Οι αυτόχειρες στην Ελληνική λογοτεχνία
Ίσως μπορούμε να φανταστούμε λίγη από την ατμόσφαιρα. Δυσμενής
μετάθεση στην Πρέβεζα μετά από συγκρούσεις με την κομματική γραφειοκρατία. Πόλη
επαρχιακή, μονότονη, πνιγηρή, το ανακαινισμένο σήμερα διώροφο της οδού
Δαρδανελίων, με την αναμνηστική πλάκα, τότε είναι σκοτεινό, σχεδόν άδειο από
έπιπλα και οτιδήποτε προσωπικό. Η Πολυδούρη είναι μακριά –πάντα θα είναι
μακριά, ακόμη κι αν βρισκόταν στο διπλανό δωμάτιο. Η γενιά του Καρυωτάκη
βολοδέρνει στη διάψευση, μόλις έξι χρόνια πριν τα κύματα των εξαθλιωμένων
πέρασαν τα παράλια και γέμισαν την ηπειρωτική Ελλάδα. Την ίδια ώρα στην ποίηση
οι τελευταίοι ρομαντικοί συνεχίζουν να μιλούν γι αγάπες και λουλούδια, μα οι
καρδιές της νεολαίας τώρα άλλα θέλουν, άλλα ζητούν (στο τελευταίο αυτό σπίτι
συντελέστηκε κι ένα μικρό έγκλημα, όταν η σπιτονοικοκυρά του Καρυωτάκη, πέταξε
χειρόγραφα με ανέκδοτα ποιήματα, θεωρώντας τα άχρηστα χαρτιά. Τα μικρά
καπρίτσια της ιστορίας…).
Θα κατέβει στη θάλασσα, θα πέσει στα κύματα και θα παλέψει ώρες
τον θάνατο που αρνείται να έρθει. Θα γράψει στο τελευταίο του σημείωμα,
«συνιστώ σε όσους θέλουν να αυτοκτονήσουν να αποφύγουν την μέθοδο του
πνιγμού…». Λίγες ώρες πριν την αυτοκτονία του θα πιει μια βυσσινάδα σε ένα
καφενείο και μαζί με τις 5 δραχμές που κόστιζε θα αφήσει ένα πουρμπουάρ περίπου
70 δραχμών –ύστατη γενναιοδωρία τραβώντας για έναν κόσμο με τα χρήματα
αχρείαστα. Θα κάτσει ήρεμα κάτω από έναν ευκάλυπτο και στις 21 Ιουλίου του 1928
θα αυτοπυροβοληθεί στην καρδιά. Ήταν 32 ετών, μα στην φωτογραφία δείχνει 50. Νάξερε
άραγε λίγο πριν πατήσει την σκανδάλη ότι το όνομά του θα παρέσυρε γενιές
ολόκληρες και ότι μετά από έναν περίπου αιώνα θα διαβαζόταν σε πάνω από 30
γλώσσες σε όλη την υφήλιο; Δεν θα το μάθουμε ποτέ.
Δεκατρία χρόνια αργότερα το δωμάτιο είναι και πάλι σκοτεινό, μα
όχι στην Πρέβεζα, αλλά στην μεγαλοαστική Κηφισιά. Πάνε πολλά χρόνια που
εκτελέστηκε ο Ιων Δραγούμης και από κείνη τη μέρα γράφει ο Φρέντυ
Γερμανός η Πηνελόπη Δέλτα «έβαλε τα μαύρα για να μην τα βγάλει
ποτέ…». Δυο απόπειρες είχε κάμει ως τα τώρα, αυτήν την όμορφη μέρα του Απρίλη
του 41, μα τούτη η φορά θα είναι και η τελευταία. Την ώρα που οι Γερμανοί
κατευθύνονται στην Ακρόπολη, καταπίνει το δηλητήριο –είναι 27 Απρίλη του 1941,
μα θα πεθάνει πέντε μέρες αργότερα στις 2 Μαΐου. Στον τάφο της θα χαραχτεί η
λέξη «Σιωπή».
Η Πηνελόπη Δέλτα είναι η μοναδική περίπτωση αυτόχειρα στην
ελληνική πεζογραφία (που βρήκα εγώ τουλάχιστον), όλοι οι υπόλοιποι είναι
ποιητές και δόξα τω Θεώ είναι λίγοι, μετρημένοι στα δάκτυλα. Ο Γιαννόπουλος
είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση.
Ας το συμφωνήσουμε από την αρχή, η αυτοκτονία δεν είναι κάτι που
κάποιος μπορεί να ιδεί ποτέ με συμπάθεια, ακόμη ακόμη και με κατανόηση. Η ζωή
είναι ιερή –όλοι θα συμφωνήσουμε σ αυτό. Μα εδώ εξετάζουμε κάτι άλλο. Από όλες
τις αυτοκτονίες, από όλες αυτές τις κραυγές, μόνο μία δέθηκε τόσο πολύ με το
υποκείμενό της, μόνο μία σφράγισε τουλάχιστον μία γενιά, μόνο μία έφυγε από το
προσωπικό δράμα και ανέβηκε τα σκαλιά του συμβολισμού –εκείνη του Καρυωτάκη. Ο
Γιαννόπουλος; Πολύ πιο εντυπωσιακή η αυτοκτονία του, (καβάλα σε λευκό άλογο στα
κρύα νερά του Σκαραμαγκά αυτοπυροβολήθηκε καλπάζοντας, όπως το είχε
ονειρευθεί), αυτός ο φανατικός αρχαιολάτρης, που όπως λέει πάλι ο Φρέντυ
Γερμανός, εάν το μπορούσε θα γέμιζε Παρθενώνες όλη την Ελλάδα. Λίγοι συγκινήθηκαν,
κυρίως ομότεχνοι, κάποιοι πολιτικοί φίλοι του,άλλοι φίλοι ποιητές αφιέρωσαν
ποιήματα, μα ως εκεί. Ο Λαπαθιώτης θα συγκινήσει λίγο περισσότερο όταν
αυτοπυροβοληθεί με το στρατιωτικό πατρικό περίστροφο, μα κι αυτός θα κινήσει το
ενδιαφέρον πολύ αργότερα και για άλλους λόγους. Η Γώγου; Άτυχη η κραυγή της, η
Ελλάδα της δεκαετίας του 90 φρένιαζε με το χρηματιστήριο –για ποιητές θα μιλάμε
τώρα…
Γιατί λοιπόν ο Καρυωτάκης; Για δύο λόγους κατά τη γνώμη
μου.
Ο πρώτος, η ποίησή του. Η μοναδική ποίηση σε περιεχόμενο
και στίχο. Δοκιμάστε να μιμηθείτε τον Καρυωτάκη –είναι αδύνατον. Μπορώ να σας
γράψω ένα ποίημα που να θυμίζει Καβάφη, Βάρναλη, Παλαμά, οπωσδήποτε Ρίτσο, μα
είναι αδύνατον να συμβεί το ίδιο με τον Καρυωτάκη.
Ο δεύτερος, η εποχή του. Γενιά της φρίκης του πολέμου, της
διάψευσης, της Μικρασιατικής καταστροφής. Τα μεγάλα οράματα της αριστεράς ακόμη
δεν έχουν περάσει στη νεολαία, η φαυλότητα και η ανικανότητα των πολιτικών
κυριαρχεί. Ήταν μια γενιά που δεν μπορούσε άλλο να μετράει προβατάκια στην
ποίηση και ιδανικούς έρωτες, ζητούσε την ουσία, το γυμνό κόκκαλο, το κακό, το
εκδικητικό χαμόγελο της αιχμηρής ποίησης. «Χαμογελούσε ο Καρυωτάκης» θα γράψει
κάποιος κριτικός της εποχής, νομίζω ο ?γρας, «μα περίεργο πράγμα, χαμογελούσε
μόνο το μισό του πρόσωπο, το άλλο έμενε εκεί, ακίνητο, ανέκφραστο…».
Και για κλείσω αυτήν την πολύ πρόχειρη αναφορά στον
Καρυωτάκη. Νομίζω είναι μύθος ότι ο Καρυωτάκη είναι θανατόφιλος
ποιητής-αυτή η άποψη οικοδομήθηκε μόνον μετά από την αυτοκτονία του. Αν
διαβάσετε τον άλλον αυτόχειρα, τον Καρασούτσα –α! εκεί να ιδείτε τάφους,
στεφάνια και πένθιμες εικόνες. Μήπως ο Ουράνης; Θα πεθάνω ένα πένθιμο… Ο
Λαπαθιώτης; Μαύρη απελπισία. Και πάρα πολλοί ακόμη.
Μα στον Καρυωτάκη κόλλησαν κι άλλες συμφορές και το πεισιθανάτιο
ενισχύθηκε. Ο ανεκπλήρωτος έρωτας –με δική του θέληση. Η σύφιλη –με τον μεγάλο
φόβο ότι θα καταλήξει στο ψυχιατρείο, συνηθισμένο επακόλουθο της αρρώστιας
εκείνη την εποχή. Μια κοινωνία ξένη και ένα κενό απ όπου δεν μπόρεσε ποτέ να
βρει τον δρόμο για να βγει.
Παρακάτω έχω κάμει έναν κατάλογο με όσους αυτόχειρες μπόρεσα να
βρω, ίσως ο κατάλογος να είναι ελλιπής, μα οι πηγές, κυρίως για τους άσημους
είναι λίγες.
Έχω συμπεριλάβει και κείνους που η λογοτεχνική ιστορία τους
ξέχασε ολότελα. Δεν γράφω πληροφορίες, καθώς άδικα θα γέμιζα παραπάνω το νήμα,
σήμερα μπορεί να βρει κανείς αρκετό υλικό στο διαδίκτυο. Μα μην τους
προσπεράσετε έτσι αβασάνιστα κι ας μην είχαν την δόξα που ονειρεύτηκαν έστω και
μετά θάνατον.
Μα πάνω από όλα ήταν ποιητές και ψυχές βαθιά βασανισμένες…
Η σειρά είναι τυχαία –παρόλο τον τίτλο του νήματος, στη
συντροφιά θα προσθέσω τον Περικλή Γιαννόπουλο και την Πηνελόπη Δέλτα, δεν μου
πάει να την αφήσω μοναχική εκεί πάνω, στα μαύρα ακόμη και τώρα…
1. Κοραλία Ανδρειάδη (5/5/1935 -18/12/1976)
2. Κατερίνα Γώγου (1/6/40 -3/10/93)
3. Πηνελόπη Δέλτα (1874 – 2/5/41)
4. Ιωάννης Καρασούτσας (1824 -1873)
5. Κώστας Καρυωτάκης (30/10/1896 -21/7/1928)
6. Ναπολέων Λαπαθιώτης (31/10/1888 -8/1/1944)
7. Ανδρέας Ρηγόπουλος (25/3/1821 εδώ δείτε γενέθλια -1889)
8. Ιωάννης Συκουτρής (1/12/1901 -21/9/1937)
9. Αλέξης Τραϊανός (20/10/1944 -7/5/1980)
10. Κλεάνθης Τριαντάφυλλος (1850 – 1889)
11. Περικλής Γιαννόπουλος (1869 -1910)
Ας σημειωθεί επίσης ότι η Κοραλία Ανδρειάδη ήταν
σύζυγος του Γιώργου Θεοτοκά, τον οποίο και αγάπησε με μυθιστορηματική ένταση.
Έπεσε από το μπαλκόνι του σπιτιού της στην Βασιλίσσης Σοφίας 90. Η περίπτωση
της είναι ενδιαφέρουσα και πιθανόν, αν βρω υλικό , να κάμω ένα μικρό αφιέρωμα,
καθώς κάποια ποιήματά της που πρόλαβα να δω ήσαν αρκετά αξιόλογα…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου