Τα ‘άγνωστα’ δίστιχα της φυλακής - Τα ερωτικά και τα σατιρικά στιχάκια του μπαγλαμά.

Τα ‘άγνωστα’ δίστιχα της φυλακής - Τα ερωτικά και τα σατιρικά στιχάκια του μπαγλαμά.

Ο συγγραφέας και λαογράφος Κώστας Φαλτάιτς υπήρξε από τους πρώτους έγκυρους δημοσιογράφους που στα γραπτά του κατέγραψε στοιχεία από τα ρεμπέτικα τραγούδια της φυλακής και του τεκέ κι επισήμανε το ενδιαφέρον και τη σημασία τους για τη λαογραφική έρευνα. Ήδη το 1915, σε διήγημά τους στην εφημερίδα Ακρόπολη, είχε συμπεριλάβει μια σειρά από χασικλίδικα δίστιχα. Επίσης, στο πρωτοποριακό για τα μέτρα της εποχής κείμενό του στο περιοδικό Μπουκέτο τον Φεβρουάριο του 1929, παίρνοντας αποστάσεις από την κυρίαρχη καταδικαστική στάση, επισήμανε ότι τα τραγούδια αυτά έχουν αξιοπρόσεκτη ειλικρίνεια και αυθορμητισμό που γοητεύει!

«ΠΩΣ ΤΡΑΓΟΥΔΟΥΝ ΟΙ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΙ, ΟΙ ΛΩΠΟΔΥΤΑΙ ΚΑΙ ΟΙ ΧΑΣΙΣΟΠΟΤΑΙ»

Κάθε σχεδόν μουσικό όργανο έχει τα τραγούδια του. Και κάθε τάξις ανθρώπων τα δικά της. Τα τραγούδια της φλογέρας, λίγο-πολύ τα ξέρει πολύς κόσμος. Τα τραγούδια όμως του μπαγλαμά τα ξέρουν μόνον λίγοι. Και ιδίως μια τάξις ανθρώπων που περνά τον καιρό της στην φυλακή και στους λεγόμενους τεκέδες (χασισοποτεία). Ο μπαγλαμάς είναι ένα είδος μπουζουκιού ή, ακριβώς ειπείν, ένας μικρός ταμπουράς. Υπάρχουν και μικροσκοπικοί μπαγλαμάδες μιας φούχτας που λέγονται μπαγλαμιά ή μπαγλαμαδάκια. Τα όργανα αυτά γίνονται συνήθως μέσα στις φυλακές από ένα μονοκόμματο ξύλο το οποίον κοιλαίνεται και στο οποίον προστίθεται ένα μακρότατο χέρι. Τι ποίησις όμως εις το μουσικό αυτό όργανο! Εκατοντάδες πολλές λαϊκών διστίχων, αληθινών αριστουργη-μάτων, ενεπνεύσθησαν από τους ήχους του μπαγλαμά. Οι παίκται του μπαγλαμά που παίζουν συγχρόνως και τραγουδούν, αυτοσχεδιάζουν πολλάκις ιδικά των τραγούδια που τα ακούουν και τα επαναλαμβάνουν οι άλλοι. Τα τραγούδια αυτά δημιουργούνται ω ς επί το πλείστον στις φυλακές και στους τεκέδες από λωποδύτας και χασισοπότας, και γι’ αυτό ο πολλούς κόσμος τα αγνοεί. Πολύ σπάνια θα τα ακούσετε σε οικογενειακές διασκεδάσεις, και σχεδόν ποτέ σε κοσμικωτέρας συγκεντρώσεις. Έτσι πολύ λίγοι τα ξέρουν. Τα τραγούδια του μπαγλαμά, από απόψεως μέτρου, παρουσιάζουν αυτήν την ιδιορρυθμίαν. Είναι τα πλείστα οκτασύλλαβα δίστιχα ή τετράστιχα, ενώ τα δημοτικά μας τραγούδια είναι συνήθως δεκαπεντασύλλαβα. Αλλά και οι σκοποί των έχουν δυο-τρεις σκοπούς ξεχωριστούς που είναι γοργότεροι από τους σκοπούς των περισσοτέρων δημοτικών μας τραγουδιών. Τα θέματα επίσης των τραγουδιών του μπαγλαμά περιγράφουν πράγματα που αφορούν την ζωήν της παλληκαριάς, της φυλακής των χασισοποτείων και άλλων καταγωγίων, και την πάλην μεταξύ λωποδυτώ ν και χωροφυλάκων. Λόγω της ατμόσφαιρας μέσα στην οποία ενεπνεύσθησαν τα τραγούδια αυτά, δεν μπορούν να έχουν άλλου είδους εμπνεύσεις και άλλου είδους θέματα. Έχω κατά καιρούς σημειώσει αρκετά τραγούδια του μπαγλαμά. Τα περισσότερα είναι άγνωστα ή σε πολύ λίγους γνωστά. Μου φαίνεται επομένως ότι η δημοσίευσίς των δεν είναι άσκοπος ή περιττή.

Ορίστε τα καθ’ αυτό τραγούδια της φυλακής:

Σήκω το γελεκάκι μου να ιδής τη μαχαιριά μου

για σένα μου τη δώσανε βαθειά μες την καρδιά μου.

Στα Συριανά δυο Συριανές/μου δώσανε δυο μαχαιριές.

Έλα βαρκούλα Συριανή/και πάρε με την ορφανή.

Έλα βαρκούλα πάρε με/και στου Τζοάνου βγάλε με.

Από τη Σύρα μέχρι εδώ /τα μίλλια είν’ εξήντα δυό.

Έλα στα Παραπήγματα/με μια καρρότσα χρήματα.

Έλα στ’ Ανάπλι σήμερα / και μ’ έχουνε στα σίδερα.

Έλα στ’ Ανάπλι να με ιδής / χίλια σκαλάκια θ’ ανεβής.

Χίλια σκαλάκια θ’ ανεβής/ αν είσαι μάννα και πονείς.

Έλα μαννούλα σήμερα / και μ’ έχουνε στα σίδερα.

Βρε συ βλάμη ναυτοδίκη / κάνε γλήγορα τη δίκη.

Ορίστε τώρα άλλη σειρά ερωτικών και αστείων τραγουδιών του μπαγλαμά:

Από κάτω απ’ τις ντομάτες / κάθονται δυο μαυρομάτες.

Από κάτω απ’ τα ραδίκια / κάθονται τα πιτσιρίκια.

Από κάτω απ’ τη μολόχα / πρώτα το τσαρδάκι τόχα.

Νάτο, νάτο, νάτο,  νάτο, / στην αμυγδαλιά από κάτω,

και μαζεύει μυγδαλάκια / με τα δύο του τα χεράκια.

Τόνα μήλο, τ’ άλλο ρόδο / μας την σκάσανε κορόιδο.

Μαύρα μούρα, άσπρα μούρα / μας την έσκασ’ η χαμούρα.

Σας παραθέτουμε επίσης μια σειρά από καθαρώς ερωτικά οκτασύλλαβα του μπαγλαμά, που τραγουδιώνται το ένα πίσω από τ’ άλλο:

Λυώ σαν τα χιόνια λιώ σανε / και μεις δεν ανταμώ σαμε.

Τα χιόνια τα ‘λυω σ’ ο Θεός / και ’γω κοιμάμαι μοναχός.

Τα χιόνια τα ‘λυω σ’ η βροχή / και ’γω κοιμάμαι μοναχή.

Γιαλό γιαλό κι ακρογιαλιά / μαζί κοιμόμαστ’ αγκαλιά.

Να δυο ψάρια μελανούρια / γεια σ’ αγάπη μου καινούργια.

Τρεις καλές και δυο γιομάτες / αγαπώ δυο μαυρομάτες.

Αν με ιδής και παίρνω βόλτα/ το στριφτό βάλτο στην πόρτα.

Έρχομαι το φράχτη-φράχτη / και σε βρίσκω μ’ ένα ναύτη.

Πήγαινα τη μάντρα-μάντρα / και σε βρήκα μ’ άλλον άντρα.

Να τώρα και τα καθαρώς χασισοποτικά τραγούδια:

Σαν σε πίνω βρε μαυράκι / χρυσά χρόνια και μεράκι.

Δεν με μέλλει κι αν φουμάρω / χρυσά χρόνια θα περνάω .

Το μαυράκι το μαυράκι / μου το βγάζει το μεράκι.

Βάρκα μου μπογιατισμένη / με χασίσι φορτωμένη.

Δεν μου λέτε, δεν μου λέτε / το χασίσι πού πουλιέται

για να πάρω πέντε δράμια / να το πιούνε τα χαρμάνια.

Βρε κυρ’ Γιάννη σαν πεθάνης / το λουλά τι θα τον κάνης;

Το λουλά και το καλάμι / θα τα βάλω προσκεφάλι

θα τα πάρω ως τον Άδη / να φουμάρω κάθε βράδυ.

Κυρ λοχαγέ κυρ λοχαγέ / μας έσπασε τον ναργιλέ.

Κυρ λοχαγέ και κυρ λοχία / φερ’ τον μάπα κι ας τ’ αστεία.

Θα σου πάρω κι απ’ αυτά / τσιγαράκια των εφτά.

Θα σου πάρω και με τάξη / τσιγαράκια των δεκάξη.

Τούτ’ οι μπάτσοι πού ’ρθαν τώρα / τι γυρεύουν τέτοιαν ώρα;

Τα κουνώ κι έρχονται ντόρτια / να κ’ οι βλάμηδες στην πόρτα.

Ο λουλάς και το καλάμι / μ’ έφεραν σ’ αυτό το χάλι.

Ο λουλάς και τ’ άλλο φέσι / μ’ έφεραν σ’ αυτή τη θέση.

Ο λουλάς και το χασίσι / μ’ έφεραν σ’ αυτή την κρίση.

Τα οκτασύλλαβα του μπαγλαμά είναι άπειρα, αλλά έχουν όλα την ίδια τεχνοτροπία και το ίδιο ύφος. Οι λαογράφοι μας δεν τα επρόσεξαν ως τώρα. Τα τραγούδια αυτά είναι άξια κάποιας προσοχής. Έχουν ειλικρίνεια και αυθορμητισμό που εκπλήσσει και γοητεία. Και δεν είναι μόνον η ειλικρίνεια και ο αυθορμητισμός των, αλλά και η στιχουργική τέχνη των, που και μόνον αυτή επιβάλλει να τα προσέξουμε.

Κώστας Φαλτάιτς

(Περιοδικό Μπουκέτο - Τεύχος 253, Φεβρουάριος 1929, σ. 152 - από το βιβλίο του Λάμπρου Λιάβα “το ελληνικό τραγούδι” εκδ. Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδας - αναδημοσίευση από 24Γράμματα)