Μισαλλοδοξία [Απόστολος Θηβαίος]

Μισαλλοδοξία.

Τα γεγονότα της 13ης Νοεμβρίου, όπως εκτυλίχθηκαν στη γαλλική πρωτεύουσα επαναφέρουν στο προσκήνιο τα λόγια του Ινδιάνου αρχηγού της φυλής Σηάτλ. Έτσι τελειώνει η ζωή και αρχίζει η επιβίωση σημειώνει ο σοφός σαμάνος και δεν θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς διαφορετικά την αίσθηση που κυριαρχεί για την Ευρώπη της επόμενης μέρας. Το πλήθος των θυμάτων,-ο αριθμός τους ενδέχεται να αυξηθεί-, ο τρόπος με τον οποίο εκτελέστηκαν τόσοι άνθρωποι μες σε τόσο σύντομο, χρονικό διάστημα, οι μαρτυρίες όσων διασώθηκαν απ΄ τη σφαγή που αποκαλύπτουν με τις γλαφυρές περιγραφές τους τον ακριβή στόχο των εκτελεστών, οι μικρές και οι μεγάλες ιστορίες που κατακλύζουν σήμερα τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης επιβεβαιώνουν τη σκληρότητα των γεγονότων. Η κοινή γνώμη βουβή και αμήχανη τιμά τους δολοφονημένους των Παρισίων. Απ΄ την Ισπανία ως τα παράλια του Αιγαίου και απ΄ το Λιβυκό πέλαγος ως τις παγωμένες ακτές της Βρετανίας οι λαοί αποτείουν τον πρέποντα φόρο τιμής στα θύματα της επίθεσης στο Παρίσι. Οι απόψεις για την επόμενη μέρα ποικίλουν. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που προτείνουν τα αντίποινα με πράξεις βίας. Ένας συντεταγμένος και με κοινή, κεντρική διοίκηση ευρωπαϊκός στρατός θα μπορούσε να επιφέρει το πιο ισχυρό πλήγμα στους κόλπους των τρομοκρατών. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι όσοι επιζητούν απελπισμένα την αποκατάσταση της ζωής, τους τρόπους με τους οποίους είναι δυνατόν μια ολόκληρη κοινωνία να ξεπεράσει τη φοβία και το βάρος των θυμάτων. Αυτοί οι τελευταίοι φαντάζουν ως η μόνη λογική εκδοχή στο διαφαινόμενο θέατρο του παραλογισμού που στήνεται ενώπιων μας ώρα την ώρα. Η υπερβολική επίδειξη ύφους και στάσης υπήρξε άλλωστε ανέκαθεν τόπο κοινό για τη διευρυμένη, ευρωπαϊκή κοινωνία. Ο χρόνος θα επιβεβαιώσει την κυριαρχία της μιας ή της άλλης άποψης.

Ως τότε έχουμε τον καιρό να προετοιμαστούμε για τον καινούριο μεσαίωνα που μέλει να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον μας. Η καχυποψία, η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη της άμυνας, συνιστούν δυο πολύ αντιπροσωπευτικά στοιχεία της παγκόσμιας τάσης. Ο Κώστας Βάρναλης, στις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις απ΄ την Ισπανία προσδιορίζει μ΄ ακρίβεια τα συνθετικά στοιχεία του σκοταδισμού. Για άλλη μια φορά η θρησκεία, υιοθετώντας τον πιο απάνθρωπο και κοσμικό της χαρακτήρα μεταβάλλει για πάντα τις ισορροπίες ανάμεσα στα έθνη και τους παραλλήλους. Οι νέοι σταυροφόροι, γαλουχημένοι με τις μνήμες απ΄ τη σφαγή των μουσουλμάνων στους σύγχρονους, βαλκανικούς πολέμους και την στυγνή πραγματικότητα της αποκαρδιωμένης τους ζωής φαντάζουν ιδανικοί μάρτυρες γι΄ αυτήν την πολιτισμική σύγκρουση, αιώνες μετά τον πρόσκαιρο κατευνασμό της. Ποτισμένοι με το απαραίτητο συστατικό της μισαλλοδοξίας, ενισχυμένο με την αγωνία της φτώχειας και της περιθωριοποίησης οι νέοι, μουσουλμάνοι μάρτυρες μεταλλάσσονται εύκολα και ανέξοδα στους πιο σκληρούς εκφραστές της πίστης τους. Η Αραβική Άνοιξη, ήδη καταχωρημένη στις σελίδες της ιστορίας, με τα ρηχά μηνύματά της ποτέ δεν μετάβαλε το χαρακτήρα των πιο αντιπροσωπευτικών απ΄ τις χώρες του λεγόμενου μουσουλμανικού τόξου. Η Τουρκία, ως κοσμικός εκφραστής του Μωάμεθ παρέμεινε προσκολλημένη στη ρηχή της, ευρωπαϊκή επιφάνεια προσπαθώντας να ολοκληρώσει μια στείρα διαδικασία εκδημοκρατισμού. Η σημερινή της ένδεια, η διακριτική της σύμπραξη σ΄ επίπεδο θεολογικό με τις αδελφές χώρες, η αποδεκατισμένη ορμή της ως παλαιά αυτοκρατορία δεν ερμηνεύουν πλήρως, αλλά προτείνουν μια σηματοδότηση στην ερμηνεία των πιο καίριων απ΄τα ρεύματα της εποχής μας. 

Τα κύματα των μεταναστών που κατά χιλιάδες διασχίζουν το Αιγαίο μεταφέρουν στους κόλπους τους τη σκληρή θεώρηση της ζωής. Η αρχική τάση της υπεράσπισης της ανθρώπινης ζωής, όπως διαμορφώθηκε ως κοινό αίσθημα κατά τα πρώτα στάδια του φαινομένου ενδέχεται σήμερα να λάβει μια ολότελα αντίθετη διάσταση. Σ΄ αυτές τις χιλιάδες των κατατρεγμένων περιέχονται οι εκφραστές των πιο ακραίων τάσεων του Ισλάμ. Ο ανθρωπισμός ολοκληρώνεται ως ιδεολογία και ξεπερνιέται για να παραχωρήσει τη θέση του στον αποκλεισμό, το περιθώριο, την απαγόρευση, τον υποβιβασμό της ζωής και του μέλλοντος ολόκληρων γενεών. Η μισαλλοδοξία συνιστά τον κοινό τόπο ανατολής και δύσης. Μες στους κόλπους της ανδρώνεται η δυστυχία και υποθηκεύεται το ίδιο το μέλλον της παγκόσμιας κοινότητας. Στην εκδοχή της, απ΄ όπου και αν προέρχεται συμπυκνώνεται η εικονογραφία της εποχής μας. Πιστό αντίγραφο του παρελθόντος αδυνατεί να εντοπίσει τα πιο καίρια, τα πιο ουσιώδη βήματα συνεύρεσης. Ο γαλλικός διαφωτισμός που τόσο πολύ καθίσταται ζήτημα πια μόδας και όχι ουσίας, οι ακυρωμένες προτάσεις του, παίγνιο στα χέρια του πρακτικού αιώνα μας, επιβεβαιώνουν τον στείρο αναχρονισμό μας. Η ουδετεροποίηση της ζωής και της φύσης, οι έξαλλες ζωές μας, οι λαμπρές μας ατομικότητες συνιστούν τη μόνη διέξοδο απ΄ αυτές τις δυστυχισμένες μάζες. Οι προσδοκίες μας έχουν την αποκρουστική όψη της σήψης και όχι την αίγλη ελεύθερων περιοχών, γεμάτων απ΄ τη θέληση και τη φιλοδοξία που συνεπάγεται η ζωή. Ο θάνατος απ΄ την άλλη μια διάψευση της ιδέας μας για την αθανασία και αριθμοί. Και ένα στοιχείο για την εξωτερική πολιτική των εθνικών κυβερνήσεων και τίποτε.

Η μελέτη της ζωής μας σ΄ επίπεδο θεωρητικό πιστοποιεί το δράμα του σύγχρονου ανθρώπου, όπως το περιέγραψαν οι μεγάλοι στοχαστές του παρελθόντος. Το δράμα που θέλει το πρόσωπο αδύναμο να ακεραιώσει την ύπαρξή του, χαμένο μες στην αισθητηριακή εντροπία, το γενετικό μαρασμό, την έλλειψη της εσωτερικής ζωής. Όλα αυτά τον αχρηστεύουν, τον καθιστούν έδαφος πρόσφορο για τις ιδέες του μίσους, τα αποκλειστικά οράματα, τους δικούς μας μισαλλόδοξους καιρούς. Καθώς δυο πολιτισμοί συγκρούονται μεταξύ τους, ο ένας μες στην παρακμιακή του κομψότητα και την τεχνική επάρκεια και ο άλλος εξερχόμενος ολόκληρων αιώνων ήττας και απώλειας, τα ενδεχόμενα είναι όλα ανοιχτά. Ο Γάλλος πρόεδρος Ολάντ επισήμανε απ΄ την πρώτη στιγμή πως οι πράξεις στα προάστια του Παρισιού σημαίνουν πράξεις πολέμου. Οι συστάσεις λοιπόν έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Μένει να ερμηνευθούν οι χρησμοί, να δοθεί η κατεύθυνση στην ιστορική έρευνα, να καθοριστεί επακριβώς η στάση του λαού.

Ίσως πάλι ν΄ απομένει μια τελευταία πράξη στο δράμα της θεολογίας. Ίσως πάλι να μην ενυπάρχει καμιά πρόθεση μισαλλοδοξίας και απλά να πρέπει να κάνουμε λόγο για τους πολιτισμούς που εδραιώνονται πάντα σε σωρούς ανθρώπινες, ακριβώς όπως το περιέγραψε ο πρόσφατα χαμένος Rene Zirard.

Ετούτο το κείμενο υπομνηματίζει με άλλα λόγια τη λογική της απελπισίας, τάση κυρίαρχη, αφορμή και αποτέλεσμα που βαθαίνει. Αυτή η έντιμη λογική που φαντάζει τόσο παράδοξη αποτελεί το μόνο, έντιμο στοιχείο της εποχής μας. Σημείο αναγνωριστικό και τραγικό για το μέλλον.