[Η αρχαία γέφυρα της Ιεράς Οδού στον Κηφισό ποταμό στο σταθμό του μετρό στον Ελαιώνα 04.11.2017]

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφικής έρευνας στα νότιο του σταθμού «Ελαιώνας;» αποκαλύφθηκαν τρία βάθρα θεμελίωσης και αρχιτεκτονικά μέλη από το τόξο αρχαίας γέφυρας του Κηφισού ποταμού.

Ο Κηφισός πηγάζει από το φυσικό κόμβο της Πάρνηθας και της Πεντέλης, συλλέγοντας  ύδατα από τα όρη Αιγάλεω και Ποικίλο. Πριν την εκβολή του στον Φαληρικό όρμο συναντάται με τον Ιλισό (*). Από την αρχαιότητα ήδη αποτελεί τον κυριότερο ποταμό του Λεκανοπεδίου: ο Σοφοκλής τον χαρακτηρίζει «ωκυτόκο»,ο Ευριπίδης «ιερό» και «καλίροο». Ο ποταμός Κηφισός απεικονίζεται στο αριστερό άκρο του δυτικού αετώματος του Παρθενώνα ως εύρωστος νέος άνδρας ξαπλωμένος στο βραχώδες έδαφος με την κορμό ταυ σε συστροφή, στάση που υποδηλώνει την κινητικότητα του ποταμού. Σε αναθηματικό ανάγλυφο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο παρουσιάζεται δίπλα στον Ιλισό ως ώριμος άνδρας με κέρατα ταύρου, σύμβολο της ορμητικότητας του. Αρχαιολογικές ενδείξεις για την από κοινού λατρεία του ποταμού μαζί με άλλες θεότητες προέρχονται από τέμενος στην περιοχή του Νέου Φαλήρου και από βωμό στον Ωρωπό.

Ο Ελαιώνας των Αθηνών πλαισίωνε κατά την αρχαιότητα την Ιερά Οδό από τις δυτικές παρυφές της πόλης έως το Αιγάλεω. Ω Κηφισός διέσχιζε τον Ελαιώνα και τον τροφοδοτούσε με νερό μέσω αρδευτικών καναλιών που είχαν κατασκευαστεί κατά μήκος του. Το άλσος της Ακαδημίας Πλάτωνος επίσης τροφοδοτούνταν με νερό από τον ποταμό, η κοίτη του οποίου βρισκόταν γύρω στα 1200 μέτρα ανατολικότερα σε σχέση με τη σημερινή. Τα σωζώμενα αρχιτεκτονικά λείψανα της γέφυρας αλλά και η στρωματογραφία της ευρύτερης περιοχής εμπλουτίζουν σημαντικά τις γνώσεις μας για τη δραστηριότητα του ποταμού κατά περιόδους αλλά και για την διαχείριση των υδάτων του.

Τα βάθρα αποκαλύφθηκαν σε βάθος 6,50 μ., με κατεύθυνση από βορρά προς νότο. Έχουν κατασκευαστεί από ασβεστολιθικούς λιθόπλινθους και διατηρούνται σε ύψος τεσσάρων δόμων. Στην επιφάνειά τους παρατηρείται έντονη διάβρωση, που έχει προκληθεί από τη ροή του ποταμού και τις πλημμύρες που εκδηλώνονταν. Η γέφυρα που υποστήριζαν τα βάθρα ήταν τοξωτή, τουλάχιστον πεντάτοξη.

Οι «γεφυρισμοί», τα σκωπτικά πειράγματα των Αθηναίων προς τους αξιωματούχους και τους μύστες των Ελευσινίων Μυστηρίων κατά τη διάρκεια της επιστροφής τους από την Ελευσίνα στην Αθήνα δια της Ιεράς Οδού που αναφέρονται από τους αρχαίους συγγραφείς, λάμβαναν χώρα στη γέφυρα του Αθηναϊκού Κηφισού.

(*) αυτό ίσχυε μέχρι περίπου τα μέσα του 20ου αιώνα καθόσον, όταν γινόντουσαν τα έργα κάλυψης του Ιλισού, η κοίτη του, στο ύψος της διασταύρωσης των οδών Π. Τσαλδάρη και Καλλιρόης, στη βορειοδυτική Καλλιθέα, στράφηκε νότια στη σημερινή του πορεία προς το Σαρωνικό κόλπο.