Η μοναξιά του τερματοφύλακα [Aπόστολος Θηβαίος]

Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΤΟΥ ΤΕΡΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑ

Ο Τζέιμς Κόνραντ νοιάστηκε όσο ποτέ για το τέλος τού αιώνα. Οι άνθρωποι τού αύριο θα αναζητήσουνε με τη σειρά τους τις αφετηρίες, τις προγραμματικές συμφωνίες τού 21ου αιώνα. Θα επιβεβαιώσουν ή θα διαψεύσουν όλες εκείνες τις αιμάτινες σελίδες τής μνήμης μας. Μια πρόχειρη αποτίμηση θα φανερώσει με σιγουριά την πλάνη που σιγοκαίει αυτόν τον κόσμο. Οι σάρκες του που πέρασαν μέσα από τον πόλεμο και την προσφυγιά μαρτυρούν το σκληρό παρελθόν, το επικίνδυνο μέλλον.

Μαρτυρούν όμως με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο και κάτι ακόμη. Την ανθεκτικότητα τών ιδεών. Την αντοχή τους κόντρα στον καιρό, κόντρα στην αποφασιστικότητα τής φθοράς που τραυματίζει και εξαντλεί την ανθρώπινη ζωή. Ισμοί, πολεμικές ιαχές παλιών, ξεπεσμένων αυτοκρατοριών, η τραχύτητα τής καθημερινής επιβίωσης που κρύβει επιμελώς τη ζωή απ΄ τ΄ ανθρώπινο βλέμμα, επανακάμπτουν. Αυτός ο κόσμος που διαγράφει ελλειπτικές τροχιές, αυτός ο παράφορος δορυφόρος τού ίδιου τού εαυτού του, διαθέτει ροπές απλησίαστες, κάπως απρόβλεπτες. Η πνευματικότητα που άλλοτε μοιάζει τόσο ρεαλιστικά με όσα καταμαρτυρεί ο αειθαλής μύστης Γιάννης Τσαρούχης και άλλοτε πάλι φαντάζει ανυπέρβλητη, χαρακτηρίζοντας τις εποχές με το ύφος και τη μεταφυσική της, κινεί πάντα την ανθρωπότητα.

Στην αυγή ενός νέου αιώνα ο κόσμος έρχεται αντιμέτωπος ξανά με τον πιο οδυνηρό του εαυτό. Μια σειρά από αυτοάνοσα που κάθε τόσο επιστρέφουν μανιασμένα, πληγώνοντας ανεπανόρθωτα την αυθάδη διαύγεια τής προόδου καταφτάνουν και πάλι στο προσκήνιο. Η ανθρωπότητα παραδίνεται στην εξαλλοσύνη τών φωνητικών χορδών όταν κραυγάζουν συνθήματα πάνω στους εξώστες, εμπρός  σ΄ ένα κατάμεστο πλήθος μ΄ άλλες σημαίες, μ΄ άλλα οράματα κάθε φορά. Ο εθνικισμός, η απομόνωση σ΄ ένα ασταθές, διεθνές περιβάλλον, οι κοινωνικοί αποκλεισμοί και τα περιθώρια που αναπαράγονται διαρκώς ακόμη και μες στις πιο προηγμένες χώρες, εικονογραφούν την πραγματικότητα. Τα καινούρια σύμβολα ανακτούν την παλιά τους σημασία, σε μια άνευ προηγουμένου περιδίνηση ανάμεσα στο παρόν και το ολέθρια συντελεσμένο. Είναι αλήθεια, πως ετούτος ο κόσμος κατοικεί την ιστορία του, πως νιώθει ασφαλής μες στις συνέπειες και τους τριγμούς παλιών, δοκιμασμένων συνταγών. Ασθένειες βελτιωμένες, ιοί ανθεκτικότεροι, πείσματα και στρεβλώσεις παγκόσμιας εμβέλειας επανέρχονται δριμύτερες, ζητώντας μια δεύτερη ευκαιρία. Εύκολες συνειδήσεις, ένα ετερόκλητο πάθος με αδυνατισμένη ταυτότητα που προσαρμόζεται, που πυκνώνει, που αποκτά το χρώμα και την αισθητική τής επικαιρότητας, που υπακούει στη μόδα, στο συρμό. Ντύνεται τη φενάκη τών συστημάτων, φορά μάσκες, ανασύρει πορτραίτα με παράξενα χαρακτηριστικά που ζουν στο σκοτάδι και τη ρωγμή του παλαιού. Τέτοιοι κίνδυνοι ενσκήπτουν στον κόσμο με μια πρωτόγνωρη μανία.

Και όμως, κάπου κάπου, μες στην ταραχή τής ιστορίας, γεννιούνται νίκες, σημειώνονται τομές στο γνώριμο, το αταβιστικό εκείνο πάθος με το οποίο ανανεώνεται η αιώνια πομπή. Τα ουσιαστικά τής πολιτικής, επιρρήματα την ίδια στιγμή, της ζωής και της κοινωνίας χάνουν το σφρίγος, τη δυναμική που τα προικίζει με μια δήθεν ιδέα πρωτοπορίας ή σοβαροφάνειας. Ο ριζοσπαστισμός, αυτό το νευρικό στυλ που ταράζει τον κόσμο μπορεί ν΄ απωλέσει τη δύναμη του χάρην τής υγείας ενός συλλογικού πνεύματος που κάθε τόσο ενστικτωδώς εντοπίζει τις καταβολές και το διαχρονικό του στίγμα . Οι εθνικισμοί αντικρίζουν τις ήττες που αναλογούν σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού. Η μόδα, το στυλ που δεσμεύει τον κόσμο με την πληθωρικότητα και τις ιδιομορφίες του και που δεν μπορεί παρά ν΄ αποτελεί μια εκδοχή τού χιμαιρικού ή τής πρόσκαιρης αισθητικής αποκτά πια μια σημασία δευτερεύουσα. Τώρα στο προσκήνιο έρχονται τα πιο ουσιώδη αντανακλαστικά. Τα παραδείγματα το ένα μετά το άλλο πιστοποιούν αυτή τη στροφή που πραγματοποιεί αναπάντεχα ο κόσμος όταν αγγίξει τη χαμηλότερη στάθμη του σε μια  πορεία αναζωπύρωσης των πιο θεμελιακών αξιών. Αυτές μπορούν να διαμορφώσουν το μόνο ενδεδειγμένο ύφος, τη μόνη άμυνα για το ευμετάβλητο και το απερίγραπτο της ζωής που κάθε τόσο αναζητά όχι τα καταφύγια και τις παθητικές αναμονές, μα το ακλόνητο δίκαιο,  το νεανικό, αυτό που δεν ολισθαίνει μες στον χρόνο, που δεν ακυρώνεται.

Το καταλανικό παράδειγμα με τις παλινωδίες και τις δομικές του αδυναμίες συνιστά ίσως την πιο αισιόδοξη οπτική, μια λεπτομέρεια που αναζωογονεί και κρατά ακέραιη την πίστη μας. Η αυτοδιοίκητη περιοχή της Καταλονίας, που κέρδισε μέσα απ΄ την υπομονή και τη διαβούλευση τη σημασία του προσωπικού της χαρακτήρα, σήμερα βεβαιώνει πως αργά ή γρήγορα οι εθνικιστικές προοπτικές αποκαλύπτουν την πιο αληθινή τους έκφραση. Ελλειματικά σχήματα, δίχως τόλμη και θάρρος, αφού τίποτε καινούριο δεν κομίζουν παρά μια ψαλιδισμένη ελευθερία, μια προσχηματική αυτοδιάθεση, σωριάζονται σαν κούκλες από ζάχαρη, συνηγορώντας στις καταφάσεις των υπέροχων δοκιμίων του Γ. Αριστηνού. Οι τοξικές σημασίες λεπταίνουν ώσπου θρυμματισμένες καταρρέουν, σπέρνοντας συντρίμμια από πρόσκαιρους θρόνους. Το λίγο τής σκέψης και τού λόγου, το λίγο τής τόλμης, του θάρρους που απαιτεί η ιστορία για να γυρίσει τις σελίδες της έρχονται στο προσκήνιο, καταμαρτυρώντας πως ετούτος ο κόσμος είναι πλασμένος απ΄ το σφυγμό τής ελευθερίας. Εκείνης τής προστιθέμενης αξίας, που καλλιεργεί το ανθρώπινο αισθητήριο, που ερεθίζει την αμφισβήτηση και ευλογεί τη συνύπαρξη.

Συλλογιέμαι πως αν η καταλανική κυβέρνηση πίστευε στο όραμα που απόψε διχάζει ολόκληρη την Ισπανία, πως αν υπήρξε πιστή στη θέλησή της, τότε σήμερα θα μιλούσαμε για έναν αλλιώτικό κόσμο. Και όμως, το πολιτικό έλλειμα του μικρού κοινοβουλίου, η επίπλαστη, ψυχική του ευφορία έδειξε σ΄ όλο τον κόσμο πόσο αδύναμοι, πόσο ετοιμόρροποι φαντάζουν όλοι αυτοί οι ανώφελοι εντυπωσιασμοί. Ακόμη και την ώρα που η Καταλονία πίστεψε στο δίκαιο του αγώνα της με μια πρωτόγνωρη, συναισθηματική ορμή, ακόμη και τότε, ο εθνικισμός δεν μπορούσε να κρύψει το προσωπείο του. Και έτσι έλαμψε με τις εγγενείς αδυναμίες του, ανέσυρε ξανά τις μνήμες που στοιχειώνουν έναν ολόκληρο κόσμο.

Η ήττα του εθνικισμού στην Ισπανία συνιστά μια νίκη για ολόκληρη την Ευρώπη. Την ώρα που η Βιέννη κατακτιέται απ΄ τους πιο συντηρητικούς εκφραστές τής εποχής, παράξενες δικλείδες ασφαλείας, σφυρηλατημένες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το Σομ, φεγγάρια επικίνδυνα, ματωμένα κρατούν ζωντανό τον κόσμο. Η ατμόσφαιρα του γέρο Έζρα συγκρατεί απ΄ τον όλεθρο ετούτο τον κόσμο. Οι γυρολόγοι και οι θαυματοποιοί πώς δειλιάζουν σαν βρίσκουμε λέει τη συνέχεια της εσωτερικής μας ζωής, με τις ποικίλες, ευλογημένες  εκλογές, με τις προτιμήσεις, με τη μνήμη και τη συγκίνησή της.

Η εμπειρία της Βαρκελώνης, οι βλέψεις τής Σκωτίας, το χρόνιο μυστικό τής Τοσκάνης, η Αυστρία, η γαλλική ακροδεξιά συνιστούν έναν κλειστό κύκλο. Όλες οι αποδείξεις και όλα τα θεωρήματά τους δεν αντέχουν στον καιρό. Όλες τις εποχές τής διάλυσης, να θυμάσαι τίς συνθέτουν παρόμοιες υποκειμενικές και αδιάφορες μειοψηφίες. Ο Έλληνας Ανώνυμος και η Νομαρχία του  περιγράφουν με τα πιο ζωηρά χρώματα, τις πιο στέρεες λέξεις το ζητούμενο κάθε εποχής.

Ένας αληθινός πολίτης πεθαίνει με ή διά την ελευθερία του. Ένας Αμερικάνος ποιητής, γέννημα μιας άλλης ομοσπονδίας προσθέτει πως κάτι τέτοιο μπορεί να είναι διαφορετικό, πιο υψηλό, πιο τυχερό απ΄ όσο πίστεψε αυτή η μανιασμένη εποχή. Κόντρα σ΄ ένα σύνθημα όπως αυτό, δεν μπορεί να αντιταχθεί καμιά ποδοσφαιρική λογική.

Ένας στοχαστικός και στοχαζόμενος άνθρωπος, που μπορεί και αντιτάσσεται σε κάθε λογική της μάζας είναι όσα θυμόμαστε απόψε από εσάς κύριε Ραφαηλίδη.

(αναδημοσίευση από 24grammata.com)