Στο παρόν παρουσιάζεται, σε μετάφραση τού ιστολόγου, ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο, από το dandc.eu/en, του Bob Koigi, πάνω σε ένα άγνωστο θέμα: το επί πολλών αιώνων αραβικό δουλεμπόριο με θύματα τούς μαύρους πληθυσμούς τής ανατολικής Αφρικής.
Το ξεχασμένο αραβικό δουλεμπόριο
Το διατλαντικό δουλεμπόριο είχε καταστροφικές επιπτώσεις στην Αφρική και επηρεάζει την ήπειρο μέχρι σήμερα. Το γεγονός ότι το αραβικό δουλεμπόριο είχε επίσης τρομερό αντίκτυπο σε εκατομμύρια Αφρικανούς συχνά παραβλέπεται.
Από τον 7ο μ.Χ. αι. και για πάνω από 13 αιώνες, μεταξύ 10 με 18 εκατομμύρια Αφρικανοί διακινήθηκαν, μέσω της Σαχάρας και του Ινδικού Ωκεανού, προς τον αραβικό κόσμο, κυρίως την Αραβική Χερσόνησο, τη βόρεια Αφρική κ.α. μέρη τής Μέσης Ανατολής. Οι επιπτώσεις αυτού τού εμπορίου συνεχίζουνε να διαμορφώνουνε το γεωπολιτικό τοπίο μέχρι και σήμερα.
Ενώ το διατλαντικό εμπόριο στόχευε κυρίως στη δυτική ακτή τής Αφρικής, το πολύ παλαιότερο αραβικό δουλεμπόριο λειτουργούσε στην ανατολική ακτή και στους υπερσαχάριους δρόμους. Οι ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις γνωρίζανε τούς υπόψη εμπορικούς δρόμους των Αράβων και τους ενσωματώσανε στις αποικιακές τους στρατηγικές. Τα αποικιακά σύνορα και οι πολιτικές ενότητες στην Αφρική επηρεάστηκαν από τους υφιστάμενους εμπορικούς δρόμους και τις τοπικές δυνάμεις οι οποίες διαμορφώθηκαν από το δουλεμπόριο.
Ο εκτοπισμός εκατομμυρίων Αφρικανών οδήγησε σε σημαντική μείωση τού πληθυσμού σε πολλές περιοχές. Άνθρωποι από την ανατολική και την κεντρική Αφρική μεταφερθήκανε μέσω τού Ινδικού Ωκεανού υπομένοντας άθλιες συνθήκες.
Για πολλούς σκλάβους, το ταξίδι ξεκινούσε από τη Ζανζιβάρη. Το αρχιπέλαγος τής σημερινής Τανζανίας έγινε κεντρικός κόμβος στο δίκτυο δουλεμπορίου, το οποίο συνέδεε την ανατολική Αφρική με τη Μέση Ανατολή και τον Περσικό Κόλπο.
Τα νησιά (σ.σ. της Ζανζιβάρης) βρισκόντουσαν υπό την κυριαρχία τής οικογένειας των Σουλτάνων τού Ομάν από τα τέλη του 17ου αιώνα μέχρι την ανεξαρτησία τους, το 1963. Η Ζανζιβάρη δεν ήτανε μόνον κέντρο δουλεμπορίου, αλλά και κέντρο μιας σειράς προϊόντων όπως γαρίφαλο και ελεφαντόδοντο, τα οποία μεταφερόντουσαν από εδώ σε διάφορα μέρη του αραβικού κόσμου.
Η πορεία μέσ’ από την έρημο Σαχάρα ήτανε μια εναλλακτική διαδρομή για σκλάβους από διαφορετικές περιοχές. Μπορούσε να διαρκέσει μήνες. Κι εδώ οι συνθήκες ήτανε κτηνώδεις: η υπερβολική ζέστη, η έλλειψη νερού και ο υποσιτισμός είχαν το τίμημά τους. Υπολογίζεται ότι έως και το 50% των σκλάβων πεθάνανε προτού φτάσουνε στον προορισμό τους.
Το διατλαντικό εμπόριο αναζητούσε κυρίως ισχυρούς άνδρες για να εργαστούνε σε αγροκτήματα και ράντσα, ενώ οι Άραβες έμποροι επικεντρωνόντουσαν στην αιχμαλωσία γυναικών και κοριτσιών για παλλακεία και σεξουαλική εκμετάλλευση σε χαρέμια. Η ζήτηση για γυναίκες σκλάβες ήταν αρκετά υψηλή και οι δουλέμποροι χρεώνανε υψηλές τιμές, με την αναλογία αιχμαλωτισμένων γυναικών προς άνδρες να είναι τρία προς ένα.
Ένα ιδιαίτερα κτηνώδες χαρακτηριστικό τού αραβικού δουλεμπόριου ήταν ο ευνουχισμός των ανδρών σκλάβων, ειδικά εκείνων που υπηρετούσαν ως φρουροί τού παλατιού ή στρατιώτες, προκειμένου να καταστούν ανίκανοι να αναπαραχθούν. Οι ευνουχισμένοι άνδρες θεωρούνταν πιο αξιόπιστοι και λιγότερο ευάλωτοι σε περιπτώσεις διεκδικήσεων τής εξουσίας από αντιπάλους.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Οι οικονομικές συνέπειες τού αραβικού δουλεμπόριου ήταν εκτεταμένες και συνεχίζουνε να έχουν αντίκτυπο στις πληγείσες περιοχές μέχρι σήμερα. Η Ζανζιβάρη είναι ένα καλό παράδειγμα: το αρχιπέλαγος αρχικά επωφελήθηκε από την εκμετάλλευση τής εργασίας των δούλων. Ωστόσο, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τού δουλεμπόριου καταστήσανε τη Ζανζιβάρη οικονομικά εξαρτημένη από την εργασία των δούλων και τους συναφείς κλάδους παραγωγής, όπως για παράδειγμα τις φυτείες γαρίφαλου. Ακόμα και μετά την κατάργηση τού δουλεμπορίου, η οικονομική δομή τής Ζανζιβάρης παρέμεινε εν μέρει εξαρτημένη από την οικονομία των φυτειών, γεγονός που εμπόδισε την ευρύτερη οικονομική της ανάπτυξη.
Σε άλλα μέρη τής ανατολικής Αφρικής, η απώλεια μεγάλου μέρους τού εργατικού δυναμικού σήμαινε ότι η γεωργική παραγωγή και το εμπόριο υπονομεύτηκαν – μια συνέπεια που ήταν ακόμη πιο έντονη στη δυτική Αφρική ως αποτέλεσμα του διατλαντικού δουλεμπορίου.
Το δουλεμπόριο είχε επίσης βαθύ αντίκτυπο στις κοινωνικές δομές και τις πολιτιστικές πρακτικές στις πληγείσες περιοχές. Η αιχμαλωσία και η υποδούλωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων οδήγησε στην κατάρρευση των παραδοσιακών οικογενειακών δομών. Στην ανατολική Αφρική, οι απαγωγές νεαρών ανδρών και γυναικών διαλύσανε τούς οικογενειακούς δεσμούς και διαταράξανε την κοινωνική συνοχή. Στη δυτική Αφρική, η συνεχής απειλή επιδρομών για τη συγκέντρωση περισσότερων σκλάβων δημιούργησε φόβο και αστάθεια που διαβρώσανε τις κοινωνίες.
Η εισροή Αφρικανών σκλάβων στον αραβικό κόσμο οδήγησε σε μια ανάμειξη πολιτισμών, αλλά και σε μια περιθωριοποίηση των αφρικανικών πολιτισμικών πρακτικών. Οι Αφρικανοί σκλάβοι συχνά αναγκαζόντουσαν να εγκαταλείψουνε την πολιτιστική τους ταυτότητα και οι απόγονοί τους αφομοιωνόντουσαν στα νέα πολιτισμικά πλαίσια στα οποία ζούσαν.
ΔΙΑΡΚΕΙΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
«Τα οικονομικά και πολιτικά πλεονεκτήματα που αποκόμισαν οι Άραβες έμποροι είχαν αντίκτυπο στα αποικιακά σύνορα και στις τοπικές δομές εξουσίας», λέει ο Oscar Otiento από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου τού Ναϊρόμπι (UoN) και προσθέτει: «Αυτά τα ιστορικά εμπορικά πρότυπα συνεχίζουνε να διαμορφώνουνε τη γεωπολιτική μέχρι και σήμερα».
«Ιστορικές αδικίες και στερεότυπα τα οποία βασίζονται στους αιώνες εκμετάλλευσης συμβάλλουνε στις τρέχουσες διπλωματικές και κοινωνικές εντάσεις, ιδίως μεταξύ των χωρών της βόρειας Αφρικής και της υποσαχάριας Αφρικής», λέει ο Salah Trabelsi, λέκτορας και ερευνητής στην Ομάδα Έρευνας και Μελέτης τής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο Lumière Lyon.
Ένα παράδειγμα αυτού είναι οι μεταναστευτικές ροές από την υποσαχάρια Αφρική προς τις χώρες της βόρειας Αφρικής και οι συνθήκες τις οποίες βιώνουν οι μετανάστες στις τελευταίες. Σήμερα, χαρακτηρίζονται από διακρίσεις και κακοποίηση, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ως κληρονομιά τής ιστορικής εκμετάλλευσης.
Οι ιστορικοί εμπορικοί δρόμοι, οι οποίοι αναδυθήκανε κατά τη διάρκεια του αραβικού δουλεμπορίου συνεχίζουν επίσης να επηρεάζουνε τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ τής Αραβικής Χερσονήσου και της Αφρικής. Χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουνε σημαντικά οικονομικά συμφέροντα στην Αφρική, τα οποία διαμορφώνονται από αυτές τις ιστορικές σχέσεις.
ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ
Οι μελετητές έχουνε χαρακτηρίσει το δουλεμπόριο ως «συγκεκαλυμμένη γενοκτονία». Αυτός ο όρος αντικατοπτρίζει τούς δριμείς εξευτελισμούς και τις γενικότερες συνθήκες διαβίωσης στις οποίες υποβάλλονταν οι σκλάβοι, από την αρχική τους σύλληψη και πώληση στις αγορές μέχρι και την εξαντλητική εργασία την οποία αναγκαζόντουσαν να εκτελούνε, στις χώρες στις οποίες πουλιόντουσαν καθώς και στις οδυνηρές ενδιάμεσες πορείες.
Παρόλο που οι διαδικασίες επανορθώσεων/αποκαταστάσεων αναφορικά με το αραβικό δουλεμπόριο τονίζονται λιγότερο σε σύγκριση με εκείνες για το διατλαντικό δουλεμπόριο, υπάρχουνε συνεχείς συζητήσεις σχετικά με την αναγνώριση αυτών των ιστορικών αδικιών και την υποστήριξη των πληγεισών κοινοτήτων. Το κύριο ζήτημα είναι η εξάλειψη των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων οι οποίες έχουνε προκύψει από την ιστορική εκμετάλλευση.
Αυτό είναι σημαντικό, για παράδειγμα, δεδομένων των διακρίσεων και των κακοποιήσεων στις οποίες εκτίθενται οι Αφρικανοί σήμερα στη βόρεια Αφρική και ως φθηνό εργατικό δυναμικό στη Μέση Ανατολή, είτε ως οικιακές βοηθοί σε πλούσιες οικογένειες των Εμιράτων είτε ως εργάτες οικοδομών σε εργοτάξια στο Κατάρ.
Σύμφωνα με τον Otieno τού UoN, η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων απαιτεί αναγνώριση τού ιστορικού πλαισίου και δέσμευση για την εξάλειψη τής κληρονομιάς τής εκμετάλλευσης. Σημειώνει: «Είναι απαραίτητο να διατηρήσουμε και να μεταδώσουμε τις ιστορικές αφηγήσεις από τις πληγείσες κοινότητες και ταυτόχρονα να δημιουργήσουμε πλατφόρμες για συνεχή διάλογο και αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των απογόνων των πληγέντων».
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΟΥΛΕΙΑ
Σε ορισμένες χώρες, όπως η Μαυριτανία, η δουλεία καταργήθηκε επίσημα μόλις τον 21ο αιώνα αλλά αναφορές για δουλεία εξακολουθούνε να υπάρχουν. Η καταπολέμηση των σύγχρονων μορφών εκμετάλλευσης, όπως η εμπορία ανθρώπων και η καταναγκαστική εργασία, αποτελεί μια συνεχή πρόκληση. Οργανισμοί όπως ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM), ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας (ILO), καθώς και η Anti-Slavery International, υποστηρίζουνε τα θύματα εμπορίας ανθρώπων (trafficking) και συνεργάζονται με τις κυβερνήσεις για τη βελτίωση των πολιτικών.
Η Patricia Umwe, από τη Σχολή Ανάπτυξης και Στρατηγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Maseno τής Κένυας τονίζει: «Η αντιμετώπιση τής κληρονομιάς τού αραβικού δουλεμπορίου περιλαμβάνει όχι μόνον την αναγνώριση τής ιστορικής αδικίας, αλλά και την καταπολέμηση των σύγχρονων μορφών εκμετάλλευσης και διακρίσεων. Τα μαθήματα τής ιστορίας πρέπει να ενσωματωθούνε στις σημερινές προσπάθειες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι οι αδικίες τού παρελθόντος δεν θα οδηγήσουνε σε μελλοντικά βάσανα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου