[στο λόφο Βελατούρι, στο Θορικό Λαυρίου, 06.12.2025]

Λίγες εικόνες αφενός από το αρχαίο θέατρο και τη λεγόμενη βιομηχανική συνοικία αφετέρου από τους μυκηναϊκούς τάφους και την κορυφή τού λόφου Βελατούρι (εφεξής «κορυφή»), στο Θορικό Λαυρίου,  έχουνε παρουσιαστεί παλιότερα στο παρόν ιστολόγιο.

Στο παρόν ανέβηκα στην κορυφή τού υπόψη λόφου (υψ. 136 μ.), όπου υπάρχουν ερείπια προϊστορικής ακρόπολης, κατευθείαν από το χώρο τού αρχαίου θεάτρου στο πλαίσιο μιας μικρής διαδρομής, σε μονοπάτι, εικόνες από την οποία ακολουθούν.

Ο αρχαιολογικός χώρος του Θορικού

Εκτείνεται στον παράκτιο λόφο Βελατούρι, περίπου 2,5 χλμ. βόρεια από το Λαύριο. Από το λόφο εποπτεύεται η πεδιάδα Αδάμη προς Ν και οι όρμοι Θορικού (Πόρτο Μαντρί) και Φραγκολίμανο προς Α – ΒΑ, εκατέρωθεν της χερσοννήσου του Αγίου Νικολάου, και οι δύο κατάλληλοι για ελλιμενισμό. Χάρις στην εύφορη γη, την εύκολη έξοδο στο Αιγαίο πέλαγος, καθώς και τα αργυρούχα κοιτάσματα της Λαυρεωτικής χερσοννήσου, η θέση κατοικήθηκε ήδη από τα προϊστορικά χρόνια και στη συνέχεια αποτέλεσε τον οικιστικό πυρήνα του αρχαίου δήμου του Θορικού.

Προϊστορική κατοίκηση

Στην φυσικά οχυρή κορυφή του λόφου ανασκάφηκαν οικιστικά κατάλοιπα που χρονολογούνται στην Τελική Νεολιθική περίοδο (4η χιλιετία π.Χ.) καθώς και στην Πρώιμη και Μέση Εποχή του Χαλκού (2900-1600 π.Χ.). Από το 1700 έως το 1500 π.Χ. περίπου (τέλη της Μέσης και αρχές της Ύστερης Εποχής του Χαλκού) ο οικισμός γνώρισε μεγάλη ακμή, όπως πιστοποιείται από τους μνημειώδεις τάφους, τύμβους και θολωτούς. Αρκετές ταφές επίσης, συνοδεύονταν με πλούσια κτερίσματα. Την ανάμνησή της μάλλον απηχεί ο μύθος ότι ο Θορικός ήταν μία από τις δώδεκα πόλεις της Αττικής μετά τον συνοικισμό της από το μυθικό βασιλέα Κέκροπα,

Ο αρχαίος δήμος του Θορικού

Η κατοίκηση στο λόφο συνεχίσθηκε στην Εποχή του Σιδήρου. Στη γεωμετρική περίοδο (10ος – 8ος αι. π.Χ.) εξακολούθησε να χρησιμοποιείται η ακρόπολη, ενώ το νεκροταφείο εντοπίζεται στη δυτική πλαγιά. Στην αρχαϊκή και κλασική περίοδο (7ος – 4ος αι. π.Χ.) χρησιμοποιείτο το νεκροταφείο στη νότια πλαγιά και εκείνο αμέσως νότια από το θέατρο, που βρίσκεται στην ανατολική παρυφή του οικισμού. Το θέατρο έχει ορθογώνια παραλληλόγραμμη ορχήστρα και επίμηκες κοίλο, τα λίθινα εδώλια του οποίου κατασκευάσθηκαν τον 5ο αι. π.Χ., ενώ το άνω κοίλο προστέθηκε προς το τέλος του 4ου αι. π.Χ. Μέρος της ορχήστρας καταλαμβάνουν τα θεμέλια από ναΐσκο του Διονύσου. Αμέσως δυτικά του θεάτρου αποκαλύφθηκε τμήμα του οικισμού, ενώ ο κύριος πυρήνας του, η λεγόμενη «βιομηχανική συνοικία» εκτείνεται δυτικότερα. Μεταλλευτικές στοές διάσπαρτες στην πλαγιά μαρτυρούν για την εξόρυξη του αργυρούχου μεταλλεύματος, ενώ εγκατάσταση καθαρισμού (πλυντήριο) μεταλλεύματος έχει αναστηλωθεί στα ΝΔ του θεάτρου. Νότια του οικισμού στις υπώρειες του λόφου διατηρείται τετράγωνος πύργος, και σε πεδινό έδαφος μεγάλο δωρικό οικοδόμημα με δύο στοές, μάλλον η εμπορική αγορά. Στη χερσόννησο του Αγίου Νικολάου εντοπίζονται τα κατάλοιπα του ναυτικού φρουρίου του Θορικού. Η κατοίκηση συνεχίσθηκε στα ρωμαϊκά χρόνια μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ., ο οικισμός όμως ήταν πλέον παρακμασμένος.

Σύμφωνα με την αναδιοργάνωση της πόλεως – κράτους των Αθηνών από τον Κλεισθένη το 507 π.Χ., ο δήμος του Θορικού ανήκε στην παράλια τριττύ της Ακαμαντίδος φυλής. Ήταν μεσαίου μεγέθους καθώς απέστελλε πέντε βουλευτές στην Βουλή του άστεως.

Περιηγητές και αρχαιολόγοι στο Θορικό

Περιηγητές του 18ου και 19ου αι. παραδίδουν περιγραφές και απεικονίσεις από το δωρικό οικοδόμημα, το θέατρο και τον πύργο, στο βαθμό που ήταν ορατά. Αρχαιολογικές ανασκαφές έγιναν από την Εταιρεία των Dilettanti (1817 δωρικό οικοδόμημα), την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών (1885 -1886 θέατρο), την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία (1893 προϊστορικά μνημεία, 2001 δωρικό οικοδόμημα) και από το 1963 και εξής από την Βελγική Αρχαιολογική Σχολή, αρχικά σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αττικής.

Στην επόμενη, η κορυφή, με τηλεφακό, από την είσοδο τού αρχαιολογικού χώρου με το αρχαίο θέατρο:

Στις δύο επόμενες, είσοδος-πηγάδι μεταλλευτικής στοάς, στη θέση 37°44’20’’N 24°03’13’’E (αριστερά στο μονοπάτι όπως ανεβαίνει):

Στις δύο επόμενες, είσοδος-πηγάδι μεταλλευτικής στοάς, στη θέση 37°44’20’’N 24°03’17’’E (δεξιά στο μονοπάτι όπως ανεβαίνει):

Από τα αρχαία ερείπια, ψηλά κάτω από την κορυφή, με τους χαρακτηριστικούς οφιόλιθους τής Λαυρεωτικής, την προϊστορική ακρόπολη και την εξαιρετική θέα:

Μεταξύ άλλων διακρίνονται οι εγκαταστάσεις τής ΔΕΗ,
το ακρωτήρι Θορικού με τα ερείπια αρχαίας οχύρωσης
και η Μακρόνησος.

Διακρίνονται το αρχαίο θέατρο, δεξιά του πλυντήρια
μεταλλευμάτων και στην άκρη δεξιά η πρώτη, από
τις ανωτέρω,  είσοδος-πηγάδι μεταλλευτικής στοάς.

Μεταξύ των αρχαίων ερειπίων διακρίνεται ένα πλυντήριο
μεταλλεύματος.

Ο αρχαίος Πύργος.

Οριακά διακρίνεται ο αρχαίος Ναός Δήμητρας και Κόρης.

Η υψικάμινος των παλιών μεταλλευτικών εγκαταστάσεων
στο Λαύριο.

Ο ένας από τους δύο μυκηναϊκούς τάφους, στο λόφο Βελατούρι
– αυτός που βρίσκεται ψηλότερα.

Στο βάθος ο λόφος Πρ. Ηλία με το ομώνυμο εκκλησάκι.

Το στενό μεταξύ νοτιοανατολικής αττικής και Μακρονήσου.