομα με ειδικές μαγικές δυνάμεις, εξέχοντα πρόσωπα της κοινότητας, συνήθως ηλικιωμένες γυναίκες που εκτελούν χρέη μαίας, θεραπεύτριας και μάγισσας. Συνήθως λαμβάνει χώρα τη νύχτα, η τα χαράματα, μακριά από το χωριό, για να μην ακουστούν οι κραυγές των κοριτσιών και φοβηθούν τα άλλα που έπονται. Το προηγούμενο βράδυ έχει προηγηθεί και μια μικρή οικογενειακή γιορτή για το γεγονός και έχει σφαχτεί και το απαραίτητο κοτόπουλο για την περίσταση. Κατόπιν η κοπέλα παραμένει απομονωμένη σε μια καλύβα, μακριά από το χωριό μέχρι να κλείσουν οι πληγές της. Τότε πλέον επιστρέφει «καθαρή» η έφηβη στο χωριό. Η ηλικία των κοριτσιών που ακρωτηριάζονται αρχίζει από τεσσάρων μέχρι δώδεκα περίπου ετών, αλλά έχει αναφερθεί και μέχρι τα τριάντα.

Η... «Επικίνδυνη» Κλειτορίδα

Διότι υπάρχει στη μουσουλμανική Αφρική μια βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι η κλειτορίδα αποτελεί ένα ύποπτο απομεινάρι του αντρικού φύλου στη γυναίκα και πρέπει οπωσδήποτε να απαλειφτεί, ως κάτι ακάθαρτο και επικίνδυνο για τον άνδρα που θα έρθει σε επαφή μαζί της. Πιστεύεται ακόμη ότι αν την αφήσουν, η κλειτορίδα θα συνεχίσει να μεγαλώνει με την πάροδο του χρόνου ανεξέλεγκτα και θα απειλήσει ίσως κάποια στιγμή την ακεραιότητα του αρσενικού. Έτσι, η αποκοπή του παράταιρου «αρσενικού» αυτού στοιχείου που διαθέτει το κορίτσι, το καθιστά ολοκληρωμένη γυναίκα, έτοιμη για γάμο. Κάποιοι αφρικανοί άντρες νομίζουν ότι αν κάνουν έρωτα με «ακάθαρτη» γυναίκα, θα παγιδευτεί το πέος τους από την κλειτορίδα και δεν θα μπορούν να βγουν. Θεωρείται ότι μπορεί να μολύνει τον άνδρα κατά την επαφή, ή το παιδί κατά τη διάρκεια της γέννας. Επιπλέον, χωρίς το ράψιμο του κόλπου, ο σύζυγος δεν θα είναι ποτέ σίγουρος για την παρθενία της γυναίκας. Σαν αποτέλεσμα αυτής της δοξασίας, τα κορίτσια που δεν έχουν υποστεί την, κατ' ευφημισμόν «περιτομή», θεωρούνται «ακάθαρτα» και αποκλείονται από την αγορά του γάμου, δηλαδή δεν τις παντρεύεται κανείς και ζουν ως περιθωριακά άτομα μέσα στη κοινότητα, στερούμενες την μητρότητα που κατεξοχήν τις καταξιώνει και τις ενσωματώνει στο σύνολο. Έτσι εξηγείται η σπουδή και η φροντίδα των γονιών και ιδιαίτερα της μάνας για την γρήγορη κλειτοριδεκτομή των κοριτσιών της. Να θυμίσουμε ότι ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες, η αποκοπή της κλειτορίδας θεωρούνταν μέχρι τη δεκαετία του 1930 ως μέσο για την πρόληψη και θεραπεία της γυναικείας υστερίας και των γυναικείων ψυχικών διαταραχών που συνδέονταν με τη καταπιεσμένη σεξουαλικότητα.

Η Ακρωτηριασμένη Σεξουαλικότητα

Τα αποτελέσματα του σεξουαλικού ακρωτηριασμού είναι καταστροφικά για την ερωτική μετέπειτα ζωή της γυναίκας. Στερείται την γενετήσια απόλαυση, δεν έχει οργασμό, αλλά ούτε και πολλή επιθυμία, καθότι έχει «απονεκρωθεί» η πιο ερωτογόνα και ευαίσθητη περιοχή του σώματός της. Τις περισσότερες φορές αισθάνεται δυσφορία και πόνο κατά τη συνουσία. Ταλαιπωρείται από δυσμηνόρροια και μολύνσεις του ουροποιητικού συστήματος. Παρουσιάζεται τέλος μεγάλο ποσοστό μητρικής θνησιμότητας λόγω επιπλοκών στη γέννα, που σχετίζονται άμεσα με την κλειτοριδεκτομή. Δεν αναφέρουμε και τα αυτονόητα ανεξίτηλα ψυχολογικά τραύματα που έπονται της επέμβασης...

Η Γεωγραφική Κατανομή

Αν ρίξουμε μια ματιά στην γεωγραφική και στατιστική κατανομή του φαινομένου, σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, θα παρατηρήσουμε τα εξής ενδιαφέροντα:

*Στις χώρες Μαρόκο, Δυτική Σαχάρα, Αλγερία, Τυνησία και Λιβύη, είναι μεν υπαρκτό, αλλά δεν διαθέτουμε συγκεκριμένα ποσοστά επικράτησης του.

*Στην Αίγυπτο, εφαρμόζονται και οι τρεις τύποι ακρωτηριασμού( κυρίως ο 2ος), τόσο στους μουσουλμάνους, όσο και στους Κόπτες. Ο αγκτηριασμός, η «σουδανική περιτομή» εφαρμόζεται περισσότερο στο νότιο τμήμα της χώρας. Οι εφαρμοστές των επεμβάσεων στην Αίγυπτο είναι άνδρες.

*Στην Αιθιοπία, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, το ποσοστό επικράτησης της κλειτοριδεκτομής φτάνει το 90%! Καταμέτρηση της Εθνικής Επιτροπής για τις Παραδοσιακές Πρακτικές στη χώρα, το 1998, δίνει συνολικό ποσοστό 73%. Συναντιούνται και οι τρεις τρόποι επέμβασης, οι 1 και 2 συχνότατα, ενώ ο 3 στα σύνορα με Σομαλία και Σουδάν. Την ασκούν μουσουλμάνοι, αλλά και χριστιανοί και εβραίοι Αιθίοπες. Ανάλογα με την περιοχή, γίνεται είτε τον πρώτο μήνα μετά τη γέννηση, είτε τον πρώτο χρόνο, είτε κατά την εφηβεία. Σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα, ο λόγος που οι Αιθίοπες θέλουν να συνεχίσει η πρακτική αυτή είναι «η αποφυγή σεξουαλικής ικανοποίησης και εξασφάλιση ελέγχου πάνω στα συναισθήματα και τις σεξουαλικές συμπεριφορές των γυναικών»! Τουλάχιστον οι Αιθίοπες είναι ειλικρινείς. Πάντως, διεξάγεται εκστρατεία ενημέρωσης του πληθυσμού κατά της πρακτικής αυτής και δεν είναι λίγοι οι μουσουλμάνοι ηγέτες που τάσσονται κατά της «φαραωνικής περιτομής», με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, σε σχέση με τις δυο άλλες ηπιότερες μεθόδους.

*Στην Γάμπια, ειδικά στις φυλές Fula και Sarahuli, φτάνει το 100%! Ο γυναικείος οργανισμός της Γάμπια, Θεμέλιο στην Έρευνα της Γυναικείας Υγείας, Παραγωγικότητας και Περιβάλλοντος, αναφέρει ότι 7 στις 9 εθνικές ομάδες της χώρας προβαίνουν στον γυναικείο ακρωτηριασμό.

*Στην Γκάνα, περισσότερο από 75% των κοριτσιών έχει ακρωτηριαστεί με τον τύπο 2. Το φαινόμενο είναι πιο έντονο στις ανατολικές, δυτικές και βόρειες περιοχές.

*Στην Γουινέα, έχουμε ποσοστό 70-90%. Η Γουινέα ανήκει στη χωρία των αφρικανικών κρατών, όπου εφαρμόζονται αδιακρίτως και οι τρεις τύποι επέμβασης.

*Στην Γουινέα-Μπισσάου, σε περιοχές που κατοικούνται από τις φυλές Fula και Mandinka, τα ποσοστά επικράτησης σημειώνουν κατακόρυφη άνοδο, αγγίζοντας το 80%.

Σε αντίθεση, στις πόλεις τα ποσοστά πέφτουν στο 20-30%. Προτιμούνται γενικά οι «ήπιοι» ακρωτηριασμοί, τύπου 1-2.

*Στην Ερυθραία, όλες οι εθνικές ομάδες ανεξαιρέτως προβαίνουν σε κλειτοριδεκτομή, σε ένα συνολικό ποσοστό που φτάνει το 90%! Μάλιστα εδώ προτιμάται ο τύπος 3-ολικός αγκτηριασμός, έναντι των ήπιων μεθόδων.

*Στην Κένυα εμφανίζεται κατά 50%, όπου ο φαραωνικός αγκτηριασμός απαντάται στις άπω ανατολικές περιοχές που συνορεύουν με τη Σομαλία. Εκτιμήσεις του 1998 κατέληξαν ότι το 38% του γυναικείου πληθυσμού ηλικίας μεταξύ 15-49 χρονών, έχουν ακρωτηριαστεί. Παρόλα αυτά, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια σχετική μείωση της πρακτικής. Η ίδια η κενυατική κυβέρνηση, έχει θέσει σαν στόχο την μείωση της εφαρμογής του εθίμου στο 40%.

*Στην Ακτή του Ελεφαντοστού εφαρμόζεται ο τύπος 2 σε όλη τη χώρα, όπου η κλειτοριδεκτομή είναι βαθιά ριζωμένη σε ανιμιστικές τελετές μύησης. Ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές του βορά και της δύσης. Το 1994, 2 στις 5 γυναίκες δήλωναν ακρωτηριασμένες. Ο μέσος όρος ηλικίας της επέμβασης ήταν τα 9 χρόνια. Η αγροτική περιοχή της Σαβάνα εμφανίζει το μεγαλύτερο ποσοστό επικράτησης (75%), σε αντίθεση με την αστική περιοχή (54%). Αυτό δείχνει καθαρά ότι το μορφωτικό επίπεδο και ο γυναικείος ακρωτηριασμός είναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα. Οι γυναίκες που έχουν ολοκληρώσει την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, υφίστανται την επέμβαση μόνο στο 23% των περιπτώσεων. Οι θρησκευτικέ διαφορές είναι επίσης καθοριστικές. Το φαινόμενο έχει διάδοση 16% ανάμεσα στους χριστιανούς, 80% ανάμεσα στους μουσουλμάνους και 39% ανάμεσα στους παραδοσιακούς αφρικανιστές.

*Στο Μάλι, η επικράτηση αγγίζει το 94%!. Εφαρμόζονται και οι τρεις τύποι, εξίσου στις πόλεις και στην ύπαιθρο. Εξαίρεση αποτελούν οι πόλεις Τομπουκτού και Γκάο, με ποσοστό μόλις 9%. Σημειώνεται ότι το 80% των γυναικών τάσσεται υπέρ της διαιώνισης της πρακτικής, επειδή «πρόκειται για έθιμο και παράδοση», «είναι θρησκευτική υποχρέωση», «είναι υγιεινό», και «διαφυλάσσει την αγνότητα και την ηθική των γυναικών». Το 72% έχει υποστεί την επέμβαση σε βρεφική ηλικία.

*Στην Μαυριτανία έχουμε συνολικό ποσοστό 25%. Σημαντική διάδοση υπάρχει στις φυλές Soninke και Halpulaar (95%), ενώ στη φυλή Moor, 30%.

*Στην Μπενίν, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 1994, το 50% τουλάχιστον των γυναικών, ιδιαίτερα στο βορρά, έχει υποστεί κλειτοριδεκτομή.

*Στην Μπουρκίνα Φάσο, η επικράτηση( συνολικά 70%) ποικίλλει ανάλογα με την εθνότητα και το θρήσκευμα. Συνήθης είναι η πρακτική εφαρμόζεται σε αγροτικές περιοχές σε κορίτσια μέχρι 7 ετών. Το 1980, το νοσοκομείο Yalgado Ouedraogo της Ουαγκαντούγκου, δημοσιοποίησε ότι το 70% των γυναικών που είχαν εισαχθεί, ήταν ακρωτηριασμένες. Πρόσφατα στοιχεία του Κέντρου Υγείας Παύλος VI, αναφέρουν ότι το 90% των γυναικών που γέννησαν εκεί ήταν «περιτομημένες».

*Στην Νιγηρία, στον νότο ακρωτηριάζεται το 95% των γυναικών, ενώ στο βορά είναι πιο διαδεδομένη η «φαραωνική» περιτομή. Η νιγηριανή κυβέρνηση έχει εξαγγείλει ότι ευελπιστεί να μειώσει το συνολικό ποσοστό από 50% σε 30%, μέχρι το 2010. Ίδωμεν.

*Στο Τζιμπουτί το 95% των γυναικών, από κάθε φυλετική ομάδα, υφίσταται την επέμβαση. Δυστυχώς δε, ο επικρατέστερος τρόπος είναι η συνολική φαραωνική εκτομή, τύπου 3.

*Στην Σενεγάλη, επί γενικού ποσοστού στη χώρα 25%, έχουμε και τις φυλές Peul και Toucouleur, όπου ανεβαίνουμε στο 80-100%. Και η σενεγαλική κυβέρνηση έχει βάλει στόχο την ενημέρωση και μείωση του φαινομένου στο προσεχές μέλλον

*Στην Σιέρα Λεόνε, τα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 80-90%, σε όλες τις εθνικές ομάδες, με εξαίρεση τους Κρεολούς που ζουν στην πρωτεύουσα Freetown.

*Στη Σομαλία εφαρμόζεται κατά 98% ο ένας και μοναδικός τύπος 3 της φαραωνικής περιτομής, με όλα τα δυσμενή επακόλουθα για την υγεία των γυναικών.

*Στο Σουδάν έχουμε συνολικό ποσοστό 89%. Εφαρμόζονται και οι τρεις τύποι κλειτοριδεκτομής, με επικρατέστερο στο βορά το τύπο 3.

*Στο Τσαντ εφαρμόζεται κυρίως ο τύπος 2 σε ένα ποσοστό 60%. Στο νότο, το 65% των γυναικών και στα κέντρο-ανατολικά το 85% των γυναικών τάσσεται υπέρ της συνέχισης της πρακτικής. Αντιθέτως, στην πρωτεύουσα Τζαμένια το 62% των γυναικών αντιτίθεται στην κλειτοριδεκτομή.

Εκτός από την Αφρική, τα στοιχεία για την Ασία μας δείχνουν ότι στην Ινδία, υπάρχει το μουσουλμανικό δόγμα Daubi Bohra, που εφαρμόζει κλειτοριδεκτομή στα κορίτσια. Επίσης στο Ισραήλ εφαρμόζεται από τους Βεδουίνους ως τελετουργικός εξαγνισμός, κατά την εφηβεία, από 2 έως 17 χρονών, και πριν τον γάμο.

Στην Λατινική Αμερική έχουμε αναφορές από το Περού, όπου εφαρμόζεται ο σεξουαλικός ακρωτηριασμός των νεαρών κοριτσιών, ανάμεσα κυρίως στη φυλή των Conibos, που είναι τμήμα της ινδιάνικης φυλής των Pano. Ειδικοί εφαρμοστές είναι κάποιες ηλικιωμένες γυναίκες της φυλής.

Τέλος, έχουμε επίσημες αναφορές από την Αυστραλία, όπου οι Αβοριγίνες προβαίνουν σε ανάλογες επεμβάσεις, κυρίως στους κόλπους της φυλής Pitta-Patta, από ηλικιωμένους άνδρες εφαρμοστές.

Δυστυχώς προς το παρόν απουσιάζουν επίσημες στατιστικές καταγραφές από περιοχές, όπως η Ινδονησία, όπου το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο.

Η κλειτοριδεκτομή στη Δύση

Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι ότι η πρακτική του γυναικείου σεξουαλικού ακρωτηριασμού δεν εξαντλείται στα πλαίσια των παραδοσιακών κοινοτήτων καταγωγής, αλλά επιβιώνει και στις κοινότητες των αφρικανών και ινδονησίων μεταναστών στη Δύση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι γονείς και οι «γιατροί» που είναι υπεύθυνοι για την διενέργεια της επέμβασης κλειτοριδεκτομής, βρίσκονται πολλές φορές υπόλογοι και απέναντι στην κρατική ποινική δικαιοσύνη της χώρας που τους φιλοξενεί. Πραγματικά, η κλειτοριδεκτομή τιμωρείται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Στην Γερμανία, τα άρ. 223 επ. του Π.Κ. δίνουν στον δικαστή την ευχέρεια να επιβάλλει ποινή φυλάκισης από 1 έως 10 χρόνια για τους ενόχους ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων, εξομοιώνοντας την πράξη άλλοτε με «βαριές σωματικές βλάβες» και άλλοτε με «απόπειρα ανθρωποκτονίας».

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, από το 1983 υπάρχει απόφαση της Βουλής των Λόρδων για απαγόρευση των διάφορων ειδών ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Στη Σουηδία, υπάρχει νόμος από το 1982, ο οποίος απαγορεύει «κάθε είδους παρέμβαση στα εξωτερικά γεννητικά όργανα που επιφέρει αποκοπή ή οριστική τροποποίηση τους».

Στην Ελβετία, στο άρ. 122 του Π.Κ. σημειώνεται «όποιος ακρωτηριάσει ένα από τα μέλη ή ένα από τα όργανα που είναι σημαντικά για την εύρυθμη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος κάποιου άλλου, θα τιμωρείται με δέκα η περισσότερα χρόνια καταναγκαστικού εγκλεισμού [=προσφορά εργασίας χωρίς αποδοχές], η με έξι μήνες έως πέντε χρόνια φυλάκιση».

Στην Γαλλία, ανατρέχοντας στο άρθρο 312 παρ. 3 του Π.Κ., βλέπουμε ότι υπάρχει ανάγκη για αναλογική χρήση του όρου mutilation (=ακρωτηριασμός) και excision (=αποκοπή γεννητικών οργάνων). Για πρώτη φορά έγινε αναλογική εφαρμογή του προαναφερθέντος άρθρου το 1983 στο Cour de Cassation. Τότε η κλειτοριδεκτομή (excision) χαρακτηρίστηκε «πολιτιστικό αδίκημα» (delit culturel). Είναι ενδιαφέρον να ρίξουμε μια ματιά σε μερικές αποφάσεις από τη νομολογία των γαλλικών δικαστηρίων που εμμέσως πλην σαφώς αφορούν καταδίκες γονιών θυμάτων κλειτοριδεκτομής:

-Υπόθεση Batou Doukara: 27 Ιανουαρίου 1984, καταδικάζεται ο πατέρας σε ένα χρόνο φυλάκιση ως υπεύθυνος για μώλωπες και ελαφριές σωματικές βλάβες σε παιδί κάτω των 15 ετών.

-Υπόθεση Mantessa Baradji : 28 Μαΐου 1988, καταδικάζονται ο πατέρας και οι δυο σύζυγοί του σε τρία χρόνια φυλάκιση με αναστολή, ως υπεύθυνοι για πρόκληση θανατηφόρων βλαβών σε ανήλικο.

-Υπόθεση Assa Traore : 4 Οκτωβρίου 1989, καταδικάζεται η μητέρα σε τρία χρόνια φυλάκιση με αναστολή για σωματικές βλάβες στο ανήλικο τέκνο της.

Οι μετανάστες γονείς προφανώς δεν έχουν κανένα σκοπό να βλάψουν τα κορίτσια τους υπακούοντας στο παραδοσιακό τους έθιμο. Βλέπουμε όμως ότι εκ των πραγμάτων βρίσκονται μπροστά σε ένα «έγκλημα» το οποίο δεν συνειδητοποιούν. Είναι και οι ίδιοι θύματα του πολιτισμικού και δικαικού πλουραλισμού που τους περιβάλλει. Θύματα ενός καίριου γι' αυτούς διλήμματος: Ν' ακολουθήσουν τον άγραφο νόμο της φυλής τους ή τον γραπτό νόμο της χώρας υποδοχής τους; Να βρεθούν αντιμέτωποι με τη κρατική καταστολή ή να υποβάλλουν τα κορίτσια τους σε ενδο-κοινοτικό αποκλεισμό; Και από την άλλη πλευρά, έχει η χώρα υποδοχής το δικαίωμα να ποινικοποιεί εθιμικές πρακτικές άλλων κοινωνιών, και με ποια ακριβώς κριτήρια; Με το να δεχόμαστε να ακρωτηριάζονται ανυπεράσπιστα παιδιά χωρίς τη συγκατάθεσή τους, με το αιτιολογικό ότι οι γονείς τους ανήκουν σε μια άλλη νοοτροπία, γινόμαστε απλοί μάρτυρες ενός εθίμου ή παθητικοί θεατές ενός αποτρόπαιου εγκλήματος;

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι κάθε χώρα με δημοκρατικό καθεστώς οφείλει να προστατεύει τη ζωή και την ελευθερία των κατοίκων της. Με τον ίδιο τρόπο και οι «φιλοξενούμενοι» θα πρέπει να σεβαστούν τους νόμους της χώρας που τους φιλοξενεί. Μόνο που χρειάζεται μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης για να αρχίσουν οι κύκλοι των μεταναστών να προβληματίζονται πάνω στο αν ένα τόσο παλιό, άχρηστο και επικίνδυνο έθιμο εξακολουθεί να έχει κάποιο λόγο ύπαρξης για τη ζωή τους σήμερα. Το δυτικό αντεπιχείρημα στο κακώς εννοούμενο (σε αυτή τη περίπτωση) δικαίωμα στη διαφορετικότητα, πρέπει να ξεκινά από την ανυπαρξία ουσιαστικής χρησιμότητας του εθίμου της κλειτοριδεκτομής. Σίγουρα, όσοι έχουν γαλουχηθεί μέσα στο σύστημα των παραδοσιακών αφρικανικών αξιών, θα έχουν μεγάλη δυσκολία να αντιληφτούν την επικινδυνότητα και την απαξία του εθίμου. Αλλά για τις νεώτερες γενιές που μεγαλώνουν μέσα στο περιβάλλον των δυτικών μεγαλουπόλεων, αυτό είναι ένα στοίχημα της πολιτείας και της δημόσιας εκπαίδευσης, που δεν πρέπει να χαθεί επ' ουδενί τρόπω. Θα επαναλάβω εδώ αυτό που έγραφα και για την ισλαμική μαντίλα στο προηγούμενο τεύχος του ΖΕΝΙΘ. Οι «ξεπερασμένες» εθιμικές πρακτικές δεν ξεπερνιούνται με ποινικές λογικές και κρατική καταστολή, γιατί τα αποτελέσματα είναι ακριβώς τα αντίθετα: η ενίσχυση και η αποκρυστάλλωση των υπαρχόντων νοοτροπιών μέσα από ένα αντιδραστικό μοτίβο που αρνείται την ενσωμάτωση και ενισχύει την παραδοσιακή φυλετική και θρησκευτική ταυτότητα. Χρειάζεται να καταφύγουμε σε εναλλακτικές μεθόδους και σε ενημερωτικές καμπάνιες των πληθυσμών αυτών. Στην περίπτωση της κλειτοριδεκτομής χρειάζεται ενημέρωση των γονιών σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονεί η κλειτοριδεκτομή και σε τελική ανάλυση η πρόταση μερικών εναλλακτικών λύσεων, όπως ο συμβολικός ακρωτηριασμός, που εφαρμόζεται με επιτυχία στη Γουινέα. Χωρίς να κοπεί η κλειτορίδα, αφήνουν να κυλήσουν λίγες σταγόνες αίμα και τηρούν το «έθιμο» χωρίς να ακρωτηριαστεί το παιδί.

Ως άλλες εναλλακτικές λύσεις προτείνονται κυρίως η κρατική πρόληψη, με τη μορφή δημιουργίας δικτύων πληροφόρησης και κέντρα υποδοχής μητέρων, όπου μπορούν να καταφύγουν μητέρες ή τα υποψήφια ανήλικα θύματα και να τους γίνει αναλυτική και υπεύθυνη ενημέρωση για τους κινδύνους που διατρέχει το παιδί αν υποστεί τη διαδικασία.

Τέλος προτείνεται ιατρική παρακολούθηση και διενέργεια της επέμβασης σε υπό συνθήκες πλήρους υγειονομικής περίθαλψης και με τις δέουσες προφυλάξεις, όπως στην Ιταλία, που γίνεται στο νοσοκομείο με πλήρη νάρκωση.

Αυτά όμως δεν παύουν να είναι ημίμετρα, που κάτω από την επίφαση ενός «πλαισίου ασφαλείας», ελαχιστοποιούν βέβαια τον κίνδυνο για την ζωή των κοριτσιών, χωρίς ωστόσο να λύνουν το πρόβλημα της πρόκλησης μόνιμης σεξουαλικής «ανικανότητας».

http://zenithmag.wordpress.com