[Το αρχαίο φρούριο των Ελευθερών 22.10 και 05.11.2017]

Οι Ελευθερές ήταν αρχαία πόλη στα όρια της Αττικής με τη Βοιωτία. Αρχικά ανήκε στους Βοιωτούς αλλά τον 6ο αι. π.Χ. πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων. Από τις Ελευθερές διαδόθηκε στην αρχαία Αθήνα η λατρεία του Διονύσου. Μάλιστα επί Πεισίστρατου μεταφέρθηκε το ξόανο του Διονύσου από τις Ελευθερές στο ναό προς τιμήν του Διονύσου του Ελευθερέα, ο οποίος χτίστηκε στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του λόφου της Ακρόπολης. Οι Ελευθερές το πιθανότερο είναι πως βρισκόντουσαν στη θέση των ερειπίων του αρχαίου φρουρίου των Ελευθερών, το οποίο βρίσκεται στην περιοχή που σήμερα λέγεται Κάζα, κατά μήκος του περάσματος στον Κιθαιρώνα από την Αττική στη Βοιωτία, δίπλα στην παλαιά εθνική οδό Αθήνας Λαμίας, πέντε περίπου χιλιόμετρα μετά το χωριό της Οινόης. Το φρούριο σήμερα ονομάζεται από τους ντόπιους και Γυφτόκαστρο.   

Το φρούριο των Ελεύθερων έχει κτιστεί σε επιτελική Θέση για τον έλεγχο του φυσικού στενού περάσματος από την Βοιωτία στην Αττική. Από τη Θέση αυτή είναι απρόσκοπτη η θέα προς το αρχαίο πέρασμα δυτικά, καθώς και στην πεδιάδα της Οινόης νοτιοανατολικά. Η χρονολόγηση του μεταξύ του 370 - 360 π.Χ., το εντάσσει στο αμυντικό σύστημα της Αθήνας που φαίνεται ότι αναπτύχθηκε στα σύνορα της Αττικής κατά τον 4ο αι. π.Χ.

Το περίγραμμα του φρουρίου ακολουθεί τη μορφολογία του υψώματος, περικλείοντας έκταση 300x100 μ., με περίμετρο τειχών 860 μ. Η ευάλωτη βόρεια πλευρά έχει ισχυρή τοιχοδομία που σώζεται σε ύψος 4 έως 6 μ. περίπου, φέρει δύο μικρές πυλίδες και ενισχύεται από επτά τετράγωνους πύργους πλευράς 6 μ., οι οποίοι εξέχουν και από τις δύο πλευρές του τείχους, ενώ συνδέονται μεταξύ τους με περίδρομο. Δύο πύλες αποτελούσαν τις εισόδους του φρουρίου: η κύρια διπλή πύλη βρίσκεται δυτικά πάνω από το δρόμο ελέγχου, ενώ η δευτερεύουσα στη νοτιοανατολική πλευρά, μαζί με μια πυλίδα, συνέδεε το φρούριο με την πόλη των Ελευθερών από τις νότιες υπώρειες του λόφου. Πλην της βόρειας, οι άλλες πλευρές ενισχύονταν με λιγότερους πύργους — που σώζονται σε χαμηλό ύψος — ενώ η τοιχοδομία είναι κατά τόπους πολυγωνική και ακανόνιστη, οφειλόμενη προφανώς στην μορφολογία του εδάφους. Στο εσωτερικό και κοντά στη βόρεια πλευρά, σώζονται θεμέλια διώροφου ενδεχομένως κτίσματος, διαστάσεων 16x11 μ., πολυγωνικής τοιχοδομίας με κεντρικό διάδρομο και ζεύγη δωματίων σε κάθε πλευρά. Χρονολογείται πιθανόν σε πρωιμότερη του φρουρίου φάση και λειτούργησε ως χώρος εγκατάστασης φρουράς. Είναι πιθανή, ωστόσο, η χρήση του ως καταλύματος και μετά την κατασκευή του φρουρίου. Αποσπασματικοί χαμηλοί τοίχοι, διάσπαρτοι στον εσωτερικό χώρο του φρουρίου υποδηλώνουν παρόμοιες κατασκευές.

Γ ΈΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ & ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

αακολουθούν εικόνες από το νότιο μέρος του τείχους του φρουρίου:

ακολουθούν εικόνες από το ανατολικό μέρος του τείχους του φρουρίου:

ακολουθούν εικόνες από το βόρειο μέρος του τείχους του φρουρίου: