[στη διαδρομή Κυπαρίσσι Εύβοιας - Μνημείο Αντριαλών, 28.12.2025]

Στο παρόν παρουσιάζονται λίγες εικόνες από τη διαδρομή την οποία ακολούθησα το πρωινό τής 28ης Δεκέμβρη 2025, από το χωριό Κυπαρίσσι στην Εύβοια μέχρι το εκκλησάκι Αγ. Κυριακή και το παρακείμενο Μνημείο Αντριαλών. Το εν λόγω Μνημείο αφορά τις μάχες που δοθήκανε στην περιοχή, μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων και των Τούρκων, στα τέλη Ιουλίου 1823, και οι οποίες κρατήσανε έξι ημέρες.*

Η διαδρομή, την οποία ακολούθησα έχει σημειωθεί στο χάρτη από το Google earth:

…είναι εύκολη, περί τα 10,3 χλμ. μήκος (με την επιστροφή).

Ξεκίνησα από την πλατεία τού χωριού, από την οποία ξεκινά ένα όμορφο ανηφορικό μονοπάτι που βγάζει στην αντιπυρική ζώνη, η οποία συνδέεται με το χωματόδρομο, ο οποίος οδηγεί στο Μνημείο. Το μονοπάτι έχει κάποια σημάδια, αλλά έτσι κι αλλιώς είναι συντηρημένο και ξεκάθαρο αφού γενικά κινείται ανάμεσα σε «τείχη» από πυκνή βλάστηση. Λίγο μετά που ξεκινά ακολουθεί την κοίτη μικρού ρέματος· μάλιστα σε ένα σημείο, όπου έχει έντονη κλίση, έχει τοποθετηθεί σκοινί, που βοηθά, ιδίως στο κατέβασμα, σε μέρες όπως η συγκεκριμένη με την κοίτη μες στις λάσπες. Λίγο πριν βγει στην αντιπυρική ζώνη κόβεται από ένα μεγάλο πεύκο πρόσφατα πεσμένο, που παρακάμπτεται εύκολα ενώ στο σημείο που βγαίνει, στο ξάγναντο τής αντιπυρικής ζώνης, δεν υπάρχει σημάδι και αυτό, στην επιστροφή, εφόσον γίνει από τον ίδιο δρόμο, μπορεί να σε καθυστερήσει, να το βρεις, αν δεν έχεις βάλει δικό σου εύκολα αναγνωρίσιμο σημάδι ή δεν συμβουλευτείς ηλεκτρονικό πεζοπορικό χάρτη.:

Οι εικόνες που ακολουθούν είναι από τη διαδρομή στο χωματόδρομο μέχρι το εκκλησάκι Αγ. Κυριακή και το Μνημείο Αντριαλών:

Η Δίρφυς χιονισμένη

Στο βάθος ο ορεινός όγκος τού Πυξαριά – 1.352 μ. υψ.

Στο βάθος, από αριστερά προς τα δεξιά, οι ορεινοί
τής Δίρφυος – 1.743 μ. υψ., του Ξεροβουνίου – 1.453 μ. υψ.
και του Ολύμπου Εύβοιας – 1.171 μ. υψ.

Το εκκλησάκι Αγ. Κυριακής:

Το Μνημείο Αντριαλών:

Επιστρέφοντας, ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο, λίγο πριν την αντιπυρική ζώνη, πήρα το χωματόδρομο δυτικά προς το «Βράχο» με την εξαιρετική θέα προς τα νότια. Ο «Βράχος» είναι μια μεγάλη ασβεστολιθική κρημνώδης προεξοχή, στον ορεινό όγκο «Κορυφή», πάνω από το χωριό Κυπαρίσσι, η συνέχεια τής οποίας διακόπτεται από βαθιές χαράδρες. Αν και το υψόμετρο στο «Βράχο» δεν ξεπερνά τα 465 περίπου μ. η θέα προς τα νότια, η οποία απλώνεται σε όλη την ανατολική μεριά τής κεντρικής Εύβοιας και τον Πορθμό τού Ευρίπου ενώ φτάνει μέχρι τον Όλυμπο Εύβοιας και την Πάρνηθα, είναι υπέροχη! Οι εικόνες από δύο άκρα τού «Βράχου» πάνω από την πιο βαθιά χαράδρα:

* Στην ιστοσελίδα kyparissi.gr, διαβάζουμε σχετικά:

Είχαν περάσει δύο χρόνια ακριβώς από την μάχη των βρυσακίων (15 Ιουλίου 1821) και ένας χρόνος περίπου από τον θάνατο του Αγγελή Γοβιού. Αρχηγός της Ευβοϊκής επανάστασης δεν υπήρχε και ο Καπουδάν Πασάς το εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο. Η μόνη αντίσταση που υπήρχε είχε έδρα το Δερβένι και έκανε ανταρτοπόλεμο σε όλη τη γύρω περιοχή. Με βάση το απόρθητο Κάστρο της Κλεισούρας ή δερβένι στα τούρκικα οι επαναστάτες αλώνιζαν την γύρω περιοχή και είχαν μπει στο μάτι των τούρκων από την μάχη των βρυσακίων γιατί τους φοβήθηκαν και δεν τους κυνήγησαν. Μέχρι την περιοχή του Κυπαρισσίου έφταναν και έκαναν αντάρτικο έχοντας συμμάχους τα γύρω χωριά. Στο Κυπαρίσσι έδρευε μια μονάδα των Τούρκων έχοντας στρατόπεδο στην σημερινή θέση Κάμπος. Βρίσκονται απομεινάρια του στρατοπέδου και πλησίον του ακόμη και σήμερα υπάρχει τοπωνύμιο στα τούρκικα (Άμπλας) που σημαίνει η μεγάλη αδελφή. Ο αρχαίος οικισμός Άκρες είχε μεταφερθεί προσωρινά στη θέση Βήρα όπου υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Η λέξη Βήρα είναι αρβανίτικη και σημαίνει η μεγάλη τρύπα στο έδαφος της Γης. Πράγματι ανάμεσα Αντριαλά -Βήρα υπήρχε μία τρύπα στη Γή διαμέτρου 1 μέτρου και φημολογείται ότι σ’ αυτή την τρύπα ένας κάτοικος των Ακρών αφού μαχαίρωσε ένα τούρκο τον πέταξε εκεί μέσα για να τον εξαφανίσει . έκτοτε αυτός ο κάτοικος ονομάστηκε Μαχαίρας εξ ου και τα τόσα πολλά επίθετα των Μαχαιραίων σε Άκρες και Κυπαρίσσι.

Κατά την εξέγερση του ’21, η περιοχή και το κάστρο της Κλεισούρας αποτέλεσε το κέντρο οργάνωσης των πρώτων επαναστατικών στρατευμάτων της Εύβοιας και το ορμητήριο του Αγγελή Γοβιού. Από εκεί, τον Απρίλιο του 1821, είχαν εκδοθεί και οι πρώτες επαναστατικές προκηρύξεις στην Εύβοια, με τις υπογραφές των οπλαρχηγών Ν. Τομαρά, Γ. Κλωτσοτύρη, Γ. Ιατρού και του πρωτοσύγκελου Βαρλαάμ.

Από το Δερβένι λοιπόν ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1823 οι επαναστάτες Σταύρος Βασιλείου, Θανάσης Χοντροβασίλης, Κώστας Βασιλείου, Ευαγγελινός Αργυροκαστρίτης, ο Κόκκαλης και ο Ολύμπιος Λιάκος, και αφού συγκέντρωσαν τριακόσιους άντρες από τα όμορα χωριά οχυρώθηκαν στη θέση των Αντριαλών και περίμεναν τους Τούρκους για να τους ανακόψουν την ορμή και να σώσουν τα γυναικόπαιδα που είχαν καταφύγει στα ορεινά χωριά. Ο Ισούφ πασάς Περκόφτσιαλης με 12.000 άνδρες στις 27 Ιουλίου του 1823 επιτίθεται και οι Έλληνες αμύνονται με γενναιότητα. Η μάχη που κράτησε έξι μέρες, ήταν ιδιαίτερα πεισματώδης και σκοτώθηκαν πολλοί. Οι Τούρκοι δεν περίμεναν τέτοια αντίσταση και αιφνιδιάστηκαν. Οι Έλληνες τους χτυπούσαν αλύπητα από τα δύο υψώματα στα οποία είχαν φτιάξει οχυρά και για έξι μέρες έσπειραν τον όλεθρο στους γενίτσαρους του Καπουδάν Πασά. Το ύψωμα ακόμη και σήμερα έχει το τοπωνύμιο ορδύ (οχυρό). Επειδή η αντίσταση που βρήκαν οι τούρκοι ήταν μεγάλη αναγκάστηκαν να φέρουν από την Χαλκίδα 12 κανόνια για να κάμψουν το ηθικό και τον ηρωισμό των Ελλήνων.

Οι δικοί μας αντιστέκονται ηρωικά και ας τους ρίχνουν δώδεκα κανόνια. Επειδή δεν είχαν επάρκεια πολεμοφοδίων, εγκατέλειψαν τη θέση τους επέστρεψαν στο Δερβένι όπου και αμύνθηκαν έως ότου να σωθούν τα γυναικόπαιδα στα γύρω χωριά. Τους νεκρούς πεσόντες αγωνιστές της μάχης των Αντριαλών τους έθαψαν Βόρεια του σημείου της μάχης περίπου 2 ώρες δρόμο με τα πόδια στη θέση Μνήματα. Περνάμε το βράχο του Μορφόλογγου κατηφορίζοντας προς την ρεματιά και τα μνήματα βρίσκονται απέναντί μας . Δεν γνωρίζουμε για πιο λόγο ο οπλαρχηγός, και μετέπειτα στρατηγός Κριεζώτης Νικόλαος δεν συμμετείχε στην μάχη των Αντριαλών αλλά ξέρουμε ότι εκείνες της ημέρες βρισκόταν στα Βάβουλα και περίμενε την έκβαση της μάχης. Πιθανόν να μην ήταν σύμφωνος με αυτή τη μάχη, πιθανόν να υπήρχαν μεγάλες έριδες με τους προαναφερθέντες αγωνιστές επειδή ήταν Στεραιοελλαδίτες. Πάντως βρισκόταν στα Βάβουλα και μετά πήγε στον ελεύθερο από τούρκους Απόκρημνο.

Οι Τούρκοι μετά την μάχη των Αντριαλών συνέχισαν την πορεία τους βόρεια προς το χωριό Παγώντα. Πιθανολογείται ότι οι κάτοικοί του είχαν έρθει από την Σάμο κυνηγημένοι από τους Τούρκους. Εκεί σύμφωνα με τους γεροντότερους δεν υπήρχε νέος άνθρωπος παρά μόνο μια πανέμορφη γυναίκα η Ελένη από το γένος Μπούρου η οποία υπηρετούσε τον ανάπηρο πατέρα της. Οι τούρκοι έκριναν και την πήραν μαζί τους μην δίνοντας σημασία στα κλάματα και τα παρακάλια της νέας. Φημολογείται ότι είχε μακριά ξανθά μαλλιά και σε όποιο δένδρο έβρισκε στο μονοπάτι που την οδηγούσαν, τα τύλιγε γύρω του μέχρι που ξεριζώθηκαν και πέθανε από αιμορραγία έως ότου φθάσουν στο Δερβένι. Εκεί πήραν στο κατόπι μια γριά γυναίκα που βρήκαν η οποία κατά λάθος τους οδήγησε στο μονοπάτι του κάστρου της κλεισούρας όπου και το κατέλαβαν. Κατόπιν έφτασαν στο Μαντούδι όπου και έσπειραν τον όλεθρο μη βρίσκοντας καμία αντίσταση. Στη θέση Πελέκυ οι τούρκοι έσφαξαν όλους τους κατοίκους του Μαντουδίου. Προχωρώντας οι Τούρκοι προς το χωριό Βλαχιά στην τοποθεσία κακιά σκάλα τα ίδια παλληκάρια που πολέμησαν στα Αντριαλλά είχαν στήσει ενέδρα και κυλώντας πέτρες από ψηλά έριξαν πολλούς Τούρκους στη θάλασσα. Οι τούρκοι μη μπορώντας να ξεπεράσουν το εμπόδιο έκριναν και γύρισαν πίσω ακολουθώντας πορεία προς την βόρεια Εύβοια όπου συνέχισαν το καταστροφικό τους έργο. Επειδή δεν μπόρεσαν να περάσουν το στρατό τους από την κακιά σκάλα σώθηκαν τα χωριά Βλαχιά, Σαρακίνικο, Αγιά Σοφιά. Πολλοί κάτοικοι όμως αυτών των χωριών είχαν περάσει απέναντι στις Σποράδες. Τελικά η αντίσταση που έγινε στους 12.000 γενίτσαρους του Ομέρ Πασά οι οποίοι ξεκλήρισαν όλη την Εύβοια, έχει να δείξει μόνο την μάχη στα Αντριαλά και την αντίσταση των ίδιων παλληκαριών στην κακιά σκάλα. Οι Τούρκοι πέρασαν και έκαψαν όλη την Εύβοια το 1823 ατουφέκιστοι.

Μετά από τα γεγονότα αυτά ο Ομέρ Πασάς της Καρύστου προβιβάστηκε σε γενικό διοικητή της Εύβοιας (υπό τον τίτλο «Εγριμπόζ Βαλεσί»). Τρία περίπου χρόνια μετά, το Μάρτιο του 1826, η επανάσταση στην Εύβοια τελείωσε οριστικά, μετά από την αποτυχημένη εκστρατεία του Κάρολου Φαβιέρου. Ολόκληρο το νησί ήταν ερειπωμένο και έτσι παρέμεινε ως το 1833, όπου και προσαρτήθηκε στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος.