Thomas Dover [Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης]

Thomas Dover (1660-1742).

Γιατρός, ταξιδευτής, κομπογιαννίτης, συγγραφέας, πειρατής ή τσαρλατάνος;

O Thomas Dover (1660-1742), γεννήθηκε στο Barton-on-the-Heath στο νότιο Warwickshire, γιος ενός τζέντλεμαν γεωργού με οκτώ παιδιά που έφερε τον τίτλο του Αρχηγού των Βασιλικών Αλόγων υπό τον πρίγκιπα Rupert. Η παιδική ηλικία του αγοριού στην αγροικία σημαδεύτηκε χωρίς καμία αμφιβολία από τα ίχνη του Εμφυλίου Πολέμου και μπορούμε να υποθέσουμε το πόσο καλά πρέπει να τροφοδοτήθηκε η φαντασία του από τις ιστορίες του πατέρα του στα πεδία της μάχης. Απ’ όσα είναι γνωστά σήμερα, ο νεαρός Thomas Dover μορφώθηκε στον τόπο του. Στην ηλικία των είκοσι ετών μετακόμισε στην Οξφόρδη, κι αφού έγινε εκεί κάτοχος του Β.Α. (Bachelor of Arts), αποφάσισε να μετακομίσει στο Κέιμπριτζ όπου οι συνθήκες της ιατρικής εκπαίδευσης ήταν σαφώς καλύτερες, και να συνεχίσει εκεί την καριέρα του. Το 1687, ολοκλήρωσε το Bachelor of Medicine ( M.B.). Όλα εκείνα τα χρόνια φαίνεται πως απήλαυσε τη ζωή ενός νέου, και χωρίς αμφιβολία πήρε μέρος σε αθλήματα, στίβο, σκοποβολή με τόξο, κολύμπι, τα συνήθη σε γενικές γραμμές της εποχής και του τόπου του. Η τύχη του ήταν μεγαλόδωρη και σπούδασε ιατρική στο Pall Mall του Λονδίνου κοντά στον διάσημο Thomas Sydenham. Αργότερα όταν αναφερόταν σε αυτόν, τον αποκαλούσε ‘‘ο πατέρας της Φυσικής’’, και ο ‘‘ειλικρινής και καλός Dr Sydenham’’. 

Σε μια εποχή, όμως, που ο τυφοειδής πυρετός, ο τύφος, η ελονοσία και η ευλογιά ήταν αποδεκτοί ως καθημερινοί κίνδυνοι, ο δάσκαλος και ο μαθητής, έγιναν ο γιατρός και ο ασθενής. Ο Dover στο ‘‘Ancient Physician's Legacy to his Country’’ (1732), μας εξιστορεί πως ο Sydenham του θεράπευε την ευλογιά με την ‘‘μέθοδο ψύξεως’’. Αυτό σήμαινε ότι ο ασθενής κατά τις πρώτες ημέρες της λοίμωξης βρισκόταν ξαπλωμένος και ξεκουραζόταν στο κρεβάτι ενός δωματίου με ανοιχτά παράθυρα και ελάμβανε εμετικά φάρμακα, όπιο και μπύρα, επαναστατικές για την εποχή τους απόψεις αντιμετώπισης της νόσου η οποία συνδύαζε την παρατήρηση δίπλα στο κρεβάτι με τη θεραπευτική δύναμη της φύσεως. Φαίνεται ότι εκείνη η ασθένεια και θεραπεία της, αποδείχτηκαν μια ζωντανή προσωπική εμπειρία για το νεαρό γιατρό που τον ανάγκασε να επαναπροσδιορίσει το όπιο ως φάρμακο και να το εντάξει τελικά αργότερα στην περίφημη ‘σκόνη’ του. Το παράδειγμα του ανεξάρτητου πνεύματος του Sydenham και της ηγετικής φυσιογνωμίας του σε ένα επιστημονικό θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ξύπνημα, στη μέση πολιτικών αναταραχών και θρησκευτικής διαμάχης, χωρίς αμφιβολία συνέβαλαν στο να καταστήσουν τον Dover έναν πρακτικό αλλά και ειλικρινή γιατρό. 

Ο Ντόβερ (Dover) παντρεύτηκε το 1681 και επέστρεψε στο σπίτι για να επιβλέπει την φάρμα του άρρωστου πατέρα του και να εργασθεί επαγγελματικά ως γιατρός στην περιοχή του. Ίσως τελικά ήταν το καλύτερο που μπορούσε να κάνει εκείνα τα χρόνια. Στην Αγγλία τότε υπήρχαν άφθονοι τσαρλατάνοι, οι φιλοχρήματοι φαρμακοποιοί αφθονούσαν, ανεμπόδιστοι αμφότεροι από το νόμο. Οι περισσότεροι ‘‘γιατροί’’, ήταν ουσιαστικά άνεργοι. Μετά το θάνατο του πατέρα του, το 1696, ο Ντόβερ μετακόμισε στο Μπρίστολ, τη δεύτερη σε μέγεθος τότε πόλη του Βασιλείου με πληθυσμό κάπου 25.000 κατοίκους. Ήταν ένα πολυάσχολο και ακμάζον λιμάνι με καλά δρομολογημένο εμπόριο με τη Βόρεια Αμερική, τις Δυτικές Ινδίες και τις χώρες της Μεσογείου. Το δουλεμπόριο παρεμπιπτόντως βρισκόταν σε πάρα πολύ καλό δρόμο εκείνη την περίοδο. Ο Ντόβερ ανακηρύχτηκε επίτιμος γιατρός του Νοσοκομείου του Αγίου Πέτρου (St. Peter's Hospital) το οποίο αργότερα έγινε ιδιοκτησία των σιδηροδρόμων, αλλά καταστράφηκε πλήρως και εξαφανίστηκε στο βομβαρδισμό της πόλεως του Μπρίστολ το 1942. Εδώ οι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι ο Ντόβερ ήταν ο πρώτος άνθρωπος της ιατρικής που προσέφερε γενναιόδωρα τις υπηρεσίες του υπέρ των φτωχών στα 1696. Το νοσοκομείο εκείνο, ήταν σημειωτέον το πρώτο νοσοκομείο-πτωχοκομείο του είδους στη χώρα. Η κατασκευή και λειτουργία του, επικυρώθηκαν με νόμο του Κοινοβουλίου του 1696 και το μοτίβο αυτής της νοσοκομειακής περίθαλψης έγινε αντικείμενο μίμησης σε όλη τη χώρα για δύο αιώνες. Ακόμα και όταν ο Ντόβερ εγκατέλειψε τελικά το Μπρίστολ, δώδεκα χρόνια περίπου αργότερα, υπήρχαν πέντε γιατροί στην πόλη, που ανάγεται στατιστικά κατά μέσο όρο σε 5.000 ασθενείς να αναλογούν στο κάθε γιατρό. Χωρίς αμφιβολία ο Ντόβερ στην πόλη είχε καλή φήμη και έχτισε μια προσοδοφόρα πρακτική ιατρική ανάμεσα σε πλούσιους εμπόρους και βιοτέχνες του Μπρίστολ. Μπορούσε κάποιος να τον φανταστεί με το τριγωνικό μαύρο καπέλο, την περούκα και το βελούδο σακάκι του, να επισκέπτεται τους ασθενείς του μέσα στην αδιάκοπη κίνηση των αλόγων, των κάρων και των ελκήθρων στα στενά δρομάκια της πόλης. Θα μπορούσε ίσως να φοράει κι ένα ξίφος, αλλά το μπαστούνι ήταν ότι έπρεπε για να δηλώνει την πραγματική ταυτότητά του ως γιατρός. Η διακοσμημένη άκρη του μπαστουνιού του θα περιείχε αρωματικό ξίδι που τοποθετούσε κοντά στη μύτη του για να αφήνει μακριά τη μόλυνση, μια πρακτική στην οποία επιδιδόταν, όπως μας λένε, συχνά. Όπως μας άφησε να εννοηθεί, σε κάποιο σημείο της καριέρας του στο Μπρίστολ, επισκεπτόταν καθημερινά 25 ασθενείς με τύφο, ανάμεσα από επισκέψεις, συζητήσεις και διαβουλεύσεις με άλλους γιατρούς και τον τοπικό φαρμακοποιό. Όπως σε όλα τα κύματα ευημερίας, η πόλη του Μπρίστολ εκείνη την εποχή είχε επιπλέον και μερικά προβλήματα στην αντιμετώπιση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Οι παραβάτες της ηθικής εκτίθονταν με γελοίο τρόπο, ενώ η ασέλγεια τιμωρούταν με το κάθισμα του δράστη πάνω σε ένα άλογο ανάποδα και οδηγώντας τον μέσα από τους δρόμους της πόλεως! Κι ακόμα οι ένοχοι σύζυγοι δενόντουσαν σε μια ξύλινη κατασκευή και ριχνόντουσαν στο ποτάμι!

St. Peter's Hospital, Bristol. Δυστυχώς καταστράφηκε πλήρως και εξαφανίστηκε στο βομβαρδισμό της πόλεως του Μπρίστολ το 1942.

Αναμφίβολα, χρειάστηκε τη βοήθεια των ναυτικών γραφείων των φίλων του, έτσι ώστε να μπορέσει ο Ντόβερ να κάνει ένα ταξίδι προς τις Δυτικές Ινδίες το 1702. Γι αυτό, το 1708, επένδυσε κάπου τρεις χιλιάδες λίρες σ’ ένα ταξίδι γύρω από τον κόσμο. Το βραβείο Act (1708), το οποίο εγκρίθηκε από τη βασίλισσα Άννα, ήταν στην πραγματικότητα ένα βραβείο για τους καλύτερους εμπορικούς πλόες του Βασιλείου. Σε διεθνές επίπεδο αυτό στρεφόταν κυρίως κατά των Ισπανών και το σύνολο των χρημάτων μοιράζονταν όσοι ελάμβαναν μέρος στην επιχείρηση. Δύο πλοία, τα Duke και Duchess, εξοπλίστηκαν καταλλήλως και επανδρώθηκαν στο λιμάνι του Μπρίστολ. Ο Ντόβερ ήταν επίσης πρόεδρος του συμβουλίου της αποστολής που καθόριζε τα καθήκοντα των διαφόρων μελών και των αντικειμένων που επρόκειτο να αγοραστούν και σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για την κατάρτιση του συμφωνητικού σχετικά με τη διάθεση των βραβείων. Λόγω επίσης της θέσης του ως προέδρου, ο Ντόβερ είχε διπλή φωνή και δικαίωμα ψήφου σε όλες τις συζητήσεις. Έτσι τα δύο καράβια ξεκίνησαν από το Μπρίστολ το ταξίδι τους στα τέλη του 1709. Την 1η Φεβρουαρίου 1710, στο νησί του Αγίου Φερνάντες (St Fernandez), ο Ντόβερ οδήγησε μια ομάδα σε ένα μέρος για να ερευνήσει κάποιο περίεργο φως που είδαν στο νησί. Εκεί ανακάλυψε τον Alexander Selkirk του οποίου η παραμονή του για πάνω από τέσσερα χρόνια στο νησί, αποτέλεσε τη βάση της θρυλικής ιστορίας του Ροβινσώνα Κρούσου του Ντανιέλ Ντεφόε. Ένα από τα καθήκοντα του Ντόβερ ήταν η δημιουργία των διαφόρων απαραιτήτων ομάδων δράσης και οδήγησε τις επιθέσεις και λεηλασίες των πόλεων με μικρές απώλειες. Μια λεπτομερή καταγραφή του χαρακτήρα του μας άφησε ο πρώτος καπετάνιος, Woodes-Rogers, ο οποίος περιέγραψε τον Ντόβερ ως ένα σκληρό άνθρωπο με ανήσυχο πνεύμα, ψυχραιμία και ο οποίος γενικώς δεν μπορούσε εύκολα να συμφωνήσει με τους πέριξ αυτού, τουτέστιν τυπική περίπτωση εριστικού συντρόφου. Μια σοβαρή κληρονομιά από την επιδρομή στο Γκουαγιακίλ του Ισημερινού, ήταν η εμφάνιση μιας εστίας πανώλης που μεταδόθηκε σε 180 μέλη του πληρώματος. Ο Ντόβερ ισχυρίστηκε αργότερα ότι έχασε μόνο οκτώ από τους ασθενείς αυτούς. Είναι ενδιαφέρον πάντως να τονίσουμε τις βαριές καταγγελίες των γιατρών των πλοίων, οι οποίοι έκαναν λόγο για σοβαρή έλλειψη φαρμάκων. Σε κάποια φάση συνέλαβαν νέγρους οι οποίοι όπως και τα άλλα μέρη του πληρώματος εκπαιδεύτηκαν στις επιχειρήσεις των πλοίων. Αρκετές νέγρες συνελήφθησαν και κρατήθηκαν σκλάβες επί του σκάφους τις οποίες ο Woodes-Rogers (1726) κατηγόρησε ότι απετέλεσαν την αιτία σοβαρών αφροδισίων νοσημάτων λίγο μετά την άφιξή τους στο σκάφος. Ταυτόχρονα όμως υπήρξαν και κρούσματα σκορβούτου και ακόμα ευλογιάς. Είναι περίεργο πάντως το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αναφορές για τη σύφιλη, εκτός από τα γραπτά του Woodes Rogers, του Cooke (1712) ο οποίος ήταν ο δεύτερος καπετάνιος του πλοίου Duchess και του Ντόβερ, αν και η ασθένεια ήταν μάλλον πολύ συχνή εκεί, όπως και το polypapilloma tropicum, μια δερματική τροπική ασθένεια. Ίσως τελικά όλοι να ήταν πάρα πολύ εξοικειωμένοι και ως εκ τούτου δεν έδωσαν τη δέουσα σημασία. Η αποστολή του στη συνέχεια είχε τη μία επιτυχία, μετά την άλλη. Η όλη αποστολή φορτωμένη με λάφυρα επέστρεψε χωρίς προβλήματα μέσω του Γκουάμ στην Ολλανδία και τελικά στον αρχικό τους προορισμό το 1711. Το ταξίδι συνολικά διήρκεσε κάπου τρία χρόνια.

Εικαστική απεικόνιση του St. Peter's Hospital του Bristol, το 1939.

Η συνολική αξία των λαφύρων υπολογίστηκε γύρω στις 150.000 λίρες. Το μερίδιο του Ντόβερ ήταν περί τις 7.000 λίρες, γνωστού όντος ότι είχε ήδη επενδύσει κάπου 3.000 αρχικά. Ένα ενδιαφέρον λάφυρο του ταξιδιού είναι το ζεύγος κηροπηγίων που βρίσκονται ακόμα στον καθεδρικό ναό του Μπρίστολ, το κόστος των οποίων δεν έχει ακόμα εκτιμηθεί επακριβώς. Το θρυλικό ταξίδι προκάλεσε μεγάλο δημόσιο ενδιαφέρον και ενθουσιασμό, ενώ ο Ντόβερ απέκτησε αναμφισβήτητα μεγάλη φήμη. Με αυτή την οικονομική κατάσταση, κάποιος θα περίμενε ουσιαστικά από τον Ντόβερ να μετακομίσει και εργασθεί στο Λονδίνο. Αντί αυτού όμως, έφυγε για διακοπές στην Ευρώπη, φτάνοντας μέχρι τη Μικρά Ασία. Στην Ουγγαρία επιπλέον επισκέφθηκε και κάποια ορυχεία πολύτιμων μετάλλων. Γυρίζοντας πίσω, πήγε στο Μπρίστολ και αφοσιώθηκε στην άσκηση της ιατρικής, αφού δεν μπορούσε να ασκήσει την ιατρική στο Westminster και σε μια περιφέρεια έξι μιλίων, ως μη μέλος του Κολεγίου των Γιατρών του Λονδίνου (College of Physicians of London). Το 1720 μετακινήθηκε στη Cecil Street στη Strand, όπου άρχισε να ασκεί και εκεί σταδιακά την ιατρική. Οι επενδύσεις του όμως, σχεδόν £ 6.000, άρχισαν να χάνονται, όταν οι μετοχές της Εταιρείας της Νότιας Θάλασσας παρασύρθηκαν προς τα κάτω. Οι υποχρεώσεις προς τους πιστωτές του τον οδήγησαν να πουλήσει όλα τα κτήματά του για 3500 λίρες. Ήταν η περίοδος κατά την οποία πιστεύεται ότι πέθανε η γυναίκα του. Στις 6 Ιανουαρίου του 1721, 61 πια ετών, ο Ντόβερ υπέβαλε τα δικαιολογητικά για να γίνει μέλος του Κολεγίου Ιατρών και σύντομα ενεπλάκη στις ενέργειες εναντίον της ευλογιάς που μόλις είχε ξεσπάσει. Τα αρχεία του βέβαια έλεγαν πως όταν οι νέγροι αρρώσταιναν από τη νόσο, αυτή υποχωρούσε αφ’ εαυτής. Το 1729 επέστρεψε στο Μπρίστολ και άρχισε να γράφει το φημισμένο του βιβλίο, "The Ancient Physician's Legacy to his Country". Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1732, χρονιά κατά την οποία ο Ντόβερ βρισκόταν πάλι στο Λονδίνο προετοιμάζοντας τον εαυτό του για έναν καλό γιατρό του 18ου αιώνα.

Η περίφημη σκόνη του Ντόβερ. 

Στην έκτη του έκδοση (1742), μας εκμυστηρεύεται ότι το βιβλίο του "έκανε μεγάλο θόρυβο στο Λονδίνο και ήταν το κύριο θέμα σχεδόν σε κάθε καφενείο". Ήταν πλέον κάτι περισσότερο από οικογενειακός γιατρός, αφού σκόπευε ταυτόχρονα στην εκπαίδευση των συναδέλφων του, καθώς και του κοινού. Σε κάποια στιγμή όμως, για να δείξει τη δική του αξία, σπίλωσε τη φήμη ορισμένων συναδέλφων του. Πώς, ρωτούσε, ένας γιατρός μπορεί να ισχυριστεί ότι γνωρίζει σε βάθος τις ασθένειες, όταν ποτέ δεν είχε αποκτήσει το πλεονέκτημα του μακρινού ταξιδιού όπου θα έβλεπε όλες τις παραλλαγές των ασθενειών; Αυτά και πολλά άλλα συνετέλεσαν χωρίς αμφιβολία στη δημοτικότητα του βιβλίου. Στη σελίδα 101 της πρώτης έκδοσης, βρίσκουμε τη συνταγή της ‘σκόνης’ του. Στην αρχή χρησίμευε ως αναλγητικό, αλλά αργότερα αναγνωρίστηκαν οι εφιδρωτικές της ιδιότητες. Αυτές οι δύο ιδιότητες εξακολουθούσαν να διδάσκονται στα επόμενα χρόνια, και όχι μόνο στην Μεγάλη Βρεττανία. Ο υδράργυρος, κυρίως με τη μορφή αλοιφής, χρησιμοποιείτο στην ιατρική για πολλούς αιώνες πριν τον φέρει σε ευρεία χρήση, ο Ντόβερ. Μας λέει ακόμα, ότι ο Παράκελσος τον χρησιμοποιούσε συχνά. Μία δόση μόνο μιας λίρας, δινόταν σε περιπτώσεις εντερικής απόφραξης τον 17ο αιώνα. Αυτό που έκανε βέβαια ο Ντόβερ, ήταν να ισχυριστεί ότι το ακατέργαστο αυτό μέταλλο, είχε και πολλές άλλες ιδιότητες. Το χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στο Μπρίστολ για την υστερία και το άσθμα και πάντα με μεγάλη επιτυχία και το συνιστούσε ακόμα για ευρεία ποικιλία ασθενειών, μέχρι και την ευλογιά, ενώ πίστευε ότι η ουσία δεν ήταν απορροφήσιμη. Από τους ανταγωνιστές του, σπουδαιότερος ήταν ο Daniel Turner, γιατρός στο London Lock Hospital. Ο τελευταίος φρόντιζε να τονίζει ότι ο υδράργυρος ήταν παντελώς άχρηστος, ακόμα και για τη θεραπεία της σύφιλης. Η προσωπικότητα του Ντόβερ ήταν τόσο δημοφιλής, ώστε η χρήση του υδραργύρου συνεχίστηκε για πολλά χρόνια, το βιβλίο του είδε οκτώ εκδόσεις, με την τελευταία να δημοσιεύεται περίπου είκοσι χρόνια μετά το θάνατό του, ενώ μεταφράστηκε ακόμα και στα γαλλικά. Αποκαταστημένος οικονομικά ο Ντόβερ αποσύρθηκε στην ηλικία των ογδόντα ετών, και έζησε με τον συγγενή του Robert Tracy στον οποίο είχε αφιερώσει το "Ancient Physician's Legacy". 

Πέθανε το 1742 και θάφτηκε στο Gloucestershire. Αναμνηστική πλάκα εκεί δεν υφίσταται. Οι κριτικές γι αυτόν και οι χαρακτηρισμοί ποικίλουν, από κομπογιαννίτη και τσαρλατάνο, μέχρι πειρατή, γιατρό, ναυτικό και συγγραφέα. Οποιαδήποτε άποψη όμως κι αν υιοθετήσει κάποιος, δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει ότι ήταν ιδιόρρυθμη προσωπικότητα. Στο Μουσείο του Glenside Hospital υπάρχει ειδική έκθεση για τον Ντόβερ!